117. విశ్వయోనిః, विश्वयोनिः, Viśvayoniḥ

ఓం విశ్వయోనయే నమః | ॐ विश्वयोनये नमः | OM Viśvayonaye namaḥ

విశ్వస్య కారణత్వాత్స విశ్వయోని రితీర్యతే లోకములకు యోని లేదా మూలకారణము లేదా ఆశ్రయస్థానము. విశ్వమునకు కారణమైనవాడగుటచే విష్ణువు విశ్వయోనిః అని పిలువబడును.

:: భగవద్గీత - గుణత్రయ విభాగయోగము ::
మమ యోనిర్మహద్బ్రహ్మ తస్మిన్గర్భం దధామ్యహమ్ ।
సమ్భవస్సర్వభూతానాం తతో భవతి భారత ॥ 3 ॥

అర్జునా! గొప్పదైన మూల ప్రకృతి (మాయ) నా యొక్క సర్వభూతోత్పత్తిస్థానము. అద్దానియందు నేను గర్భకారణమైన చైతన్యరూపమగు బీజము నుంచుచున్నాను. దాని వలన సమస్త ప్రాణులయొక్క ఉత్పత్తి సంభవించుచున్నది.

---

Viśvasya kāraṇatvātsa viśvayoni ritīryate / विश्वस्य कारणत्वात्स विश्वयोनि रितीर्यते One who is the cause of the worlds. As He is the cause of the universe He is called Viśvayoniḥ.

Bhagavad Gītā - Chapter 14
Mama yonirmahadbrahma tasmingarbhaṃ dadhāmyaham,
Sambhavassarvabhūtānāṃ tato bhavati bhārata. (3)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - गुणत्रय विभागयोग ::
मम योनिर्महद्ब्रह्म तस्मिन्गर्भं दधाम्यहम् ।
सम्भवस्सर्वभूतानां ततो भवति भारत ॥ ३ ॥

My womb is the great sustainer. In that I place the seed. From that, O scion of Bharata dynasty, occurs the birth of all things.

रुद्रो बहुशिरा बभ्रुर्विश्वयोनिश्शुचिश्रवाः ।

अमृतश्शाश्वत स्स्थाणुर्वरारोहो महातपाः ॥ १३ ॥

రుద్రో బహుశిరా బభ్రుర్విశ్వయోనిశ్శుచిశ్రవాః ।

అమృతశ్శాశ్వత స్థ్సాణుర్వరారోహో మహాతపాః ॥ ౧౩ ॥

Rudro bahuśirā babhrurviśvayoniśśuciśravāḥ।

Amr̥taśśāśvata ssthāṇurvarāroho mahātapāḥ ॥ 13 ॥

116. బభ్రుః, बभ्रुः, Babhruḥ

ఓం బభ్రవే నమః | ॐ बभ्रवे नमः | OM Babhrave namaḥ

బిభర్తి లోకానితి స బభ్రురిత్యభిదీయతే లోకములను భరించువాడు అనగా తన శక్తిచే నిలుపువాడు లేక పోషించువాడు గావున విష్ణువు బభ్రుః.

:: భగవద్గీత - పురుషోత్తమప్రాప్తి యోగము ::
ఉత్తమః పురుషస్త్వన్యః పరమాత్మేత్యుదాహృతః ।
యో లోకత్రయమావిశ్య బిభర్త్యవ్యయ ఈశ్వరః ॥ 17 ॥

ఎవడు మూడులోకములందును ప్రవేశించి వానిని భరించుచున్నాడో, అట్టి నాశరహితుడును, జగన్నియామకుడును, క్షరాక్షరులిద్దఱికంటెను వేరైనవాడును నగు ఉత్తమపురుషుడు పరమాత్మయని చెప్పబడుచున్నాడు.

---

Bibharti lokāniti sa babhrurityabhidīyate / बिभर्ति लोकानिति स बभ्रुरित्यभिदीयते He supports the worlds i.e., He is the One who sustains these worlds or He is the One who governs the worlds.

Bhagavad Gītā - Chapter 15
Uttamaḥ puruṣastvanyaḥ paramātmetyudāhr̥taḥ,
Uo lokatrayamamāviśya bibhartyavyaya īśvaraḥ. (17)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - पुरुषोत्तमप्राप्ति योग ::
उत्तमः पुरुषस्त्वन्यः परमात्मेत्युदाहृतः ।
यो लोकत्रयममाविश्य बिभर्त्यव्यय ईश्वरः ॥ १७ ॥

But different is the supreme Person who is spoken of as the transcendental Self, who, permeating the three worlds, upholds them, and is the imperishable God.

रुद्रो बहुशिरा बभ्रुर्विश्वयोनिश्शुचिश्रवाः ।

अमृतश्शाश्वत स्स्थाणुर्वरारोहो महातपाः ॥ १३ ॥

రుద్రో బహుశిరా బభ్రుర్విశ్వయోనిశ్శుచిశ్రవాః ।

అమృతశ్శాశ్వత స్థ్సాణుర్వరారోహో మహాతపాః ॥ ౧౩ ॥

Rudro bahuśirā babhrurviśvayoniśśuciśravāḥ।

Amr̥taśśāśvata ssthāṇurvarāroho mahātapāḥ ॥ 13 ॥

115. బహుశిరాః, बहुशिराः, Bahuśirāḥ

ఓం బహుశిరసే నమః | ॐ बहुशिरसे नमः | OM Bahuśirase namaḥ

 

బహుశిరాః, बहुशिराः, Bahuśirāḥ

బహుని శిరాంసి యస్య బహుశిరాస్స ఉచ్యతే అనేకములగు శిరములు కలవాడు. పురుష సూక్తమునందు 'సహస్రశీర్షా పురుషః' అని ఉన్నది. సర్వప్రాణిదేహ సమష్టియందుండు విరాట్ పురుషుడు వేయి, వేలకొలది శిరములు కలవాడు అను మంత్రవర్ణము ననుసరించి పరమాత్ముడు బహుశిరాః.

:: భగవద్గీత - విశ్వరూప సందర్శన యోగము ::
అనేక బాహూదరవక్త్రనేత్రం పశ్యామి త్వాం సర్వతోఽనన్తరూపమ్ ।
నాన్తం న మధ్యం న పునస్తవాదిం పశ్యామి విశ్వేశ్వర విశ్వరూప ॥ 16 ॥

(అర్జునుడు పలికెను) ప్రపంచాధిపతీ! జగద్రూపా! మిమ్ము సర్వత్ర అనేక హస్తములు, ఉదరములు, ముఖములు, నేత్రములు గలవానినిగను, అనంతరూపులుగను నేను చూచుచున్నాను. మఱియు మీయొక్క మొదలుగాని, మధ్యముగాని, తుదనుగాని నేను గాంచజాలకున్నాను.

---

Bahuni śirāṃsi yasya bahuśirāssa ucyate He who has many heads. Puruṣa sūkta eulogizes the Supreme God as 'Sahasraśīrṣā puruṣaḥ' The puruṣa with countless number of heads, eyes, and feet pervades the Earth in entirety and extends far beyond.

Bhagavad Gītā - Chapter 11
Aneka bāhūdaravaktranetraṃ paśyāmi tvāṃ sarvato’nantarūpam,
Nāntaṃ na madhyaṃ na punastavādiṃ paśyāmi viśveśvara viśvarūpa. (16)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - विश्वरूप संदर्शन योग ::
अनेक बाहूदरवक्त्रनेत्रं पश्यामि त्वां सर्वतोऽनन्तरूपम् ।
नान्तं न मध्यं न पुनस्तवादिं पश्यामि विश्वेश्वर विश्वरूप ॥ १६ ॥

Arjuna exclaims! I see You as possessed of numerous arms, bellies, mouths and eyes; as having infinite forms all around. O Lord of the Universe, O Cosmic Person, I see not Your limit nor the middle, nor again the beginning.

रुद्रो बहुशिरा बभ्रुर्विश्वयोनिश्शुचिश्रवाः ।

अमृतश्शाश्वत स्स्थाणुर्वरारोहो महातपाः ॥ १३ ॥

రుద్రో బహుశిరా బభ్రుర్విశ్వయోనిశ్శుచిశ్రవాః ।

అమృతశ్శాశ్వత స్థ్సాణుర్వరారోహో మహాతపాః ॥ ౧౩ ॥

Rudro bahuśirā babhrurviśvayoniśśuciśravāḥ।

Amr̥taśśāśvata ssthāṇurvarāroho mahātapāḥ ॥ 13 ॥

114. రుద్రః, रुद्रः, Rudraḥ

ఓం రుద్రాయ నమః | ॐ रुद्राय नमः | OM Rudrāya namaḥ

సంహారకాలే భవాన్ సంహరన్ సకలాః ప్రజాః సంహార ప్రళయకాలమున సమస్త జీవులను సంహరించువాడగుటచే రుద్రుడు. యో రోదయతి రుద్రస్స రుడం రాతీతి వా తథా అట్లు సంహరింపబడిన వారిని చూచి తత్సంబంధ జీవులు రోదించెదరు. అట్లు రోదింపజేయువాడు గనుక రుద్రుడు.

:: శివ పురాణం - సంహిత 6, అధ్యాయం 9 ::
రు ర్ధుఃఖం దుఃఖ హేతుర్వా తద్‍(తం) ద్రావయతి యః ప్రభుః ।
రుద్ర ఇత్యుచ్యతే తస్మాచ్ఛివః పరమ కారణం ॥ 14 ॥

'రు' అనగా దుఃఖము లేదా దుఃఖమునకు కారణమగునది (అవిద్య) అని అర్థము. ఏ ప్రభువు (దానిని తరిమివేయ శక్తి సంపన్నుడో) దానిని తరిమివేయునో అట్టి సర్వకారణములకు కారణమగు (పరమకారణము) శివుడు ఆ హేతువుననే 'రుద్రః' అనబడుచున్నాడు.

ఇట్లు దుఃఖ వశమున రోదనము లేదా ఏడిపించుట మరియూ దుఃఖమును తరిమివేయుట అను హేతువులు రుద్రుని రుద్రత్వమును సమర్థించుచున్నవి.

రుదం రాతి రుద్ అనగా వాణి లేదా వాక్కు. దానిని ఇచ్చువాడు కావున రుద్రః.

