209. గురుః, गुरुः, Guruḥ

ఓం గురవే నమః | ॐ गुरवे नमः | OM Gurave namaḥ

గురుః, गुरुः, Guruḥ

గిరతి సర్వాః విద్యాః ఉపదిశతి సర్వ విద్యలను ఉపదేశించును. లేదా గురుః అనగా తండ్రి; ఎల్ల ప్రాణులకును గురుడు లేదా తండ్రి.

:: శ్రీమద్భగవద్గీత - విశ్వరూపసందర్శన యోగము ::
పితాఽసి లోకస్య చరాచరస్య త్వమస్య పూజ్యశ్చ గురుర్గరీయాన్ ।
న త్వత్సమోఽస్త్యభ్యధికః కుతోఽన్యో లోకత్రయేఽప్యప్రతిమప్రభావ ॥ 43 ॥

సాటిలేని ప్రభావముగల ఓ కృష్ణమూర్తీ! మీరు చరాచరాత్మకమైన ఈ ప్రపంచమునకంతకును తండ్రి అయియున్నారు. మఱియు మీరు పూజ్యులునూ, సర్వశ్రేష్ఠులగు గురువులును అయి వెలయుచున్నారు. ముల్లోకములందును మీతో సమానమైనవారు లేరు. ఇక మిమ్ములను మించినవారు మఱియొక రెట్లుండగలరు?

:: శ్రీమద్భాగవతే ప్రథమ స్కన్ధే అష్టమోఽధ్యాయః ::
శ్రీకృష్ణ కృష్ణసఖ వృష్ణ్యృషభావనిగ్రాజన్యవంశదహనానపవర్గవీర్య ।
గోవిన్ద గోద్విజసురార్తిహరావతార యోగేశ్వరాఖిలగురో భగవన్నమస్తే ॥ 43 ॥

---

Girati sarvāḥ vidyāḥ upadiśati / गिरति सर्वाः विद्याः उपदिशति As He is the instructor of all vidyās i.e., arts and sciences, He is Guruḥ. Or as He is the originator of all beings, He is Guruḥ.

Śrīmad Bhagavad Gīta - Chapter 11
Pitā’si lokasya carācarasya tvamasya pūjyaśca gururgarīyān,
Na tvatsamo’styabhyadhikaḥ kuto’nyo lokatraye’pyapratimaprabhāva. (43)

:: श्रीमद्भगवद्गीत - विश्वरूपसंदर्शन योग ::
पिताऽसि लोकस्य चराचरस्य त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान् ।
न त्वत्समोऽस्त्यभ्यधिकः कुतोऽन्यो लोकत्रयेऽप्यप्रतिमप्रभाव ॥ ४३ ॥

You are the father of all; of animate and inanimate alike. No one but you are worthy of worship. O Guru sublime! Unparalleled by any other in the three worlds, who may surpass you, O Lord of power incomparable!

Śrīmad Bhāgavata - Canto 1, Chapter 8
Śrīkr̥ṣṇa kr̥ṣṇasakha vr̥ṣṇyr̥ṣabhāvanigrājanyavaṃśadahanānapavargavīrya,
Govinda godvijasurārtiharāvatāra yogeśvarākhilaguro bhagavannamaste. 43.

:: श्रीमद्भागवते प्रथम स्कन्धे अष्टमोऽध्यायः ::
श्रीकृष्ण कृष्णसख वृष्ण्यृषभावनिग्राजन्यवंशदहनानपवर्गवीर्य ।
गोविन्द गोद्विजसुरार्तिहरावतार योगेश्वराखिलगुरो भगवन्नमस्ते ॥ ४३ ॥

O Kṛṣṇa, O friend of Arjuna, O chief amongst the descendants of Vṛṣṇi, You are the destroyer of those political parties which are disturbing elements on this earth. Your prowess never deteriorates. You are the proprietor of the transcendental abode, and You descend to relieve the distresses of the cows, the brāhmaṇas and the devotees. You possess all mystic powers, and You are the preceptor of the entire universe. You are the almighty God, and I offer You my respectful obeisances.

गुरुर्गुरुतमो धाम सत्यस्सत्यपराक्रमः ।

निमिषोऽनिमिषस्स्रग्वी वाचस्पति रुदारधीः ॥ २३ ॥

గురుర్గురుతమో ధామ సత్యస్సత్యపరాక్రమః ।

నిమిషోఽనిమిషస్స్రగ్వీ వాచస్పతి రుదారధీః ॥ ౨౩ ॥

Gururgurutamo dhāma satyassatyaparākramaḥ ।

Nimiṣo’nimiṣassragvī vācaspati rudāradhīḥ ॥ 23 ॥

208. సురారిహా, सुरारिहा, Surārihā

ఓం సురారిఘ్నే నమః | ॐ सुरारिघ्ने नमः | OM Surārighne namaḥ

సురారిహా, सुरारिहा, Surārihā

సురారీన్ హంతి దేవతల శత్రువులను చంపువాడు.

