ఓం కేశవాయ నమః | ॐ केशवाय नमः | OM Keśavāya namaḥ
 |
| కేశవః, केशवः, Keśavaḥ |
సూర్యాదికేషు సఙ్క్రాన్తా అంశవః కేశసంజ్ఞితాః।
తద్వత్తయా కేశవ ఇత్యుచ్యతే విబుధైర్హరిః ॥
సూర్యుడు మొదలగు తేజో గోళములయందు సంక్రమించినట్టి (కేశములు అను వ్యవహార సంజ్ఞగల) కిరణములు ఈతనికి గలవు గనుక ఆ పరమాత్మునికి కేశవః అను నామము.
:: శ్రీమహాభారతే శాన్తిపర్వణి మోక్షధర్మపర్వణి ఏకచత్వారింశదధికత్రిశతతమోఽధ్యాయాః ::
అంశవో యత్ ప్రకాశన్తే మమైతే కేశసంజ్ఞితాః ।
సర్వజ్ఞాః కేశవం తస్మాన్మామాహుర్ద్విజసత్తమాః ॥48 ॥
నా అంశువులు లేదా కిరణములు ఏవి ప్రకాశించుచున్నవో అవి కేశములు అను సంజ్ఞగలవి. అందువలననే సర్వజ్ఞులగు బ్రాహ్మణ శ్రేష్ఠులు నన్ను కేశవః అనుచున్నారు.
బ్రహ్మవిష్ణుశివాభిఖ్యాః శక్తయః కేశసంజ్ఞితాః ।
తద్వత్తయా వా కేశవ ఉక్త్రాస్త్రయ ఇత్ శ్రుతేః ॥
బ్రహ్మ, విష్ణు, శివులు - ఈ శక్తి త్రయమునకు 'కేశాః' అని వ్యవహారము. అట్టి కేశులు ఆ పరమాత్మయొక్క శక్తిరూపులుగా ఉన్నారు. 'త్రయః కేశినః' (ఋగ్వేదము 1.64.44) - 'కేశములు (తేజోవంతములైన కిరణములు) గలవారు ముగ్గురు చెప్పబడుచున్నారు' అని శ్రుతి వచించుచున్నది.
మునినా విష్ణుపురాణే మత్కేశౌ వసుధాతలే ।
ఇత్యత్ర కేశ శబ్దో హి ప్రయుక్తశ్శక్తి వాచకః ॥
నా కేశములు భూతలమునందు (బ్రహ్మ రుద్రులు) ప్రసిద్ధులుగానున్నారు అను విష్ణుపురాణ వచనముచే (పంచమాంశే ప్రథమోఽధ్యాయః) కేశ శబ్దము 'శక్తి' అను అర్థమును చెప్పునదిగా ప్రయోగించబడియున్నది.
త్రయః కేశిన ఇత్యాది శ్రుతౌ ధర్మైకమూలకే ।
కోబ్రహ్మేతి సమాఖ్యాతః ఈశోఽహం సర్వదేహినాం ॥
అవాన్తరాంశ సమ్భూతౌ తస్మాత్ కేశవ నామవాన్ ।
ఇతి హరివంశే వ్యాస మునినా పరికీర్తనాత్ ॥
'కః అనగా బ్రహ్మయని లెస్సగా చెప్పబడుచున్నది. నేను సర్వప్రాణులకును ఈశుడను. మేము ఇరువురము నీయంశ వలన జనించితిమి. అందువలన నీవు 'కేశవః' అను నామము కలవాడవయితివి' అని హరి వంశమున రుద్రుని వచనము.
सूर्यादिकेषु सङ्क्रान्ता अंशवः केशसंज्ञिताः।
तद्वत्तया केशव इत्युच्यते विबुधैर्हरिः ॥
Sūryādikeṣu saṅkrāntā aṃśavaḥ keśasaṃjñitāḥ,
Tadvattayā keśava ityucyate vibudhairhariḥ.
Keśa is the name given to rays of luminous objects like sun etc. As He has them, He is called Keśavaḥ.
:: श्रीमहाभारते शान्तिपर्वणि मोक्षधर्मपर्वणि एकचत्वारिंशदधिकत्रिशततमोऽध्यायाः ::
अंशवो यत् प्रकाशन्ते ममैते केशसंज्ञिताः ।
सर्वज्ञाः केशवं तस्मान्मामाहुर्द्विजसत्तमाः ॥४८ ॥
Śrī Mahābhārata - Śānti Parva, Mokṣadharma Parva - Chapter 341
Aṃśavo yat prakāśante mamaite keśasaṃjñitāḥ,
Sarvajñāḥ keśavaṃ tasmānmāmāhurdvijasattamāḥ.48.
My rays which illumine are called keśas. Therefore, learned people, the best among the dvijas (twice born) call me Keśava.
ब्रह्मविष्णुशिवाभिख्याः शक्तयः केशसंज्ञिताः ।
तद्वत्तया वा केशव उक्त्रास्त्रय इत् श्रुतेः ॥
Brahmaviṣṇuśivābhikhyāḥ śaktayaḥ keśasaṃjñitāḥ,
Tadvattayā vā keśava uktrāstraya it śruteḥ.
The śaktis or powers called Brahmā, Viṣṇu and Śiva are designated as Keśas. Having them, He is Keśava. Trayaḥ Keśinaḥ / त्रयः केशिनः (R̥g veda 1.64.44) - There are three Keśins.
मुनिना विष्णुपुराणे मत्केशौ वसुधातले ।
इत्यत्र केश शब्दो हि प्रयुक्तश्शक्ति वाचकः ॥
Muninā viṣṇupurāṇe matkeśau vasudhātale,
Ityatra keśa śabdo hi prayuktaśśakti vācakaḥ.
As mentioned in Viṣṇu purāṇa (part 5, chapter 1), 'My Keśas are in the earth.' Here too the word keśa is used as a synonym for śakti.
त्रयः केशिन इत्यादि श्रुतौ धर्मैकमूलके ।
कोब्रह्मेति समाख्यातः ईशोऽहं सर्वदेहिनां ॥
अवान्तरांश सम्भूतौ तस्मात् केशव नामवान् ।
इति हरिवंशे व्यास मुनिना परिकीर्तनात् ॥
Trayaḥ keśina ityādi śrutau dharmaikamūlake,
Kobrahmeti samākhyātaḥ īśo’haṃ sarvadehināṃ.
Avāntarāṃśa sambhūtau tasmāt keśava nāmavān,
Iti harivaṃśe vyāsa muninā parikīrtanāt.
It is mentioned in Harivaṃśa that Rudra praises the Lord as 'Ka means Brahma and I am Īsa, the Lord of all that are embodied. We i.e, Brahma and Rudra are Your aṃśās i.e., manifestations. So, You have the name Keśavaḥ.
| कालनेमिनिहा वीरश्शौरिश्शूरजनेश्वरः । |
| त्रिलोकात्मा त्रिलोकेशः केशवः केशिहा हरिः ॥ ६९ ॥ |
|
| కాలనేమినిహా వీరశ్శౌరిశ్శూరజనేశ్వరః । |
| త్రిలోకాత్మా త్రిలోకేశః కేశవః కేశిహా హరిః ॥ 69 ॥ |
|
| Kālaneminihā vīraśśauriśśūrajaneśvaraḥ, |
| Trilokātmā trilokeśaḥ keśavaḥ keśihā hariḥ ॥ 69 ॥ |