---

Saṃhārakāle bhavān saṃharan sakalāḥ prajāḥ / संहारकाले भवान् संहरन् सकलाः प्रजाः At the time of dissolution, He destroys the beings and hence He is Rudraḥ. Yo rodayati rudrassa ruḍaṃ rātīti vā tathā / यो रोदयति रुद्रस्स रुडं रातीति वा तथा By doing so, He makes the related cry and hence He is Rudraḥ.

Śiva Purāṇa - Part VI, Chapter IV
Ru rdhuḥkhaṃ duḥkha heturvā tadˈ(taṃ) drāvayati yaḥ prabhuḥ,
Rudra ityucyate tasmācchivaḥ parama kāraṇaṃ. (14)

:: शिव पुराणं - संहित ६, अध्याय ९ ::
रु र्धुःखं दुःख हेतुर्वा तद्‍(तं) द्रावयति यः प्रभुः ।  
रुद्र इत्युच्यते तस्माच्छिवः परम कारणं ॥ १४ ॥

'Ru' means sorrow or can also be interpreted as the source for it - which is ignorance. The Lord who holds the power to rid one of such sorrow and does in fact melts away such sorrow (or the reason for it) being the supreme cause, Śiva is known as Rudra for the very reason.

He makes one lament out of sorrow and He is also the one who melts away ignorance which is the cause of sorrow. Both the attributes are apt to describe Rudra.

Rudaṃ rāti Rud means speech. The one who bestows that is Rudra.

रुद्रो बहुशिरा बभ्रुर्विश्वयोनिश्शुचिश्रवाः ।

अमृतश्शाश्वत स्स्थाणुर्वरारोहो महातपाः ॥ १३ ॥

రుద్రో బహుశిరా బభ్రుర్విశ్వయోనిశ్శుచిశ్రవాః ।

అమృతశ్శాశ్వత స్థ్సాణుర్వరారోహో మహాతపాః ॥ ౧౩ ॥

Rudro bahuśirā babhrurviśvayoniśśuciśravāḥ।

Amr̥taśśāśvata ssthāṇurvarāroho mahātapāḥ ॥ 13 ॥

113. వృషాకృతిః, वृषाकृतिः, Vr̥ṣākr̥tiḥ

ఓం వృషాకృతయే నమః | ॐ वृषाकृतये नमः | OM Vr̥ṣākr̥taye namaḥ

ధర్మార్థ మాకృతిర్యస్య శరీరం స వృషాకృతిః ధర్మము కొరకు ఆకృతి అనగా శరీరము ధరించు విష్ణువు వృషాకృతి అని చెప్పబడును.

:: భగవద్గీత - జ్ఞాన యోగము ::
పరిత్రాణాయ సాధూనాం వినాశాయ చ దుష్కృతామ్ ।
ధర్మసంస్థాపనార్థాయ సంభవామి యుగే యుగే ॥ 8 ॥

సాధు, సజ్జనులను సంరక్షించుటకొఱకును, దుర్మార్గులను వినాశమొనర్చుట కొఱకును, ధర్మమును లెస్సగా స్థాపించుట కొఱకును నేను ప్రతియుగము నందును అవతరించుచుందును. 

---

Dharmārtha mākr̥tiryasya śarīraṃ sa vr̥ṣākr̥tiḥ He who takes form for the sake of Vr̥ṣa or Dharma or righteousness is Vr̥ṣākr̥tiḥ.

Bhagavad Gītā - Chapter 4
Paritrāṇāya sādhūnāṃ vināśāya ca duṣkr̥tām,
Dharmasaṃsthāpanārthāya saṃbhavāmi yuge yuge. (8)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - ज्ञान योग ::
परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम् ।
धर्मसंस्थापनार्थाय संभवामि युगे युगे ॥ ८ ॥

For the protection of the pious, the destruction of the evil-doers and establishing virtue, I manifest Myself in every age.

वसुर्वसुमनास्सत्यस्समात्मा सम्मितस्समः ।

अमोघः पुण्डरीकाक्षो वृषकर्मा वृषाकृतिः ॥ १२ ॥

వసుర్వసుమనాస్సత్యస్సమాత్మా సమ్మితస్సమః ।

అమోఘః పుణ్డరీకాక్షో వృషకర్మా వృషాకృతిః ॥ ౧౨ ॥

Vasurvasumanāssatyassamātmā sammitassamaḥ।

Amoghaḥ puṇḍarīkākṣo vr̥ṣakarmā vr̥ṣākr̥tiḥ ॥ 12 ॥

112. వృషకర్మా, वृषकर्मा, Vr̥ṣakarmā

ఓం వృషకర్మాయ నమః | ॐ वृषकर्माय नमः | OM Vr̥ṣakarmāya namaḥ

యస్య క్రియా ధర్మ రూపా వృషకర్మా స ఉచ్యతే వృష అనగా ధర్మ రూపమగు కర్మలను అనుష్ఠించుట ఎవనికి కలదో అట్టివాడు.

:: భగవద్గీత - విజ్ఞాన యోగము ::
బలం బలవతాంచాహం కామరాగవివర్జితమ్ ।
ధర్మావిరుద్ధో భూతేషు కామోఽస్మి భరతర్షభ ॥ 11 ॥

భరతకులశ్రేష్ఠుడవగు ఓ అర్జునా! నేను బలవంతుల యొక్క ఆశ, అనురాగము లేని బలమును, ప్రాణులయందు ధర్మమునకు వ్యతిరేకము కాని కామమును అయియున్నాను.

---

Yasya kriyā dharma rūpā vr̥ṣakarmā sa ucyate His action is of the nature of dharma or One whose actions are according to Vr̥ṣa or dharma.

Bhagavad Gītā - Chapter 7
Balaṃ balavatāṃcāhaṃ kāmarāgavivarjitam,
Dharmāviruddho bhūteṣu kāmo’smi bharatarṣabha. (11)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - विज्ञान योग ::
बलं बलवतांचाहं कामरागविवर्जितम् ।
धर्माविरुद्धो भूतेषु कामोऽस्मि भरतर्षभ ॥ ११ ॥

Of the strong I am the strength which is devoid of passion and attachment. Among creatures I am desire which is not contrary to righteousness, O scion of the Bharata dynasty!

वसुर्वसुमनास्सत्यस्समात्मा सम्मितस्समः ।

अमोघः पुण्डरीकाक्षो वृषकर्मा वृषाकृतिः ॥ १२ ॥

వసుర్వసుమనాస్సత్యస్సమాత్మా సమ్మితస్సమః ।

అమోఘః పుణ్డరీకాక్షో వృషకర్మా వృషాకృతిః ॥ ౧౨ ॥

Vasurvasumanāssatyassamātmā sammitassamaḥ।

Amoghaḥ puṇḍarīkākṣo vr̥ṣakarmā vr̥ṣākr̥tiḥ ॥ 12 ॥

111. పుణ్డరీకాక్షః, पुण्डरीकाक्षः, Puṇḍarīkākṣaḥ

ఓం పుణ్డరీకాక్షాయ నమః | ॐ पुण्डरीकाक्षाय नमः | OM Puṇḍarīkākṣāya namaḥ

పుండరీకం హృదయ మధ్యస్థం అశ్నుతే ఇతి హృదయ మధ్యస్థమగు పుండరీకమును అనగా పద్మమును చేరియుండువాడు. ఏ కమలము పుర మధ్యమునందు కలదో అనగా ఈ శరీరమనే పురముయొక్క మధ్యమునందున్న హృదయమును - పరమాత్ముడు ఉపాస్యుడుగా చేరియున్నాడని శ్రుతి తెలియజేయుచున్నది 'యత్పుండరీకం పురమధ్యసంస్థం'. కావున ఆ హృదయ పద్మమునందు 'ఉపలక్షితుడు' సన్నిధి చేసినవాడుగా 'గుర్తించబడువాడు' అని అర్థము. లేదా పుండరీకే ఇవ పుండరీకాకారే ఉభే అక్షిణీ యస్య పుండరీకములు అనగా పద్మముల ఆకారము వంటి ఆకారము కల రెండు కన్నులు ఎవనికి కలవో అట్టివాడు.

:: ముణ్డకోపనిషత్ - తృతీయముణ్డకే, ప్రథమః ఖణ్డః ::
ఏషోఽణురాత్మా చేతసా వేదితవ్యోయస్మిన్ ప్రాణః పఞ్చధా సంవివేశ ।
ప్రాణైశ్చిత్తం సర్వమోతం ప్రజానాం యస్మిన్ విశుద్ధే విభవత్యేష ఆత్మా ॥ 9 ॥

ప్రాణము, ఏ దేహమునందు ఐదు ప్రాణములుగా (ప్రాణ, అపాన, వ్యాన, సమాన, ఉదాన) ప్రవేశించెనో, ఆ శరీరమునందలి హృదయము నందు అతి సూక్ష్మమైన ఈ ఆత్మ, చిత్తముచేత తెలిసికొనదగినది. పరిశుద్ధమైన చిత్తమునందు, ఈ ఆత్మ ప్రకటమగును. ప్రజలయొక్క చిత్తమంతయు, ప్రాణేంద్రియాదులతో ఈ ఆత్మ వ్యాపకముగా నున్నది.

---

Puṇḍarīkaṃ hr̥daya madhyasthaṃ aśnute iti He pervades the puṇḍarīkaṃ, the Lotus of the heart. vide the Śruti Yatpuṃḍarīkaṃ puramadhyasaṃsthaṃ he pervades the Lotus that is in the center of the Purā or the heart that is situated at the center of body.

Or Puṇḍarīke iva puṇḍarīkākāre ubhe akṣiṇī yasya He whose eyes are of the form of a Lotus.

Muṇḍakopaniṣat - Muṇḍaka III, Canto I
Eṣo’ṇurātmā cetasā veditavyoyasmin prāṇaḥ pañcadhā saṃviveśa,
Prāṇaiścittaṃ sarvamotaṃ prajānāṃ yasmin viśuddhe vibhavatyeṣa ātmā. (9)

:: मुण्डकोपनिषत् - तृतीयमुण्डके, प्रथमः खण्डः ::
एषोऽणुरात्मा चेतसा वेदितव्योयस्मिन् प्राणः पञ्चधा संविवेश ।
प्राणैश्चित्तं सर्वमोतं प्रजानां यस्मिन् विशुद्धे विभवत्येष आत्मा ॥ ९ ॥

The soul is atomic in size and can be perceived by perfect intelligence. This atomic soul is floating in the five kinds of air (prāṇa, apāna, vyāna, samāna and udāna), is situated within the heart, and spreads its influence all over the body of the embodied living entities. When the soul is purified from the contamination of the five kinds of material air, its spiritual influence is exhibited.