:: పోతన భాగవతము - షష్టమ స్కంధము ::

చ.	అడవుల సంకటస్థలుల నాజిముఖంబుల నగ్ని కీలలం
	దెడరుల నెల్ల నాకు నుతి కెక్కఁగ దిక్కగుఁగాక శ్రీనృసిం
	హుఁడు సురశత్రుయూథప వధోగ్రుఁడు విస్ఫురి తాట్టహాస వ
	క్త్రుఁడు ఘన దంష్ట్ర పావక విధూత దిగంతరుఁ డప్రమేయుఁడై. (303)

దేవతా ప్రతిపక్షులైన రాక్షసులను శిక్షించినవాడూ, అత్యంత భయంకరమైన అట్టహాసంతోకూడిన ముఖం కలవాడూ, తన కోరలనుండి బయలు వెడలిన అగ్ని జ్వాలలచే చెదరగొట్టబడిన దిగంతాలు కలవాడూ, ఊహింపశక్యంకాని మహిమ కలవాడూ అయిన శ్రీనృసింహదేవుడు అడవులయందూ, ప్రమాద స్థలాలయందూ, రణ భూములయందూ, నిప్పుల మంటలయందూ అన్ని యిక్కటులయందూ నాకు దిక్కగునుగాక!

---

Surārīn hanti / सुरारीन् हन्ति Because He kills the enemies of suras, devas i.e., gods, He is Surārihā.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 6, Chapter 8
Durgeṣvaṭavyājimukhādiṣu prabhuḥ pāyānnr̥siṃho~surayūthapāriḥ,
Vimuñcato yasya mahāṭṭahāsaṃ diṣo vinedurnyapataṃśca garbhāḥ. (14)

:: श्रीमद्भागवते, षष्ठस्कन्धे अष्टमोऽध्यायः ::
दुर्गेष्वटव्याजिमुखादिषु प्रभुः पायान्नृसिंहो~सुरयूथपारिः ।
विमुञ्चतो यस्य महाट्टहासं दिषो विनेदुर्न्यपतंश्च गर्भाः ॥ १४ ॥

May Lord Nṛsiḿhadeva, who appeared as the enemy of Hiraṇyakaśipu, protect me in all directions. His loud laughing vibrated in all directions and caused the pregnant wives of the asuras to have miscarriages. May that Lord be kind enough to protect me in difficult places like the forest and battlefront.

अमृत्युस्सर्वदृक्सिंहस्सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।

अजोदुर्मर्षणश्शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२ ॥

అమృత్యుస్సర్వదృక్సింహస్సన్ధాతా సన్ధిమాన్ స్థిరః ।

అజోదుర్మర్షణశ్శాస్తా విశ్రుతాత్మా సురారిహా ॥ ౨౨ ॥

Amr̥tyussarvadr̥ksiṃhassandhātā sandhimān sthiraḥ ।

Ajodurmarṣaṇaśśāstā viśrutātmā surārihā ॥ 22 ॥

207. విశ్రుతాత్మా, विश्रुतात्मा, Viśrutātmā

ఓం విశ్రుతాత్మనే నమః | ॐ विश्रुतात्मने नमः | OM Viśrutātmane namaḥ

విశ్రుతాత్మా, विश्रुतात्मा, Viśrutātmā

విశేషేణ శ్రుతః సత్యజ్ఞానాది లక్షణః ఆత్మా యేన ఎవనిచే సత్యం జ్ఞానం అనంతం ఇత్యాది రూపము అగు ఆత్మ తత్త్వము విశేష రూపమున శ్రవణము చేయబడెనో అట్టివాడు విశ్రుతాత్మ. జీవుడుగా పలుమారులు ఆత్మ తత్త్వ శ్రవణమును పరమాత్ముడే చేసియున్నాడు.

:: శ్రీమద్భగవద్గీత - జ్ఞాన యోగము ::
ఇమం వివస్వతే యోగం ప్రోక్తవానహమవ్యయమ్ ।
వివస్వాన్ మనవే ప్రాహ మనురిక్ష్వాకవేఽబ్రవీత్ ॥ 1 ॥

నాశరహితమగు ఈ నిష్కామకర్మయోగము పూర్వము నేను సూర్యునకు జెప్పితిని. సూర్యుడు వైవస్వత మనువునకుపదేశించెను. మనువు ఇక్ష్వాకునకు బోధించెను.