वसुर्वसुमनास्सत्यस्समात्मा सम्मितस्समः ।

अमोघः पुण्डरीकाक्षो वृषकर्मा वृषाकृतिः ॥ १२ ॥

వసుర్వసుమనాస్సత్యస్సమాత్మా సమ్మితస్సమః ।

అమోఘః పుణ్డరీకాక్షో వృషకర్మా వృషాకృతిః ॥ ౧౨ ॥

Vasurvasumanāssatyassamātmā sammitassamaḥ।

Amoghaḥ puṇḍarīkākṣo vr̥ṣakarmā vr̥ṣākr̥tiḥ ॥ 12 ॥

110. అమోఘః, अमोघः, Amoghaḥ

ఓం అమోఘాయ నమః | ॐ अमोघाय नमः | OM Amoghāya namaḥ

మోఘః న భవతి మోఘము అనగా వ్యర్థము. మోఘము కాని వాడు అమోఘః. పూజించబడువాడును, స్తుతించబడువాడును, లెస్సగా స్మరించబడువాడును అగుచు, పూజించిన, స్తుతించిన, సంస్మరించిన వారికి సర్వ ఫలములు ఇచ్చును. భక్తుల పూజను, స్తుతిని, సంస్మరణమును వ్యర్థము కానీయడు కావున అమోఘుడు.

లేదా సత్యః (సంకల్పః) యస్య సః సత్యమగు సంకల్పము ఎవనికి కలదో అట్టి వాడూ అమోఘుడు.

:: ఛాందోగ్యోపనిషత్ - అష్టమ ప్రపాఠకః, సప్తమః ఖండః ::

య ఆత్మాఽపహతపాప్మా విజరో విమృత్యుర్విశోకో విజిఘత్సోఽపిపాస స్సత్య కామ స్సత్యసఙ్కల్ప స్సోఽన్వేష్ట వ్యస్స విజిజ్ఞాసితవ్య స్స సర్వాంశ్చ లోకా నా ప్నోతి సర్వాంశ్చ కామా న్య స్తమాత్మాన మనువిద్య విజానాతీతి హ ప్రజాపతి రువాచ ॥ 1 ॥

ఆత్మ పాపరహితమైనది, ముసలితనము లేనిది, మరణము లేనిది, దుఃఖము లేనిది, ఆకలి దప్పికలు లేనిది. ఆయాత్మ సత్యకామమును, సత్య సంకల్పమును అయియున్నది. ఇట్టి ఆత్మను శ్రద్ధగా వెదకి తెలిసికొనవలెను. ఈ రీతిగా తెలిసికొన్నవాడు అన్ని లోకములను, అన్ని కోరికలను పొందుచున్నాడని ప్రజాపతి చెప్పెను.

---

Moghaḥ na bhavati When worshiped, praised or remembered, dowers one with the fruition of every desire. Does not let such worship etc., go in vain and hence He is Amoghaḥ.

Satyaḥ (saṃkalpaḥ) yasya saḥ His will is always unobstructed in His actions.

Chāndogyopaniṣat - Part VIII, Chapter VII

Ya ātmā’pahatapāpmā vijaro vimr̥tyurviśoko vijighatso’pipāsa ssatya kāma ssatyasaṅkalpa sso’nveṣṭa vyassa vijijñāsitavya ssa sarvāṃśca lokā nā pnoti sarvāṃśca kāmā nya stamātmāna manuvidya vijānātīti ha prajāpati ruvāca. (1)

:: छांदोग्योपनिषत् - अष्टम प्रपाठकः, सप्तमः खंडः ::

य आत्माऽपहतपाप्मा विजरो विमृत्युर्विशोको विजिघत्सोऽपिपास स्सत्य काम स्सत्यसङ्कल्प स्सोऽन्वेष्ट व्यस्स विजिज्ञासितव्य स्स सर्वांश्च लोका ना प्नोति सर्वांश्च कामा न्य स्तमात्मान मनुविद्य विजानातीति ह प्रजापति रुवाच ॥ १ ॥

The ātmā or soul which is free from sin, free from old age, free from death, free from grief, free from hunger, free from thirst, whose desires come true and whose thoughts come true - That it is which should be searched out. That it is which one should desire to understand. He who has known this Self from the scriptures and a teacher and understood It, obtains all the worlds and all desires.

वसुर्वसुमनास्सत्यस्समात्मा सम्मितस्समः ।

अमोघः पुण्डरीकाक्षो वृषकर्मा वृषाकृतिः ॥ १२ ॥

వసుర్వసుమనాస్సత్యస్సమాత్మా సమ్మితస్సమః ।

అమోఘః పుణ్డరీకాక్షో వృషకర్మా వృషాకృతిః ॥ ౧౨ ॥

Vasurvasumanāssatyassamātmā sammitassamaḥ।

Amoghaḥ puṇḍarīkākṣo vr̥ṣakarmā vr̥ṣākr̥tiḥ ॥ 12 ॥

109. సమః, समः, Samaḥ

ఓం సమాయ నమః | ॐ समाय नमः | OM Samāya namaḥ

సర్వైర్వికారై రహితస్సర్వకాలేషు యః సమః సర్వకాలములయందును సర్వవికార రహితుడు. రాగద్వేషాలవంటి ఏ వికారములు లేనివాడు. భేదములు లేక ఏకరూపమున నుండువాడు కావున సముడు.

:: భగవద్గీత - రాజవిద్యా రాజగుహ్య యోగము ::
సమోఽహం సర్వభూతేషు న మే ద్వేష్యోఽస్తి న ప్రియః ।
యే భజన్తి తు మాం భక్త్యా మయి తే తేషు చాప్యహమ్ ॥ 29 ॥

నేను సమస్తప్రాణులందును సమముగా నుండువాడను. నాకొకడు ద్వేషింపదగినవాడుగాని, మఱియొకడు ఇష్టుడుగాని ఎవడును లేడు. ఎవరు నన్ను భక్తితో సేవించుదురో వారు నాయందును, నేను వారియందును ఉందుము.

లేదా మయా లక్ష్మ్యా వర్తతే యః స సమః 'స + మ' అని విభజించి 'మా' - లక్ష్మితో, 'స' - కూడినవాడు అగుటచేత లక్ష్మీపతియైన విష్ణువు సమః అని చెప్పబడును.

---

Sarvairvikārai rahitassarvakāleṣu yaḥ samaḥ As He is unperturbed at all times, He is Samaḥ.

Bhagavad Gītā - Chapter 9
Samo’haṃ sarvabhūteṣu na me dveṣyo’sti na priyaḥ,
Ye bhajanti tu māṃ bhaktyā mayi te teṣu cāpyaham. (29)

:: श्रीमद्भगवद्गीता  - राजविद्या राजगुह्य योग ::
समोऽहं सर्वभूतेषु न मे द्वेष्योऽस्ति न प्रियः ।
ये भजन्ति तु मां भक्त्या मयि ते तेषु चाप्यहम् ॥ २९ ॥

I am impartial towards all beings; to Me there is none detestable or none dear. But those who worship Me with devotion, they exist in Me and I too exist in them.

Mayā Lakṣmyā vartate yaḥ sa samaḥ the divine name can be considered to be the combination of letters 'Sa' and 'Ma'. 'Mā' is Goddess Lakṣmi who is the consort of Lord Viṣṇu and 'Sa' implies united. Hence 'Sama' can also be understood as One united with Mahā Lakṣmi.

वसुर्वसुमनास्सत्यस्समात्मा सम्मितस्समः ।

अमोघः पुण्डरीकाक्षो वृषकर्मा वृषाकृतिः ॥ १२ ॥

వసుర్వసుమనాస్సత్యస్సమాత్మా సమ్మితస్సమః ।

అమోఘః పుణ్డరీకాక్షో వృషకర్మా వృషాకృతిః ॥ ౧౨ ॥

Vasurvasumanāssatyassamātmā sammitassamaḥ।

Amoghaḥ puṇḍarīkākṣo vr̥ṣakarmā vr̥ṣākr̥tiḥ ॥ 12 ॥

108. అసమ్మితః, असम्मितः, Asammitaḥ

ఓం అసంమితాయ నమః | ॐ असंमिताय नमः | OM Asaṃmitāya namaḥ

సమాత్మా సమ్మితః అను శ్లోకాంకమున సమాత్మా, సమ్మితః అనియు సమాత్మా, అసమ్మితః అనియు కూడ పదచ్ఛేదము చేయు అవకాశమున్నందున, శంకర భగవత్పాదులు రెండు విధములగు విభాగములతో నిర్వచనము చేసినారు.

సమ్మితః - సమ్యక్ మితః దృశ్యములగు సకల పదార్థములును పరమాత్మునందారోపింపబడునవే కావున అట్టి సకల దృశ్య పదార్థములుగాను (సమ్యక్‍) లెస్సగా తానే పరిచ్చేదించ - ఆయా ప్రమాణములచే నిర్ణయించబడువాడు. మితః అనగా తెలియబడువాడు. లేదా అన్ని పదార్థ సమూహములలో, వ్యక్తులలో కలసి నిర్వైరముగా ఉండు విష్ణువు సమ్మితః అనబడును.

అసమ్మితః - న భవతి ఇతి అసమ్మితః దృశ్యమానములగు సకల పదార్థములలో ఏదియు వాస్తవమున పరమాత్ముడు కావు; కావున సకల పదార్థములుగాను లెస్సగా పరిచ్ఛిన్నుడు కాదు అనగా అమితుడు కావున అసమ్మితుడు. ఏ పదార్థముతోగాని ఏ వ్యక్తితో కానీ కలియక విడిగా ఉండువాడు.

సర్వ వ్యాపకుడగుటచే సమ్మితనామము, సర్వాతీతుతుడగుటచే అసమ్మిత నామమును సమంజసములే!

:: భగవద్గీత - రాజవిద్యా రాజగుహ్య యోగము ::
మయా తతమిదం సర్వం జగదవ్యక్తమూర్తినా ।
మత్స్థాని సర్వభూతాని న చాహం తేష్వవస్థితః ॥ 4 ॥

ఈ సమస్తప్రపంచము అవ్యక్తరూపుడనగు నాచే వ్యాపించబడియున్నది. సమస్త ప్రాణికోట్లు నాయందున్నవి. నేను వానియందుండుటలేదు (నాకవి ఆధారములు కావు).

---

This name and the previous one i.e., Samātmā Sammitaḥ can be split into two divine names; either as Samātmā Sammitaḥ or as Samātmā Asammitaḥ.

Sammitaḥ - Samyak Mitaḥ He who is determined by all existing entities.

Asammitaḥ - Na bhavati iti Asammitaḥ He who is measured, determined by things is mitaḥ or limited. He who is unlimited or immeasurable is Asammitaḥ.

Since Lord Viṣṇu is all pervading, the divine name Sammitaḥ and since He is beyond everything the divine name Asammitaḥ - both aptly glorify Him.

Bhagavad Gītā - Chapter 9
Mayā tatamidaṃ sarvaṃ jagadavyaktamūrtinā,
Matsthāni sarvabhūtāni na cāhaṃ teṣvavasthitaḥ. (4)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - राजविद्या राजगुह्य योग ::
मया ततमिदं सर्वं जगदव्यक्तमूर्तिना ।
मत्स्थानि सर्वभूतानि न चाहं तेष्ववस्थितः ॥ ४ ॥

This whole world is pervaded by Me in My unmanifest form. All beings exist in Me, but I am not contained in them!

वसुर्वसुमनास्सत्यस्समात्मा सम्मितस्समः ।

अमोघः पुण्डरीकाक्षो वृषकर्मा वृषाकृतिः ॥ १२ ॥

వసుర్వసుమనాస్సత్యస్సమాత్మా సమ్మితస్సమః ।

అమోఘః పుణ్డరీకాక్షో వృషకర్మా వృషాకృతిః ॥ ౧౨ ॥

Vasurvasumanāssatyassamātmā sammitassamaḥ।

Amoghaḥ puṇḍarīkākṣo vr̥ṣakarmā vr̥ṣākr̥tiḥ ॥ 12 ॥

107. సమాత్మా, समात्मा, Samātmā

ఓం సమాత్మనే నమః | ॐ समात्मने नमः | OM Samātmane namaḥ

సమః ఆత్మా యస్య సః రాగద్వేషాది దోష రహితము అగు ఆత్మ ఎవనికి కలదో అట్టివాడు. లేదా సమః చ అసౌ ఆత్మాచ అన్ని భూతములందును నిండి ఉన్న ఒకే ఒక ఆత్మ స్వరూపుడు.

---

Samaḥ ātmā yasya saḥ He whose ātmā is sama or equanimous, unspoiled by attachment, aversion etc., is Samātmā. Or Samaḥ ca asau ātmāca One who is the sama ātmā the single ātmā in all beings is Samaātmā.

वसुर्वसुमनास्सत्यस्समात्मा सम्मितस्समः ।

अमोघः पुण्डरीकाक्षो वृषकर्मा वृषाकृतिः ॥ १२ ॥

వసుర్వసుమనాస్సత్యస్సమాత్మా సమ్మితస్సమః ।

అమోఘః పుణ్డరీకాక్షో వృషకర్మా వృషాకృతిః ॥ ౧౨ ॥

Vasurvasumanāssatyassamātmā sammitassamaḥ।

Amoghaḥ puṇḍarīkākṣo vr̥ṣakarmā vr̥ṣākr̥tiḥ ॥ 12 ॥

106. సత్యః, सत्यः, Satyaḥ

ఓం సత్యాయ నమః | ॐ सत्याय नमः | OM Satyāya namaḥ

అవితథ (అనృతముకాని) రూపము కలవాడు కావున పరమాత్ముడు 'సత్యుడు' అనబడును. ప్రపంచమునందలి తత్త్వములన్నియు ఒకప్పుడు ఉండును - ఒకప్పుడు లేకుండును. కావున అవి అనృతములు (నిజము కానివి). రూపములు కలవి అయిన అగ్ని, జలము, పృథివి; రూపములు లేనివి యగు ఆకాశము, వాయువు అను పంచభూతములు తన్మయ ప్రపంచమును అతనియందే ఆరోపితములు కావున అవి యన్నియు అతడే.

లేదా సత్ అంటే మూర్తి గలవి, త్యత్ అంటే మూర్తిలేనివి కూడ ఆ పరతత్త్వము తానే అయి యున్నాడు. 'సత్‍, త్యత్' లలో ప్రథమ అక్షరములగు 'స', 'త్య' లను కలుపగా 'సత్యః' అగును.

లేదా సత్సు సాధుః సత్యః అని వ్యుత్పత్తిన సత్‍, య అను విభాగములచే సజ్జనుల విషయమున సాధు (సముచిత) స్వభావుడు కావున సత్యుడు. ఇచట 'య' అనునది వారి విషయమున సాధుస్వభావుడు అను నర్థమున ఏర్పడిన ప్రత్యయమని తెలియ దగినది.

---

As He is of the form which is not untrue He is Satyaḥ. Or because He is with and without form He is Satyaḥ. Or because He is good to the good people, He is called Satyaḥ.

वसुर्वसुमनास्सत्यस्समात्मा सम्मितस्समः ।

अमोघः पुण्डरीकाक्षो वृषकर्मा वृषाकृतिः ॥ १२ ॥

వసుర్వసుమనాస్సత్యస్సమాత్మా సమ్మితస్సమః ।

అమోఘః పుణ్డరీకాక్షో వృషకర్మా వృషాకృతిః ॥ ౧౨ ॥

Vasurvasumanāssatyassamātmā sammitassamaḥ।

Amoghaḥ puṇḍarīkākṣo vr̥ṣakarmā vr̥ṣākr̥tiḥ ॥ 12 ॥

105. వసుమనాః, वसुमनाः, Vasumanāḥ

ఓం వసుమనసే నమః | ॐ वसुमनसे नमः | OM Vasumanase namaḥ

వసు అను శబ్దమునకు ధనము అను అర్థము కలదు. మానవ జీవితమున ఇది గొప్ప ప్రాముఖ్యము కలది కావున 'వసు' అనగా ప్రాశస్త్యము కలది అను అర్థము. వసు మనః యస్య సః ప్రశస్తమగు మనస్సు ఎవనికి కలదో ఆతడు అని వ్యుత్పత్తి. ఆతని మనస్సు రాగము, ద్వేషము మొదలగు చిత్తక్లేషములచేతను, మదము మొదలగు ఉపక్లేశముల చేతను అతని చిత్తము కలుషితము కాదు కావున ఆతని మనస్సు ప్రశస్తమే.

---

By Vasu which means wealth - excellence is indicated. Vasu manaḥ yasya saḥ / वसु मनः यस्य सः He whose mind is excellent is Vasumanāḥ. That mind is said to be praiseworthy which is not polluted by kleṣas and upakleṣas.

वसुर्वसुमनास्सत्यस्समात्मा सम्मितस्समः ।

अमोघः पुण्डरीकाक्षो वृषकर्मा वृषाकृतिः ॥ १२ ॥

వసుర్వసుమనాస్సత్యస్సమాత్మా సమ్మితస్సమః ।

అమోఘః పుణ్డరీకాక్షో వృషకర్మా వృషాకృతిః ॥ ౧౨ ॥

Vasurvasumanāssatyassamātmā sammitassamaḥ।

Amoghaḥ puṇḍarīkākṣo vr̥ṣakarmā vr̥ṣākr̥tiḥ ॥ 12 ॥

104. వసుః, वसुः, Vasuḥ

ఓం వసవే నమః | ॐ वसवे नमः | OM Vasave namaḥ

వసంతి అస్మిన్ ఇతి ఈతని యందు సర్వభూతములు వసించును లేదా వసతి ఇతి వసుః ఈతడు సర్వభూతములయందును వసించును. లేదా భగవద్గీత విభూతి యోగమునందు భగవద్వచనముచే చెప్పబడిన పావకుడనే (అగ్ని) వసువు.

:: భగవద్గీత - ఆత్మసంయమ యోగము ::
యో మాం పశ్యతి సర్వత్ర సర్వం చ మయి పశ్యతి ।
తస్యాహం న ప్రణశ్యామి స చ మే న ప్రణశ్యతి ॥ 30 ॥

ఎవడు సమస్తభూతములందును నన్ను చూచుచున్నాడో, మఱియు నన్ను సమస్తభూతములందును గాంచుచున్నాడో అట్టివానికి నేను కనబడకపోను, నాకతడు కనబడకపోడు.

:: భగవద్గీత - విభూతి యోగము ::
రుద్రాణాం శంకరశ్చాస్మి విత్తేశో యక్షరక్షసామ్ ।
వసూనాం పావకశ్చాస్మి మేరుశ్శిఖరిణామహమ్ ॥ 23 ॥

నేను రుద్రులలో శంకరుడనువాడను, యక్షులలోను, రాక్షసులలోను కుబేరుడను, వసువులలో అగ్నియు, పర్వతములలో మేరువును అయియున్నాను.

(అష్టవసువులు: ధరుడు, ధ్రువుడు, సోముడు, అహుడు, అనిలుడు, పావకుడు / అనలుడు, ప్రత్యూషుడు, ప్రభాసుడు.)

---

Vasanti asmin iti / वसंति अस्मिन् इति All beings abide in Him therefore Vasuḥ or Vasati iti vasuḥ / वसति इति वसुः He too abides in them; so He is Vasuḥ. Or as Lord has described himself in Chapter 10 of Bhagavad Gītā, He is Pāvaka among the eight Vasus.

Bhagavad Gītā - Chapter 6
Yo māṃ paśyati sarvatra sarvaṃ ca mayi paśyati,
Tasyāhaṃ na praṇaśyāmi sa ca me na praṇaśyati. (30)

:: श्रीमद्भगवद्गीता  - आत्मसंयम योग ::
यो मां पश्यति सर्वत्र सर्वं च मयि पश्यति ।
तस्याहं न प्रणश्यामि स च मे न प्रणश्यति ॥ ३० ॥

One who sees Me in everything and sees all things in Me - I do not go out of vision and he also is not lost to My vision.

Bhagavad Gītā - Chapter 10
Rudrāṇāṃ śaṃkaraścāsmi vitteśo yakṣarakṣasām,
Vvasūnāṃ pāvakaścāsmi meruśśikhariṇāmaham. (23)

:: श्रीमद्भगवद्गीता  - विभूति योग ::
रुद्राणां शंकरश्चास्मि वित्तेशो यक्षरक्षसाम् ।
वसूनां पावकश्चास्मि मेरुश्शिखरिणामहम् ॥ २३ ॥

Among the Rudrās I am Śankara, among the Yakṣās and goblins I am Kubera. Among the Vasus, I am Fire and among the mountains I am Meru.