---

Viśeṣeṇa śrutaḥ satyajñānādi lakṣaṇaḥ ātmā yena / विशेषेण श्रुतः सत्यज्ञानादि लक्षणः आत्मा येन His nature marked by Satyam i.e., truth, jñānaṃ i.e., knowledge, anantam i.e., limitless - is well known. One who is specially known through signifying terms like truth, knowledge etc.

Śrīmad Bhagavadgīta - Chapter 4
Imaṃ vivasvate yogaṃ proktavānahamavyayam,
Vivasvān manave prāha manurikṣvākave’bravīt. (1)

:: श्रीमद्भगवद्गीत - ज्ञान योग ::
इमं विवस्वते योगं प्रोक्तवानहमव्ययम् ।
विवस्वान् मनवे प्राह मनुरिक्ष्वाकवेऽब्रवीत् ॥ १ ॥

I gave this imperishable Yoga to Vivasvat the Sun god. Vivasvat passed on the knowledge to Manu the law giver. Manu instructed this to Ikṣvāku the founder of solar dynasty of Kshatriyas.

अमृत्युस्सर्वदृक्सिंहस्सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।

अजोदुर्मर्षणश्शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२ ॥

అమృత్యుస్సర్వదృక్సింహస్సన్ధాతా సన్ధిమాన్ స్థిరః ।

అజోదుర్మర్షణశ్శాస్తా విశ్రుతాత్మా సురారిహా ॥ ౨౨ ॥

Amr̥tyussarvadr̥ksiṃhassandhātā sandhimān sthiraḥ ।

Ajodurmarṣaṇaśśāstā viśrutātmā surārihā ॥ 22 ॥

206. శాస్తా, शास्ता, Śāstā

ఓం శాస్త్రే నమః | ॐ शास्त्रे नमः | OM Śāstre namaḥ

శాస్తా, शास्ता, Śāstā

శ్రుతిస్మృత్యాదిభిః సర్వేషాం అనుశిష్టిం అనుశాసనం కరోతి శ్రుతి స్మృత్యాదుల ద్వారా ఎల్లవారిని, మీరిట్లు వర్తించుడు అని అనుశాసించువాడు శాస్తా.

:: పోతన భాగవతము - ద్వితీయ స్కంధము ::

మ.	వనజాక్ష స్తవశూన్యులై మఱి వషట్స్వాహా స్వధా వాక్య శో
	భన రాహిత్యులు, సూనృతేతరులునుం, బాషండులు న్నైన వి
	ప్రనికాయంబును శూద్రభూపులుఁ గలిం బాటిల్లినం గల్కియై
	జననం బంది యధర్మము న్నడఁచు సంస్థాపించు ధర్మం బిలన్‍. (198)

కలియుగంలో బ్రాహ్మణులు భగవంతుని వినుతించరు. వేదవిహితమైన యజ్ఞయాగాది కర్మలు ఆచరించరు. వాళ్ళ నోటినుండి 'వషట్‍, స్వాహా, స్వధా' అనే మంగళ వచనాలు వినిపించవు. వాళ్ళు సత్యం పాటించరు. నాస్తికులై ప్రవర్తిస్తారు. శూద్రులు రాజులవుతారు. ఇలాంటి పరిస్థితి సంభవించినప్పుడు, భగవంతుడు కల్కిగా అవతరిస్తాడు. అధర్మం తొలగిస్తాడు. భూతలంలో ధర్మం స్థాపిస్తాడు.

---

Śrutismr̥tyādibhiḥ sarveṣāṃ anuśiṣṭiṃ anuśāsanaṃ karoti / श्रुतिस्मृत्यादिभिः सर्वेषां अनुशिष्टिं अनुशासनं करोति One who instructs, disciplines and directs all through the scriptures i.e., Śrūtis and Smr̥tis.

Śrīmad Bhāgavata, Canto 2, Chapter 7
Yarhyālayeśvāpi satāṃ na hareḥ kathāḥ syuḥ
    Pāṣāṇḍinó dvijajanā vr̥ṣalā nr̥devāḥ,
Svāhā svadhā vaṣaḍiti sma giró na yatra
    Śāstā bhavisyati kalerbhagavānyugānte. (38)

:: श्रीमद्भागवते, द्वितीयस्कन्धे सप्तमोऽध्यायः
यर्ह्यालयेश्वापि सतां न हरेः कथाः स्युः
    पाषाण्डिनो द्विजजना वृषला नृदेवाः ।
स्वाहा स्वधा वषडिति स्म गिरो न यत्र
    शास्ता भविस्यति कलेर्भगवान्युगान्ते ॥ ३८ ॥

When it so happens that in none of the residences of so-called saints and respectable gentlemen, the topics on the subject of God exists; higher three classes declaring themselves to be atheists and governance is held by lower class, and when nothing is known of the techniques of sacrifice, even by word, at that time, at the end of Kaliyuga the Lord will appear as the supreme chastiser.