वसुर्वसुमनास्सत्यस्समात्मा सम्मितस्समः ।

अमोघः पुण्डरीकाक्षो वृषकर्मा वृषाकृतिः ॥ १२ ॥

వసుర్వసుమనాస్సత్యస్సమాత్మా సమ్మితస్సమః ।

అమోఘః పుణ్డరీకాక్షో వృషకర్మా వృషాకృతిః ॥ ౧౨ ॥

Vasurvasumanāssatyassamātmā sammitassamaḥ।

Amoghaḥ puṇḍarīkākṣo vr̥ṣakarmā vr̥ṣākr̥tiḥ ॥ 12 ॥

103. సర్వయోగ వినిః సృతః, सर्वयोग विनिः सृतः, Sarvayoga viniḥ sr̥taḥ

ఓం సర్వయోగ వినిః సృతాయ నమః | ॐ सर्वयोग विनिः सृताय नमः | OM Sarvayoga viniḥ sr̥tāya namaḥ

సర్వేభ్యో యోగేభ్యః (సంబంధేభ్యః) వినిస్సృతః (వినిర్గతః) అన్ని విధములగు సంబంధములనుండియు వెలికి వచ్చిన వాడు. ఎవరితోను వేనితోను ఏ సంబంధము లేనివాడు.

:: పోతన భాగవతము - దశమ స్కందము ::
సీ. పరఁగ జీవునికైన బంధమోక్షము లంట వంటునే పరతత్త్వమైన నిన్ను
     నంటునే యీశ! దేహాద్యుపాధులు ననిర్వచనీయములు గాన వరుస నీకు
     జన్మంబు జన్మసంశ్రయభేదములు లేవు కావున బంధమోక్షములు లేవు
     గణుతింప ని న్నులూఖల బద్ధుఁ డనుటయు నహిముక్తుఁ డనుటయు నస్మదీయ
ఆ. బాలబుద్ధిఁ గాదె? పాషాండ ముఖర మా, ర్గములచేత నీ జగద్దితార్థ
     మైన వేదమార్గ మడఁగిపో వచ్చిన, నవతరించి నిలుపు దంబుజాక్ష!

పరమేశ్వరా! బంధమోక్షములు జీవునికూడ అంట వనగా జ్ఞానస్వరూపుడ వగు ని న్నంటునా? దేహాదులైన ఉపాధులు నిరూపించబడక పోవుటవల్ల నీకు జన్మముగాని, అందుకు కారణమైన అవిద్యకాని లేదు. ఆ కారణంవల్లనే నీకు బంధమోక్షములు లేవు. ఆలోచించగా నిన్ను రోటికి కట్టువడినవాడనీ, యమునా స్రవంతిలో కాళియ విముక్తుడనీ అనడం అవివేకం వల్లనే సుమా! నాస్తిక మార్గములచేత ప్రాచీనమగు వేదపథం అణగారిపోతున్న కాలాన జగము మేలుకోఱకు నీవు అవతరించి ధర్మమును కాపాడుతావు. 

---

Sarvebhyo yogebhyaḥ (saṃbaṃdhebhyaḥ) vinissr̥taḥ (vinirgataḥ) One who stands aside completely from all bondage.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 10, Chapter 48
Sr̥jasyatho lumpasi pāsi viśvaṃ rajastamaḥ sattvaguṇaiḥ svaśaktibhiḥ,
Na badhyase tadguṇakarmabhirvā jñānātmanaste kva ca bandhahetuḥ. (21)

:: श्रीमद्भागवत - दशमस्कन्धे, अष्टचत्वारिंशोऽध्यायः ::
सृजस्यथो लुम्पसि पासि विश्वं रजस्तमः सत्त्वगुणैः स्वशक्तिभिः ।
न बध्यसे तद्गुणकर्मभिर्वा ज्ञानात्मनस्ते क्व च बन्धहेतुः ॥ २१ ॥

You create, destroy and also maintain this universe with Your personal energies — the modes of passion, ignorance and goodness — yet You are never entangled by these modes or the activities they generate. Since You are the original source of all knowledge, what could ever cause You to be bound by illusion?

अजस्सर्वेश्वरस्सिद्धस्सिद्धिस्सर्वादिरच्युतः ।

वृषाकपिरमेयात्मा सर्वयोगविनिस्सृतः ॥ ११ ॥

అజస్సర్వేశ్వరస్సిద్ధస్సిద్ధిస్సర్వాదిరచ్యుతః ।

వృషాకపిరమేయాత్మా సర్వయోగవినిస్సృతః ॥ ౧౧ ॥

Ajassarveśvarassiddhassiddhissarvādiracyutaḥ ।

Vr̥ṣākapirameyātmā sarvayogavinissr̥taḥ ॥ 11 ॥

102. అమేయాత్మా, अमेयात्मा, Ameyātmā

ఓం అమేయాత్మనే నమః | ॐ अमेयात्मने नमः | OM Ameyātmane namaḥ

అమేయః (ఇయా నితి పరిచ్ఛేత్తుం న శక్యః) ఆత్మా యస్య సః అమేయము (ఇంత అని పరిమితి నిర్ణయించుటకు శక్యము కానిది) అగు ఆత్మ ఎవనికి కలదో అట్టివాడు. అట్టివాడు శ్రీ విష్ణువు.

:: పోతన భాగవతము - చతుర్థ స్కందము, ధ్రువోపాఖ్యానము ::
క. కొందరు స్వభావ మందురు, కొందరు కర్మం బటండ్రు, కొందరు కాలం
    బందురు, కొందరు దైవం, బందురు, కొంద ఱొగిఁ గామ మండ్రు మహాత్మా!
వ. ఇట్టు లవ్యక్తరూపుండును, నప్రమేయుండును, నానాశక్త్యుదయ హేతుభూతుండును నైన భగవంతుడు సేయు కార్యంబుల బ్రహ్మరుద్రాదు లెరుంగరన నతని తత్త్వంబు నెవ్వరెరుంగ నొపుదురు?

ఆయనను కొందరు "స్వభావం" అంటారు. కొందరు "కర్మం" అంటారు. కొందరు "కాలం" అంటారు. కొందరు "దైవం" అంటారు. మరి కొందరు "కామం" అని కూడా అంటారు. నిర్గుణుడు, అప్రమేయుడు అనేక శక్తులకు హేతుభూతుడు అయిన భగవంతుడు చేసే పనులను బ్రహ్మరుద్రాదులు సైతం తెలుసుకోలేరు. ఇక అతని తత్త్వాన్ని ఎవరు తెలుసుకోగలరు?

---

Ameyaḥ (iyā niti paricchettuṃ na śakyaḥ) ātmā yasya saḥ He whose ātmā (nature) cannot be measured (determined) as of what extent by division.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 4, Chapter 11
Avyaktasyāprameyasya nānāśaktyudayasya ca,
na vai cikīrṣitaṃ tāta ko vedāthambhavam. (23)

:: श्रीमद्भागवत - चतुर्थस्कन्धे, एकादशोऽध्यायः ::
अव्यक्तस्याप्रमेयस्य नानाशक्त्युदयस्य च ।
न वै चिकीर्षितं तात को वेदाथम्भवम् ॥ २३ ॥

The Absolute Truth, Transcendence, is never subject to the understanding of imperfect sensory endeavor, nor is He subject to direct experience. He is the master of varieties of energies, like the full material energy, and no one can understand His plans or actions; therefore it should be concluded that although He is the original cause of all causes, no one can know Him by mental speculation.

अजस्सर्वेश्वरस्सिद्धस्सिद्धिस्सर्वादिरच्युतः ।

वृषाकपिरमेयात्मा सर्वयोगविनिस्सृतः ॥ ११ ॥

అజస్సర్వేశ్వరస్సిద్ధస్సిద్ధిస్సర్వాదిరచ్యుతః ।

వృషాకపిరమేయాత్మా సర్వయోగవినిస్సృతః ॥ ౧౧ ॥

Ajassarveśvarassiddhassiddhissarvādiracyutaḥ ।

Vr̥ṣākapirameyātmā sarvayogavinissr̥taḥ ॥ 11 ॥

101. వృషాకపిః, वृषाकपिः, Vr̥ṣākapiḥ

ఓం వృషాకపయే నమః | ॐ वृषाकपये नमः | OM Vr̥ṣākapaye namaḥ

సర్వాన్ కామాన్ వర్షతి ఇతి ధర్మస్య నామ సర్వకామ ఫలములను వర్షించునది కావున ధర్మమునకు 'వృషః' అని పేరు. కాత్ తోయాత్ భూమిం అపాత్ ఇతి కపిః - వరాహ రూపో హరిః జలమునుండి భూమిని రక్షించెను కావున వరాహమునకు, వరాహరూపుడగు హరికి 'కపిః' అని వ్యవహారము. విష్ణువు ధర్మరూపుడు అనుట ప్రసిద్ధమే. ఇట్లు వృష (ధర్మ) రూపుడును, కపి (వరాహ) రూపుడును కావున విష్ణువునకు 'వృషాకపిః' అని ప్రసిద్ధి ఏర్పడినది.

:: మహాభారతము - శాంతి పర్వము ::
కపిర్వరాహః శ్రేష్ఠశ్చ ధర్మశ్చ వృష ఉచ్యతే ।
తస్మాద్ వ్రుషాకపిం ప్రాహ కాశ్యపో మాం ప్రజాపతిః ॥

'కపి' అనగా వరాహము, శ్రేష్ఠుడు అని అర్థములు. ధర్మము 'వృషః' అనబడును. అందువలన కాశ్యప ప్రజాపతి నన్ను 'వృషాకపిః' అనెను.

---

Sarvān kāmān varṣati iti dharmasya nāma Dharma is called 'Vr̥ṣāḥ' as it rains (results of all) rightful desires. Kāt toyāt bhūmiṃ apāt iti kapiḥ - Varāha rūpo hariḥ He protected, lifted the earth as Varāha. So He is called 'Kapiḥ'. He is called 'Vr̥ṣākapiḥ' as He is of the form of Vr̥ṣa and Kapi.

Mahābhāratam - Śānti parva
Kapirvarāhaḥ śreṣṭhaśca dharmaśca vr̥ṣa ucyate,
Tasmād vruṣākapiṃ prāha kāśyapo māṃ prajāpatiḥ.

:: महाभारत - शान्ति पर्व ::
कपिर्वराहः श्रेष्ठश्च धर्मश्च वृष उच्यते ।
तस्माद् व्रुषाकपिं प्राह काश्यपो मां प्रजापतिः ॥

Kāśyapa Prajāpati called Me Vr̥ṣākapi as Kapi means the big boar and dharmā is said to be Vr̥ṣa.

अजस्सर्वेश्वरस्सिद्धस्सिद्धिस्सर्वादिरच्युतः ।

वृषाकपिरमेयात्मा सर्वयोगविनिस्सृतः ॥ ११ ॥

అజస్సర్వేశ్వరస్సిద్ధస్సిద్ధిస్సర్వాదిరచ్యుతః ।

వృషాకపిరమేయాత్మా సర్వయోగవినిస్సృతః ॥ ౧౧ ॥

Ajassarveśvarassiddhassiddhissarvādiracyutaḥ ।

Vr̥ṣākapirameyātmā sarvayogavinissr̥taḥ ॥ 11 ॥

100. అచ్యుతః, अच्युतः, Acyutaḥ

ఓం అచ్యుతాయ నమః | ॐ अच्युताय नमः | OM Acyutāya namaḥ

హరి స్వరూపసామర్థ్యాత్ న చ్యుతో చ్యవతే న చ ।
చ్యవిష్యత ఇతి విష్ణురచ్యుతః కీర్త్యతే బుధైః ॥

తన స్వరూప(మగు) శక్తినుండి ఇతః పూర్వము తొలగియుండలేదు. ఇపుడు తొలగుచుండ లేదు. ఇక ముందును తొలగనున్నవాడు కాదు. త్రికాలములలో చ్యుతుడు కాని వాడు అచ్యుతుడని విష్ణువే చెప్పబడును.

మహాభారత శాంతి పర్వము నందు గల భగవద్వచనము ఈ నామము యొక్క వివరణను తెలుపుచున్నది. యస్మాన్నచ్యుత పూర్వోఽహమచ్యుతస్తేన కర్మణా అనగా ఏ హేతువుచే నేను ఇంతకు మునుపు (నా స్వరూప శక్తి నుండి) తొలగినవాడను కానో - కావుననే ఆ పనిచే నేను అచ్యుతుడను.

---

Hari svarūpasāmarthyāt na cyuto cyavate na ca,
Cyaviṣyata iti viṣṇuracyutaḥ kīrtyate budhaiḥ.

हरि स्वरूपसामर्थ्यात् न च्युतो च्यवते न च ।
च्यविष्यत इति विष्णुरच्युतः कीर्त्यते बुधैः ॥

By reason of His inherent power, He is not one who fell, He does not fall and will not fall in the future. So He is Acyutaḥ.

So also did Bhagavān say in Śānti parva of Mahābhārata Yasmānnacyuta pūrvo’hamacyutastena karmaṇā (The cessation of separate conscious existence by identification with Supreme Brahman is the highest attribute or condition for a living agent to attain.) And since I have never swerved from that attribute or condition, I am, therefore, called by the name of Achyuta.

अजस्सर्वेश्वरस्सिद्धस्सिद्धिस्सर्वादिरच्युतः ।

वृषाकपिरमेयात्मा सर्वयोगविनिस्सृतः ॥ ११ ॥

అజస్సర్వేశ్వరస్సిద్ధస్సిద్ధిస్సర్వాదిరచ్యుతః ।

వృషాకపిరమేయాత్మా సర్వయోగవినిస్సృతః ॥ ౧౧ ॥

Ajassarveśvarassiddhassiddhissarvādiracyutaḥ ।

Vr̥ṣākapirameyātmā sarvayogavinissr̥taḥ ॥ 11 ॥

99. సర్వాదిః, सर्वादिः, Sarvādiḥ

ఓం సర్వాదయే నమః | ॐ सर्वादये नमः | OM Sarvādaye namaḥ

సర్వాదిస్సర్వభూతానామాదికారణమచ్యుతః సర్వభూతములకును ఆదికారణము అగువాడు.

:: భగవద్గీత - విశ్వరూపసందర్శన యోగము ::
కస్మాచ్చ తే న నమేరన్మహాత్మన్ గరీయసే బ్రహ్మణోఽప్యాదికర్త్రే ।
అనన్త దేవేశ జగన్నివాస త్వమక్షరం సదసత్తత్పరం యత్ ॥ 37 ॥

మహాత్మా! అనంతరూపా! దేవదేవా! జగదాశ్రయా! సత్‍, అసత్తులకు (స్థూలసూక్ష్మ జగత్తులకు రెండింటికిని) పరమైనట్టి అక్షర (నాశరహిత) పరబ్రహ్మ స్వరూపూడవు నీవే అయియున్నావు. బ్రహ్మదేవునకుగూడ ఆదికారణరూపుడవు కనుకనే సర్వోత్కృష్టుడునగు నీకేల నమస్కరింపకుందురు?

---

Sarvādissarvabhūtānāmādikāraṇamacyutaḥ / सर्वादिस्सर्वभूतानामादिकारणमच्युतः As He is the primal cause of all beings, the beginning of all.

Bhagavad Gītā - Chapter 11
Kasmācca te na nameranmahātman garīyase brahmaṇo’pyādikartre,
Ananta deveśa jagannivāsa tvamakṣaraṃ sadasattatparaṃ yat. (37)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - विश्वरूपसंदर्शन योग::
कस्माच्च ते न नमेरन्महात्मन् गरीयसे ब्रह्मणोऽप्यादिकर्त्रे ।
अनन्त देवेश जगन्निवास त्वमक्षरं सदसत्तत्परं यत् ॥ ३७ ॥

And why should they not bow down to You, O exalted One, who is greater (than all) and who is the first Creator even of Brahmā! O infinite One, supreme God, Abode of the Universe, You the Immutable, being and non-being, (and) that which is Transcendental.

अजस्सर्वेश्वरस्सिद्धस्सिद्धिस्सर्वादिरच्युतः ।

वृषाकपिरमेयात्मा सर्वयोगविनिस्सृतः ॥ ११ ॥

అజస్సర్వేశ్వరస్సిద్ధస్సిద్ధిస్సర్వాదిరచ్యుతః ।

వృషాకపిరమేయాత్మా సర్వయోగవినిస్సృతః ॥ ౧౧ ॥

Ajassarveśvarassiddhassiddhissarvādiracyutaḥ ।

Vr̥ṣākapirameyātmā sarvayogavinissr̥taḥ ॥ 11 ॥

98. సిద్ధిః, सिद्धिः, Siddhiḥ

ఓం సిద్ధయే నమః । ॐ सिद्धये नमः । OM Siddhaye namaḥ

నిరతిశయరూపత్వాద్ అచ్యుతస్సర్వవస్తుషు ।
సంవిత్త్వాత్ ఫలరూపత్వాద్ వా సిద్ధిరితి కీర్త్యతే ।
స్వర్గాదీనామ్ అనిత్యత్వాత్ అఫలత్వం బుధేరితమ్ ॥

పరమాత్ముడు 'సంవిద్‌' (కేవలాఽనుభవ) రూపుడు. సాధకునకు కలుగు అట్టి అనుభవమే అతని సాధనము వలన అతనికి కలుగవలసిన సిద్ధి. కావున పరమాత్మ 'సిద్ధి' అనబడుచున్నాడు.

లేదా పరమాత్ముడు నిరతిశయ రూపుడు - తన రూపమును మించునది మరి ఏదియు లేని ఏ రూపము కలదో అట్టి రూపము తానే యగు వాడు. అట్టి స్థితి కంటే గొప్ప స్థితి ఏదియు లేదు. కావున అట్టి సర్వోత్తమ రూపమే తాను అగు పరమాత్ముడు తానే (సర్వోత్తమమగు) 'సిద్ధి' అనదగియున్నాడు.

లేదా ఏ కర్మలకును ఏ యోగాదిసాధనములకును ఫలము పరమాత్ముడు తానే కావున అట్టి విష్ణుపరమాత్మ 'సిద్ధి' (ఫలము) అనబడుచున్నాడు. స్వర్గము మొదలగు ఫలములును వేరగునవి యున్నవికదా! అనిన వినాశమునందునవి కావున అవి సర్వోత్తమ ఫలములు అనదగినవి కాదు.

---

Niratiśayarūpatvād acyutassarvavastuṣu,
Saṃvittvāt phalarūpatvād vā siddhiriti kīrtyate,
Svargādīnām anityatvāt aphalatvaṃ budheritam.

निरतिशयरूपत्वाद् अच्युतस्सर्ववस्तुषु ।
संवित्त्वात् फलरूपत्वाद् वा सिद्धिरिति कीर्त्यते ।
स्वर्गादीनाम् अनित्यत्वात् अफलत्वं बुधेरितम् ॥

The Supreme Lord is of Saṃvid form or one that can only be experienced. Such ultimate experience of a Sādhaka or devotee is what which is 'Siddhi'. This is a reason why God is known by the divine name 'Siddhiḥ'.

Or His is the ultimate consciousness. There is no other supreme form than His form. Hence He being the One who is such an ultimate blissful consciousness, He himself is known as 'Siddhi'.

Or He being the final fruit of a Sādhaka’s devoted efforts, He, the Lord Viṣṇu, is 'Siddhi'. Of course, there are other sought after results like paradise; but since these are not permanent states, they are not eternally blissful.

अजस्सर्वेश्वरस्सिद्धस्सिद्धिस्सर्वादिरच्युतः ।

वृषाकपिरमेयात्मा सर्वयोगविनिस्सृतः ॥ ११ ॥

అజస్సర్వేశ్వరస్సిద్ధస్సిద్ధిస్సర్వాదిరచ్యుతః ।

వృషాకపిరమేయాత్మా సర్వయోగవినిస్సృతః ॥ ౧౧ ॥

Ajassarveśvarassiddhassiddhissarvādiracyutaḥ ।

Vr̥ṣākapirameyātmā sarvayogavinissr̥taḥ ॥ 11 ॥

97. సిద్ధః, सिद्धः, Siddhaḥ

ఓం సిద్ధాయ నమః | ॐ सिद्धाय नमः | OM Siddhāya namaḥ

నిత్య నిశ్పన్నరూపత్వాత్ సిద్ధః త్రైకాలికమును, కారణరహితమును అగుచు అనుభవగోచరమగు (చిదాత్మక) రూపము కలవాడు అగుటవలన విష్ణువు 'సిద్ధః' అనబడుచున్నాడు. నిరతిశయరూప, సర్వ వస్తువులందలి సంవిద్రూప, ఫలస్వరూపమైన "సిద్ధి" ఈతడే. ఇతర సిద్ధులు అనగా అణిమ, గరిమ, లఘిమ మున్నగునవి, సిద్ధులు కాని స్వర్గప్రాప్తికూడా నశించునవేయగుటచేత - శాశ్వతసిద్ధి ఆ పరమాత్మయే!