अमृत्युस्सर्वदृक्सिंहस्सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।

अजोदुर्मर्षणश्शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२ ॥

అమృత్యుస్సర్వదృక్సింహస్సన్ధాతా సన్ధిమాన్ స్థిరః ।

అజోదుర్మర్షణశ్శాస్తా విశ్రుతాత్మా సురారిహా ॥ ౨౨ ॥

Amr̥tyussarvadr̥ksiṃhassandhātā sandhimān sthiraḥ ।

Ajodurmarṣaṇaśśāstā viśrutātmā surārihā ॥ 22 ॥

205. దుర్మర్షణః, दुर्मर्षणः, Durmarṣaṇaḥ

ఓం దుర్మర్షణాయ నమః | ॐ दुर्मर्षणाय नमः | OM Durmarṣaṇāya namaḥ

దుర్మర్షణః, दुर्मर्षणः, Durmarṣaṇaḥ

దానవాదిభిః దుఃఖేనాపి మర్షితుం సోఢుం న శక్యతే దానవాది దుష్టులచే ఎంత శ్రమచే కూడ సహించబడుటకు శక్యుడు కాడు. అనగా అపరాధులను సహించనివాడూ, వారిని శిక్షించు విష్ణువు దుర్మర్షణః అని చెప్పబడును.

---

Dānavādibhiḥ duḥkhenāpi marṣituṃ soḍuṃ na śakyate / दानवादिभिः दुःखेनापि मर्षितुं सोढुं न शक्यते One whose might the evil doers cannot bear. He is unbearable by the asuras and such.

अमृत्युस्सर्वदृक्सिंहस्सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।

अजोदुर्मर्षणश्शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२ ॥

అమృత్యుస్సర్వదృక్సింహస్సన్ధాతా సన్ధిమాన్ స్థిరః ।

అజోదుర్మర్షణశ్శాస్తా విశ్రుతాత్మా సురారిహా ॥ ౨౨ ॥

Amr̥tyussarvadr̥ksiṃhassandhātā sandhimān sthiraḥ ।

Ajodurmarṣaṇaśśāstā viśrutātmā surārihā ॥ 22 ॥

204. అజః, अजः, Ajaḥ

ఓం అజాయ నమః | ॐ अजाय नमः | OM Ajāya namaḥ

అజతి గచ్ఛతి భక్తానాం హృదయేషు భక్తుల హృదయములలోనికి పోవును. అజతి క్షిపతి దుష్టాన్ దుష్టులను దూరముగా విసురును.

:: పోతన భాగవతము - దశమ స్కంధము, ఉత్తర భాగము ::

ఉ.	వేదవధూశిరో మహిత వీథులఁ జాల నలంకరించు మీ
	పాదసరోజయుగ్మము శుభస్థితి మా హృదయంబులందు నీ
	త్యోదితభక్తిమైఁ దగిలియుండు నుపాయ మెఱుంగఁ బల్కు దా
	మోదర! భక్త దుర్భవపయోనిధితారణ! సృష్టికారణా! (753)

దామోదరా! వేదాంత వీథుల్లో విహరించే నీ పాదపద్మాలు మా హృదయాలలో ఎల్లపుడూ నిలిచివుండే ఉపాయాన్ని మాకు అనుగ్రహించు. ఈ సమస్త సృష్టికీ కారణమైన నీవు సంసార సాగరాన్ని తరింపజేసేవాడవు.

95. అజః, अजः, Ajaḥ

---

The root Aj has got as meanings both 'go' and 'throw'. Ajati gacchati bhaktānāṃ hr̥dayeṣu / अजति गच्छति भक्तानां हृदयेषु One who goes into the hearts of devotees or Ajati kṣipati duṣṭān / अजति क्षिपति दुष्टान् One who throws the evil doers to a distance or destroys them.

95. అజః, अजः, Ajaḥ

अमृत्युस्सर्वदृक्सिंहस्सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।

अजोदुर्मर्षणश्शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२ ॥

అమృత్యుస్సర్వదృక్సింహస్సన్ధాతా సన్ధిమాన్ స్థిరః ।

అజోదుర్మర్షణశ్శాస్తా విశ్రుతాత్మా సురారిహా ॥ ౨౨ ॥

Amr̥tyussarvadr̥ksiṃhassandhātā sandhimān sthiraḥ ।

Ajodurmarṣaṇaśśāstā viśrutātmā surārihā ॥ 22 ॥

203. స్థిరః, स्थिरः, Sthiraḥ

ఓం స్థిరాయ నమః | ॐ स्थिराय नमः | OM Sthirāya namaḥ

సదా ఏక రూపః విష్ణువు ఎల్లపుడును ఒకే రూపముతో నుండువాడు గనుక, స్థిరుడు.

:: పోతన భాగవతము - షష్టమ స్కంధము ::

సీ.	హరికి నర్థముఁ బ్రాణ మర్పితంబుగ నుండు వాని కైవల్య మెవ్వనికి లేదు
	వనజలోచను భక్తచరుల సేవించిన వాని కైవల్య మెవ్వనికి లేదు
	వైకుంఠ నిర్మల వ్రతపరుం డై నట్టి, వాని కైవల్య మెవ్వనికి లేదు
	సరసిజోదరు కథా శ్రవణ లోలుండైన వాని కైవల్య మెవ్వనికి లేదు
తే.	లేదు తపముల బ్రహ్మచర్యాది నిరతి, శమ దమాదుల సత్యశౌచముల దాన
	ధర్మసుఖముల సుస్థిర స్థానమైన, వైష్ణవజ్ఞాన జనిత నిర్వాణపదము. (55)

ఎవరైతే శ్రీహరికి తమ అర్థమూ, ప్రాణమూ సమర్పిస్తారో, ఎవరైతే పుండరీకాక్షుని భక్తులను సేవిస్తారో, ఎవరైతే నారాయణ వ్రత పరాయణులో, ఎవరైతే మాధవ కథలను ఆసక్తితో వింటారో అటువంటివారికి లభించే మోక్షం మరెవ్వరికీ లభించదు. విష్ణుభక్తివల్ల సంప్రాప్తించే సుస్థిరమైన కైవల్యపదం తపస్సుల వల్లకానీ, బ్రహ్మచర్యాది నియమాలవల్లకానీ, అంతరింద్రియ బాహ్యేంద్రియ నిగ్రహం వల్లకానీ, సత్యపరిపాలనం వల్లకానీ, శుచిత్వం వల్లకానీ, దానధర్మాలవల్లకానీ, యజ్ఞాలు చేయడం వల్లకానీ ప్రాప్తించదు.

---

Sadā eka rūpaḥ / सदा एक रूपः One who is always of the same nature. Being always of the same  form, He is Sthiraḥ or constant.

अमृत्युस्सर्वदृक्सिंहस्सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।

अजोदुर्मर्षणश्शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२ ॥

అమృత్యుస్సర్వదృక్సింహస్సన్ధాతా సన్ధిమాన్ స్థిరః ।

అజోదుర్మర్షణశ్శాస్తా విశ్రుతాత్మా సురారిహా ॥ ౨౨ ॥

Amr̥tyussarvadr̥ksiṃhassandhātā sandhimān sthiraḥ ।

Ajodurmarṣaṇaśśāstā viśrutātmā surārihā ॥ 22 ॥

202. సంధిమాన్, सन्धिमान्, Sandhimān

ఓం సంధిమతే నమః | ॐ सन्धिमते नमः | OM Sandhimate namaḥ

ఫలభోక్తా స ఏవేతి సంధిమానుచ్యతే హరిః సంధాతగా భిన్న భిన్న కర్మలలో నిస్సంగ జీవాత్మలను సంధించు విష్ణువు, ఆ కర్మల వలన ఏర్పడిన భిన్న భిన్న శరీరముల ద్వారమున కర్మ ఫలములను అనుభవించుచు సన్ధిమాన్ అని పిలువబడుచున్నాడు. జీవుడుగా కర్మఫల భోక్తయు తానే కావున కర్మఫలములతో సంధి లేదా కలయిక విష్ణునకు కలదు.

---

Phalabhoktā sa eveti saṃdhimānucyate hariḥ / फलभोक्ता स एवेति संधिमानुच्यते हरिः As the One who unites Jīvas with the fruits of their actions He is known as Saṃdhātā and He himself as the enjoyer of the fruits of actions, He is Sandhimān.

अमृत्युस्सर्वदृक्सिंहस्सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।

अजोदुर्मर्षणश्शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२ ॥

అమృత్యుస్సర్వదృక్సింహస్సన్ధాతా సన్ధిమాన్ స్థిరః ।

అజోదుర్మర్షణశ్శాస్తా విశ్రుతాత్మా సురారిహా ॥ ౨౨ ॥

Amr̥tyussarvadr̥ksiṃhassandhātā sandhimān sthiraḥ ।

Ajodurmarṣaṇaśśāstā viśrutātmā surārihā ॥ 22 ॥

201. సంధాతా, संधाता, Saṃdhātā

ఓం సంధాత్రే నమః | ॐ संधात्रे नमः | OM Saṃdhātre namaḥ

కర్మఫలైః పురుషాన్ యః సంధత్తే విష్ణురుచ్యతే జీవులను వారి వారి కర్మ ఫలములతో సంధించును లేదా కలుపును గావున శ్రీ విష్ణువు సంధాతా అని చెప్పబడును.