---

Nitya niśpannarūpatvāt siddhaḥ / नित्य निश्पन्नरूपत्वात् सिद्धः Being eternal and full always, He is Siddhaḥ.

अजस्सर्वेश्वरस्सिद्धस्सिद्धिस्सर्वादिरच्युतः ।

वृषाकपिरमेयात्मा सर्वयोगविनिस्सृतः ॥ ११ ॥

అజస్సర్వేశ్వరస్సిద్ధస్సిద్ధిస్సర్వాదిరచ్యుతః ।

వృషాకపిరమేయాత్మా సర్వయోగవినిస్సృతః ॥ ౧౧ ॥

Ajassarveśvarassiddhassiddhissarvādiracyutaḥ ।

Vr̥ṣākapirameyātmā sarvayogavinissr̥taḥ ॥ 11 ॥

96. సర్వేశ్వరః, सर्वेश्वरः, Sarveśvaraḥ

ఓం సర్వేశ్వరాయ నమః | ॐ सर्वेश्वराय नमः | OM Sarveśvarāya namaḥ

సర్వేషాం (ఈశ్వరాణాం) ఈశ్వరః ఈశ్వరులగు ఎల్లవారికిని ఈశ్వరుడు.

:: మాండూక్యోపనిషత్  ::
ఏష సర్వేశ్వర ఏష సర్వజ్ఞ ఏషోఽన్తర్యామ్యేష యోనిః సర్వస్య ప్రభవాప్యయౌ హి భూతానామ్ ॥ 6 ॥

ఇతడే సర్వేశ్వరుడు, ఇతడే సర్వజ్ఞుడు, ఇతడే అంతర్యామి, ఇతడే అంతటికీ కారణము. ఇతడే సమస్త భూతముల యొక్క ఉత్పత్తిలయాలకు స్థానము.

---

Sarveṣāṃ (īśvarāṇāṃ) īśvaraḥ / सर्वेषां (ईश्वराणां) ईश्वरः The Lord of all Lords.

Mānḍūkyopaniṣat
Eṣa sarveśvara eṣa sarvajña eṣo’ntaryāmyeṣa yoniḥ sarvasya prabhavāpyayau hi bhūtānām. (6)

:: मान्डूक्योपनिषत् ::
एष सर्वेश्वर एष सर्वज्ञ एषोऽन्तर्याम्येष योनिः सर्वस्य प्रभवाप्ययौ हि भूतानाम् ॥ ६ ॥

This one is the Lord of all; this one is the Omniscient; this one is the inner Director (of all); this one is the Source of all; this one is verily the place of origin and dissolution of all beings.

अजस्सर्वेश्वरस्सिद्धस्सिद्धिस्सर्वादिरच्युतः ।

वृषाकपिरमेयात्मा सर्वयोगविनिस्सृतः ॥ ११ ॥

అజస్సర్వేశ్వరస్సిద్ధస్సిద్ధిస్సర్వాదిరచ్యుతః ।

వృషాకపిరమేయాత్మా సర్వయోగవినిస్సృతః ॥ ౧౧ ॥

Ajassarveśvarassiddhassiddhissarvādiracyutaḥ ।

Vr̥ṣākapirameyātmā sarvayogavinissr̥taḥ ॥ 11 ॥

95. అజః, अजः, Ajaḥ

ఓం అజాయ నమః | ॐ अजाय नमः | OM Ajāya namaḥ

న జాయతే ఇతి జనించువాడు కాదు. ఇందు 'న జాతో న జనిష్యతే' (ఋగ్వేదము 1.81.5) - 'ఇతః పూర్వము జనించలేదు; ఇకముందు జనించబోవువాడు కాదు' అను శ్రుతి ఇచట ప్రమాణము.

:: భగవద్గీత - జ్ఞాన యోగము ::
అజోఽపి సన్నవ్యయాత్మా భూతానామీశ్వరోఽపి సన్ ।
ప్రకృతిం స్వామధిష్ఠాయ సంభవామ్యాత్మమాయయా ॥ 6 ॥

నేను పుట్టుకలేనివాడను, నాశరహితస్వరూపముగలవాడను, సమస్తప్రాణులకు ఈశ్వరుడను అయియున్నప్పటికి స్వకీయమగు ప్రకృతిని వశపఱచుకొని నా మాయాశక్తిచేత పుట్టుచున్నాను.

---

Na jāyate iti / न जायते इति He is not born vide the Sruti 'Na jāto na janiṣyate' (R̥gveda 1.81.5) - 'is not born nor will be born'.

Bhagavad Gītā - Chapter - 4
Ajo’pi sannavyayātmā bhūtānāmīśvaro’pi san,
Prakr̥tiṃ svāmadhiṣṭhāya saṃbhavāmyātmamāyayā. (6)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - ज्ञान योग ::
अजोऽपि सन्नव्ययात्मा भूतानामीश्वरोऽपि सन् ।
प्रकृतिं स्वामधिष्ठाय संभवाम्यात्ममायया ॥ ६ ॥

Unborn though I am, of changeless Essence! Yet becoming Lord of all creation, abiding in My own Cosmic Nature (Prakr̥ti), I embody Myself by Self-evolved māyā-delusion.

अजस्सर्वेश्वरस्सिद्धस्सिद्धिस्सर्वादिरच्युतः ।

वृषाकपिरमेयात्मा सर्वयोगविनिस्सृतः ॥ ११ ॥

అజస్సర్వేశ్వరస్సిద్ధస్సిద్ధిస్సర్వాదిరచ్యుతః ।

వృషాకపిరమేయాత్మా సర్వయోగవినిస్సృతః ॥ ౧౧ ॥

Ajassarveśvarassiddhassiddhissarvādiracyutaḥ ।

Vr̥ṣākapirameyātmā sarvayogavinissr̥taḥ ॥ 11 ॥

94. సర్వదర్శనః, सर्वदर्शनः, Sarvadarśanaḥ

ఓం సర్వదర్శనాయ నమః | ॐ सर्वदर्शनाय नमः | OM Sarvadarśanāya namaḥ

సర్వాణి దర్శనాని (దర్శనాత్మకాని అక్షిణి) యస్య సః అన్నియు తన దర్శనములే. దర్శన (చూపుల) రూపముననున్న కన్నులు ఎవనికి కలవో అట్టివాడు సర్వాత్మకుడగు విష్ణువు. దర్శనము అనగా తెలివి, జ్ఞానము, చూచుట, కన్ను మొదలగునవి ఇచ్చట అర్థములుగా చెప్పుకొనవచ్చును. పరమాత్ముడు కేవల జ్ఞాన రూపుడు కావున అతని జ్ఞానరూప నేత్రములు అంతటను అన్ని వైపులకును ఉన్నవి.

---

Sarvāṇi darśanāni (darśanātmakāni akṣiṇi) yasya saḥ / सर्वाणि दर्शनानि (दर्शनात्मकानि अक्षिणि) यस्य सः Whose eyes are of the nature of all darśanas, view of reality or One who is omniscient.

सुरेशश्शरणं शर्म विश्वरेताः प्रजाभवः ।

अहस्संवत्सरो व्यालः प्रत्ययस्सर्वदर्शनः ॥ १० ॥

సురేశశ్శరణం శర్మ విశ్వరేతాః ప్రజాభవః ।

అహస్సంవత్సరో వ్యాళః ప్రత్యయస్సర్వదర్శనః ॥ ౧౦ ॥

Sureśaśśaraṇaṃ śarma viśvaretāḥ prajābhavaḥ ।

Ahassaṃvatsaro vyālaḥ pratyayassarvadarśanaḥ ॥ 10 ॥

93. ప్రత్యయః, प्रत्ययः, Pratyayaḥ

ఓం ప్రత్యయాయ నమః | ॐ प्रत्ययाय नमः | OM Pratyayāya namaḥ

ప్రజ్ఞానం బ్రహ్మేత్యుపనిషదుక్తేః ప్రత్యయో హరిః 'ప్రజ్ఞానం బ్రహ్మ' అని ఉపనిషత్తున జ్ఞాన రూపముగా బ్రహ్మము చెప్పబడినందున - బ్రహ్మమైన విష్ణువు 'ప్రత్యయః' అని చెప్పబడును.

:: ఐతరేయోపనిషత్ - తృతీయాధ్యాయః ::

ఏష బ్రహ్మైష ఇంద్ర ఏష ప్రజాపతిరేతే సర్వే దేవా ఇమాని చ పంచమహాభూతాని పృథివీ వాయురాకాశ ఆపో జ్యోతీంషీత్యేతానిమాని చక్షుద్రమిశ్రాణీవ । బీజానీతరాణి చేతరాణి చాండజాని చ జరాయుజాని చ స్వేదజాని చోద్భిజ్ఞాని చాశ్వా గావః పురుషా హస్తినో యత్ కిం చేదం ప్రాణి జంగమం చ । ప్రతత్రి చ యచ్చ స్థావరం సర్వం తత్ ప్రజ్ఞానేత్రం ప్రజ్ఞానే ప్రతిష్ఠితత్ । ప్రజ్ఞానేత్రో లోకః ప్రజ్ఞా ప్రతిష్ఠా; ప్రజ్ఞానం బ్రహ్మ ॥ 3 ॥

అతడే బ్రహ్మ, అతడే ఇంద్రుడు, అతడే ప్రజాపతి. ఈ దేవతలెల్లరు ఆతడే. భూమి, జలము, అగ్ని, వాయువు, ఆకాశమనెడు పంచభూతములు, అల్పములగు జంతువులు, విత్తనములు, మిగతా స్థావర జంగమములు, అండజములు, జరాయుజములు, స్వేదజములు, ఉద్భిజములు, గుఱ్ఱము, ఆవు, ఏనుగు, మనుష్యులు, ఇక జంగమములైన ప్రాణులేవికలవో యవి, పక్షులు, మిగతా స్థావరములు అన్నియు ఆ ప్రజ్ఞానేత్రమే. ప్రజ్ఞానమునందే నిలకడ బడసినవి. లోకములు ప్రజ్ఞానేత్రముగనే యున్నవి. ప్రజ్ఞానమునే ఆధారముగ బడసినవి. ప్రజ్ఞానమే బ్రహ్మము.