---

Karmaphalaiḥ puruṣān yaḥ saṃdhatte viṣṇurucyate / कर्मफलैः पुरुषान् यः संधत्ते विष्णुरुच्यते One who unites Jīvas with the fruits of their actions.

अमृत्युस्सर्वदृक्सिंहस्सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।

अजोदुर्मर्षणश्शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२ ॥

అమృత్యుస్సర్వదృక్సింహస్సన్ధాతా సన్ధిమాన్ స్థిరః ।

అజోదుర్మర్షణశ్శాస్తా విశ్రుతాత్మా సురారిహా ॥ ౨౨ ॥

Amr̥tyussarvadr̥ksiṃhassandhātā sandhimān sthiraḥ ।

Ajodurmarṣaṇaśśāstā viśrutātmā surārihā ॥ 22 ॥

200. సింహః, सिंहः, Siṃhaḥ

ఓం సింహాయ నమః | ॐ सिंहाय नमः | OM Siṃhāya namaḥ

సింహః, सिंहः, Siṃhaḥ

సింహ ఇత్యుచ్యతే విష్ణుర్యో హినస్తి జగంతి సః ప్రళయకాలమున అన్ని జగములను హింసించు విష్ణువు సింహః అని చెప్పబడును.

:: పోతన భాగవతము - తృతీయ స్కంధము ::

ఉ.	విశ్వభవస్థితి ప్రళయవేళలయందు వికారసత్త్వమున్‍
	విశ్వము నీవ యీ నిఖిలవిశ్వము లోలి సృజింతు విందిరా
	ధీశ్వర! యీశ! కేశవ! త్రయీమయ! దివ్యశరీర! దేవ! నీ
	శాశ్వతలీల లిట్టి వని సన్నుతి సేయఁగ మాకు శక్యమే! (436)

ఓ లక్ష్మీ వల్లభా! ఈ ప్రప్రంచం సృష్టించేదీ, రక్షించేదీ, లయం చేసేదీ నీవే! సమస్తమూ నీవై ఈ సమస్త లోకాలను మళ్ళీ మళ్ళీ సృష్టిస్తున్నావు. ఈశ్వరా! కేశవా! వేదమయా! దివ్యస్వరూపా! దేవ దేవా! అంతులేని నీ వింత లీలలు "ఇంతటివి అంతటివీ" అని వర్ణించడానికి మాకు చేతనవుతుందా?

---

Siṃha ityucyate viṣṇuryo hinasti jagaṃti saḥ / सिंह इत्युच्यते विष्णुर्यो हिनस्ति जगंति सः During the cosmic dissolution, because He kills, He is known as Siṃhaḥ.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 3, Chapter 5
Viśvasya janmasthitisaṃyamārthe kr̥tāvatārasya padāmbujaṃ te,
Vrajema sarve śaraṇaṃ yadīśa smr̥taṃ prayacchatyabhayaṃ svapuṃsām. (42)

:: श्रीमद्भागवते - तृतीय स्कन्धे, पङ्चमोऽध्यायः ::
विश्वस्य जन्मस्थितिसंयमार्थे कृतावतारस्य पदाम्बुजं ते ।
व्रजेम सर्वे शरणं यदीश स्मृतं प्रयच्छत्यभयं स्वपुंसाम् ॥ ४२ ॥

O Lord, You assume incarnations for the creation, maintenance and dissolution of the cosmic manifestation, and therefore we all take shelter of Your lotus feet because they always award remembrance and courage to Your devotees.

अमृत्युस्सर्वदृक्सिंहस्सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।

अजोदुर्मर्षणश्शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२ ॥

అమృత్యుస్సర్వదృక్సింహస్సన్ధాతా సన్ధిమాన్ స్థిరః ।

అజోదుర్మర్షణశ్శాస్తా విశ్రుతాత్మా సురారిహా ॥ ౨౨ ॥

Amr̥tyussarvadr̥ksiṃhassandhātā sandhimān sthiraḥ ।

Ajodurmarṣaṇaśśāstā viśrutātmā surārihā ॥ 22 ॥

199. సర్వదృక్‍, सर्वदृक्‌, Sarvadr̥k

ఓం సర్వదృశే నమః | ॐ सर्वदृशे नमः | OM Sarvadr̥śe namaḥ

సర్వదృక్‍, सर्वदृक्‌, Sarvadr̥k

ప్రాణినాం కృతాకృతం సర్వం పశ్యతి స్వాభావికేన బోధేన తన స్వభావమే యగు శుద్ధ జ్ఞానముచేతనే ప్రాణుల కృతాకృతములగు కర్మలను అనగా చేయబడినవీ, చేయబడనివీ యగు కర్మములను చూచును గావున ఈతడు సర్వదృక్‍.

:: పోతన భాగవతము - చతుర్థ స్కంధము ::

సీ.	కేశవా! సంతత క్లేశనాశనుఁడవు గురుసన్మనో వాగగోచరుఁడవు
	నిద్ధమనోరథ హేతుభూతోదార గుణనాముఁడవు సత్త్వగుణుఁడ వఖిల
	విశ్వోద్భవ స్థితి విలయార్థ ధృతనిత్య విపుల మాయాగుణ విగ్రహుఁడవు
	మహితాఖిలేంద్రియ మార్గ నిరధిగత మార్గుండ వతిశాంతమానసుఁడవు
తే.	తవిలి సంసార హారిమేధస్కుఁడవును, దేవదేవుఁడవును వాసుదేవుఁడవును
	సర్వభూత నివాసివి సర్వసాక్షి, వైన నీకు నమస్కారమయ్య! కృష్ణ! (918)

కేశవా! నీవు దుఃఖాన్ని తొలగిస్తావు. భక్తుల మనస్సునకూ, మాటలకూ అందవు. సకల శ్రేయస్సులను కలిగించే ఉదారగుణాలు, పేర్లు కలవాడవు. సత్త్వగుణం కలవాడవు. ప్రప్రంచసృష్టి, స్థితి, విలయాల కోసం మాయామయమైన బ్రహ్మాది గుణ విగ్రహాన్ని ధరిస్తావు. నీవు సర్వేంద్రియ మార్గాలచేత తెలియబడని మార్గం కలవాడవు. ప్రశాంతమైన మనస్సు కలవాడవు. సంసారాన్ని హరించే జ్ఞానం కలవాడవు. దేవదేవుడవు. వాసుదేవుడవు. నీవు సర్వప్రాణులలో నివసిస్తావు. నీవు సర్వసాక్షివి. కృష్ణా! నీకు నమస్కారం.

---

प्राणिनां कृताकृतं सर्वं पश्यति स्वाभाविकेन बोधेन / Prāṇināṃ kr̥tākr̥taṃ sarvaṃ paśyati svābhāvikena bodhena He sees by His native intelligence what is all done and omitted to be done by creatures.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 8, Chapter 3
Yaḥ svātmanīdaṃ nijamāyayārpitaṃ kvacidvibhātaṃ kva ca tattirohitam,
Aviddhadr̥ksākṣyubhayaṃ tadīkṣate sa ātmamūlo’vatu māṃ parātparaḥ. (4)

:: श्रीमद्भागवते - आष्टम स्कन्धे, तृतीयोऽध्यायः ::
यः स्वात्मनीदं निजमाययार्पितं क्वचिद्विभातं क्व च तत्तिरोहितम् ।
अविद्धदृक्साक्ष्युभयं तदीक्षते स आत्ममूलोऽवतु मां परात्परः ॥ ४ ॥ 

By expanding His own energy, He who keeps this cosmic manifestation visible and again sometimes renders it invisible. He is both the supreme cause and the supreme result, the observer and the witness, in all circumstances. Thus He is transcendental to everything. May He protect me.

अमृत्युस्सर्वदृक्सिंहस्सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।

अजोदुर्मर्षणश्शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२ ॥

అమృత్యుస్సర్వదృక్సింహస్సన్ధాతా సన్ధిమాన్ స్థిరః ।

అజోదుర్మర్షణశ్శాస్తా విశ్రుతాత్మా సురారిహా ॥ ౨౨ ॥

Amr̥tyussarvadr̥ksiṃhassandhātā sandhimān sthiraḥ ।

Ajodurmarṣaṇaśśāstā viśrutātmā surārihā ॥ 22 ॥

198. అమృత్యుః, अमृत्युः, Amr̥tyuḥ

ఓం అమృత్యవే నమః | ॐ अमृत्यवे नमः | OM Amr̥tyave namaḥ

మృత్యుః వినాశః వినాశహేతుర్వా అస్య న విద్యతే మృత్యువు అనగా వినాశము గానీ, వినాశమునకు హేతువగు జన్మాది రూప లక్షణము గానీ ఈతనికి లేదు.

:: శ్రీమద్భగవద్గీత - రాజవిద్యా రాజగుహ్య యోగము ::
తపామ్యహమహం వర్షం నిగృహ్ణామ్యుత్సృజామి చ ।
అమృతం చైవ మృత్యుశ్చ సదసచ్చాహమర్జున ॥ 19 ॥

ఓ అర్జునా! నేను తపింపజేయువాడను మఱియు వర్షమునుకూడా నేనే కురిపించుచున్నాను. వర్షమును నిలుపుదలచేయువాడనూ నేనే. అమృతత్వమును అనగా మరణరాహిత్యమున్నూ, మరణమ్మునూ నేనే. అట్లే సద్వస్తువున్నూ, అసద్వస్తువున్నూ నేనే.