స్థావర జంగమాత్మకమగు ప్రపంచమంతయు బ్రహ్మమే. శిలాది స్థావరములు, పక్షులు, ఇంకను సమస్త ప్రాణులును ఆ బ్రహ్మముగనే యున్నవి. సమస్తము ప్రజ్ఞానేత్రము. సమస్తము ప్రజ్ఞానము నందు స్థాపించబడియున్నది. లోకమంతయు ప్రజ్ఞానేత్రము, ప్రజ్ఞయే ప్రతిష్ఠింపబడియున్నది. ప్రజ్ఞానమే బ్రహ్మము.

---

Prajñānaṃ brahmetyupaniṣadukteḥ pratyayo hariḥ / प्रज्ञानं ब्रह्मेत्युपनिषदुक्तेः प्रत्ययो हरिः Consciousness. So called as He is the embodiment of consciousness.

Aitareyopaniṣat - Chapter 3

Eṣa brahmaiṣa iṃdra eṣa prajāpatirete sarve devā imāni ca paṃcamahābhūtāni pr̥thivī vāyurākāśa āpo jyotīṃṣītyetānimāni cakṣudramiśrāṇīva, Bījānītarāṇi cetarāṇi cāṃḍajāni ca jarāyujāni ca svedajāni codbhijñāni cāśvā gāvaḥ puruṣā hastino yat kiṃ cedaṃ prāṇi jaṃgamaṃ ca, Pratatri ca yacca sthāvaraṃ sarvaṃ tat prajñānetraṃ prajñāne pratiṣṭhitat, prajñānetro lokaḥ prajñā pratiṣṭhā; prajñānaṃ brahma. (3)

:: ऐतरेयोपनिषत् - तृतीयाध्यायः ::
एष ब्रह्मैष इंद्र एष प्रजापतिरेते सर्वे देवा इमानि च पंचमहाभूतानि पृथिवी वायुराकाश आपो ज्योतींषीत्येतानिमानि चक्षुद्रमिश्राणीव । बीजानीतराणि चेतराणि चांडजानि च जरायुजानि च स्वेदजानि चोद्भिज्ञानि चाश्वा गावः पुरुषा हस्तिनो यत् किं चेदं प्राणि जंगमं च । प्रतत्रि च यच्च स्थावरं सर्वं तत् प्रज्ञानेत्रं प्रज्ञाने प्रतिष्ठितत् । प्रज्ञानेत्रो लोकः प्रज्ञा प्रतिष्ठा; प्रज्ञानं ब्रह्म ॥ ३ ॥

This One is (the inferior) Brahman; this is Indra, this is Prajāpati; this is all these gods; and this is these five elements viz earth, air, space, water, fire; and this is all these (big creatures), together with the tiny ones, that are the procreators of others and referable in pairs - to wit, those that are born of eggs, of wombs, of moisture, and of the earth, viz horses, cattle, men, elephants, and all the creatures that there are which move or fly and those which do not move. All these are impelled by Consciousness; all these have Consciousness as the giver of their reality; the universe has Consciousness as its eye, and Consciousness is its end. Consciousness is Brahman.

सुरेशश्शरणं शर्म विश्वरेताः प्रजाभवः ।

अहस्संवत्सरो व्यालः प्रत्ययस्सर्वदर्शनः ॥ १० ॥

సురేశశ్శరణం శర్మ విశ్వరేతాః ప్రజాభవః ।

అహస్సంవత్సరో వ్యాళః ప్రత్యయస్సర్వదర్శనః ॥ ౧౦ ॥

Sureśaśśaraṇaṃ śarma viśvaretāḥ prajābhavaḥ ।

Ahassaṃvatsaro vyālaḥ pratyayassarvadarśanaḥ ॥ 10 ॥

92. వ్యాళః, व्यालः, Vyālaḥ

ఓం వ్యాళాయ నమః | ॐ व्यालाय नमः | OM Vyālāya namaḥ

అశక్యత్వాద్ గ్రహీతుం తం వ్యాలవద్వాల ఉచ్యతే వ్యాలము అనగా క్రూర సర్పము. క్రూర సర్పము ఎట్లు పట్టుకొన శక్యము కాదో అటులే పట్టుకొన శక్యము కానివాడు.

:: భగవద్గీత - విశ్వరూపసందర్శన యోగము ::
నాహం వేదైర్న తపసా న దానేన న చేజ్యయా ।
శక్య ఏవంవిధో ద్రష్టుం దృష్టవానసి మాం యథా ॥ 53 ॥

నన్ను ఏ రీతిగ నీవు (అర్జునుడు) చూచితివో (విరాట్‌రూపం), అటువంటి రూపముగల నేను వేదములచే (వేదాధ్యయనపరులచే) గాని, తపస్సుచేగాని, దానముచేగాని, యజ్ఞముచేగాని చూచుటకు శక్యుడనుకాను.

అడ ఉద్యమనే వ్యాళః కరువ ఉద్యమించునది.

---

Aśakyatvād grahītuṃ taṃ vyālavadvāla ucyate / अशक्यत्वाद् ग्रहीतुं तं व्यालवद्वाल उच्यते So called as He cannot be grasped (by the mind) as a serpent which cannot be grasped (by the hand).

Bhagavad Gītā - Chapter 11
Nāhaṃ vedairna tapasā na dānena na cejyayā,
Śakya evaṃvidho draṣṭuṃ dr̥ṣṭavānasi māṃ yathā. (53)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - विश्वरूपसंदर्शन योग ::
नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया ।
शक्य एवंविधो द्रष्टुं दृष्टवानसि मां यथा ॥ ५३ ॥

Not through the Vedas, not by austerity, not by gifts, nor even by sacrifice can I be seen in this form as you (Arjuna) have seen Me.

Aḍa udyamane vyālaḥ / अड उद्यमने व्यालः The charging one.

सुरेशश्शरणं शर्म विश्वरेताः प्रजाभवः ।

अहस्संवत्सरो व्यालः प्रत्ययस्सर्वदर्शनः ॥ १० ॥

సురేశశ్శరణం శర్మ విశ్వరేతాః ప్రజాభవః ।

అహస్సంవత్సరో వ్యాళః ప్రత్యయస్సర్వదర్శనః ॥ ౧౦ ॥

Sureśaśśaraṇaṃ śarma viśvaretāḥ prajābhavaḥ ।

Ahassaṃvatsaro vyālaḥ pratyayassarvadarśanaḥ ॥ 10 ॥

91. సంవత్సరః, संवत्सरः, Saṃvatsaraḥ

ఓం సంవత్సరాయ నమః | ॐ संवत्सराय नमः | OM Saṃvatsarāya namaḥ

కాలాఽఽత్మనా స్థితో విష్ణుః సంవత్సర ఇతీరితః కాలరూపమున నుండు విష్ణువు ఇచ్చట 'సంవత్సరః' అని చెప్పబడినాడు.

---

Kālā’’tmanā sthito viṣṇuḥ saṃvatsara itīritaḥ / कालाऽऽत्मना स्थितो विष्णुः संवत्सर इतीरितः Viṣṇu who stands (is) in the form of Time. Saṃvatsara or Year being a part of time.

सुरेशश्शरणं शर्म विश्वरेताः प्रजाभवः ।

अहस्संवत्सरो व्यालः प्रत्ययस्सर्वदर्शनः ॥ १० ॥

సురేశశ్శరణం శర్మ విశ్వరేతాః ప్రజాభవః ।

అహస్సంవత్సరో వ్యాళః ప్రత్యయస్సర్వదర్శనః ॥ ౧౦ ॥

Sureśaśśaraṇaṃ śarma viśvaretāḥ prajābhavaḥ ।

Ahassaṃvatsaro vyālaḥ pratyayassarvadarśanaḥ ॥ 10 ॥

90. అహః, अहः, Ahaḥ

ఓం అహ్నే నమః | ॐ अह्ने नमः | OM Ahne namaḥ

అహః ప్రకాశ రూపత్వాద్ బ్రహ్మైవేతి సునిశ్చితః ప్రకాశవంతమగు (పగటి) కాలమునకు 'అహః' అని వ్యవహారము. పరమాత్ముడు స్వయముగా ప్రకాశస్వరూపుడును సర్వ ప్రకాశుడును కావున విష్ణుడు 'అహః' అని వ్యవహరించబడును.

:: భగవద్గీత - క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగము ::
యథాప్రకాశయత్యేకః కృత్స్నం లోకమిమం రవిః ।
క్షేత్రం క్షేత్రీ తథా కృత్స్నం ప్రకాశయతి భారత ॥ 34 ॥

ఓ అర్జునా! సూర్యుడొక్కడే ఈ సమస్తలోకమును ఎట్లు ప్రకాశింపజేయుచున్నాడో, అట్లే క్షేత్రజ్ఞుడగు పరమాత్మ ఈ సమస్త క్షేత్రమును ప్రకాశింపజేయుచున్నాడు.

---

Ahaḥ prakāśa rūpatvād brahmaiveti suniścitaḥ / अहः प्रकाश रूपत्वाद् ब्रह्मैवेति सुनिश्चितः So called as He is luminous like the day.

Bhagavad Gītā - Chapter 13
Yathāprakāśayatyekaḥ kr̥tsnaṃ lokamimaṃ raviḥ,
Kṣetraṃ kṣetrī tathā kr̥tsnaṃ prakāśayati bhārata. (34)

:: श्रीमद्भगवद्‍ गीता - क्षेत्रक्षेत्रज्ञ विभाग योग ::
यथाप्रकाशयत्येकः कृत्स्नं लोकमिमं रविः ।
क्षेत्रं क्षेत्री तथा कृत्स्नं प्रकाशयति भारत ॥ ३४ ॥

O Bharatā (Arjunā)! As the Sun illuminates the entire world, so does the Lord of the Field (God and His reflection as the soul) illumine the whole field (Nature and the bodily "little nature").

सुरेशश्शरणं शर्म विश्वरेताः प्रजाभवः ।

अहस्संवत्सरो व्यालः प्रत्ययस्सर्वदर्शनः ॥ १० ॥

సురేశశ్శరణం శర్మ విశ్వరేతాః ప్రజాభవః ।

అహస్సంవత్సరో వ్యాళః ప్రత్యయస్సర్వదర్శనః ॥ ౧౦ ॥

Sureśaśśaraṇaṃ śarma viśvaretāḥ prajābhavaḥ ।

Ahassaṃvatsaro vyālaḥ pratyayassarvadarśanaḥ ॥ 10 ॥