---

Mr̥tyuḥ vināśaḥ vināśaheturvā asya na vidyate / मृत्युः विनाशः विनाशहेतुर्वा अस्य न विद्यते One who is without death or its cause.

Śrīmad Bhagavad Gīta - Chapter 9
Tapāmyahamahaṃ varṣaṃ nigr̥hṇāmyutsr̥jāmi ca,
Amr̥taṃ caiva mr̥tyuśca sadasaccāhamarjuna. (19)

:: श्रीमद्भगवद्गीत - राजविद्या राजगुह्य योगमु ::
तपाम्यहमहं वर्षं निगृह्णाम्युत्सृजामि च ।
अमृतं चैव मृत्युश्च सदसच्चाहमर्जुन ॥ १९ ॥

O Arjuna! I bestow heat and I withhold and pour down rain. I am verily the nectar of immortality and also death, existence and nonexistence.

अमृत्युस्सर्वदृक्सिंहस्सन्धाता सन्धिमान् स्थिरः ।

अजोदुर्मर्षणश्शास्ता विश्रुतात्मा सुरारिहा ॥ २२ ॥

అమృత్యుస్సర్వదృక్సింహస్సన్ధాతా సన్ధిమాన్ స్థిరః ।

అజోదుర్మర్షణశ్శాస్తా విశ్రుతాత్మా సురారిహా ॥ ౨౨ ॥

Amr̥tyussarvadr̥ksiṃhassandhātā sandhimān sthiraḥ ।

Ajodurmarṣaṇaśśāstā viśrutātmā surārihā ॥ 22 ॥

197. ప్రజాపతిః, प्रजापतिः, Prajāpatiḥ

ఓం ప్రజాపతయే నమః | ॐ प्रजापतये नमः | OM Prajāpataye namaḥ

ప్రజాపతిః, प्रजापतिः, Prajāpatiḥ

ప్రజానాం పతిః పితా ప్రజలకు పతి లేదా తండ్రి వంటివాడు.

:: పోతన భాగవతము - ద్వితీయ స్కంధము ::

సీ.	హరియందు నాకాశ, మాకాశమున వాయు, వనిలంబువలన హుతాశనుండు,
	హవ్యవాహనునందు నంబువు, లుదకంబు వలన వసుంధర గలిగె, ధాత్రి
	వలన బహుప్రజావళి యుద్భవం బయ్యె, నింతకు మూలమై యొసఁగునట్టి,
	నారాయణుఁడు, చిదానంద స్వరూపకుం, డవ్యయుం, డజుఁడు, ననంతుఁ, డాఢ్యుఁ
తే.	డాది మధ్యాంత శూన్యుం, డనాదినిధనుఁ, డతనివలనను సంభూత మైన యట్టి
	సృష్టి హేతుప్రకార మీక్షించి తెలియఁ, జాల రెంతటి మునులైన జనవరేణ్య! (277)

శ్రీహరినుండి ఆకాశం పుట్టింది. ఆకాశం నుండి వాయువు పుట్టింది. వాయువు నుండి అగ్ని పుట్టింది. అగ్నినుండి నీరు పుట్టింది. నీటి నుండి భూమి పుట్టింది. భూమి నుండి నానావిధ జీవ సంతతి పుట్టింది. ఇంతటికీ మూలమై ప్రకాశించేవాడు ఆ నారాయణుడే. ఆయన జ్ఞానానంద స్వరూపుడు, అవ్యయుడు, పుట్టుక లేనివాడు, అంతము లేనివాడు, ప్రభువు, ఆదిమధ్యాంత రహితుడు, జనన మరణాలు లేనివాడు. రాజా! ఆయన నుండి జనించిన ఈ సృష్టికి హేతువేమిటో, దాని స్వరూపమెలంటిదో ఎంత పరీక్షించినా ఎంతటి మునీశ్వరులైనా తెలుసుకొన లేకున్నారు.

69. ప్రజాపతిః, प्रजापतिः, Prajāpatiḥ

---

Prajānāṃ patiḥ pitā / प्रजानां पतिः पिता The father of all beings, who are His children.

69. ప్రజాపతిః, प्रजापतिः, Prajāpatiḥ

मरीचिर्दमनो हंसस्सुपर्णो भुजगोत्तमः ।

हिरण्यनाभस्सुतपाः पद्मनाभः प्रजापतिः ॥ २१ ॥

మరీచిర్దమనో హంసస్సుపర్ణో భుజగోత్తమః ।

హిరణ్యనాభస్సుతపాః పద్మనాభః ప్రజాపతిః ॥ ౨౧ ॥

Marīcirdamano haṃsassuparṇo bhujagottamaḥ ।

Hiraṇyanābhassutapāḥ padmanābhaḥ prajāpatiḥ ॥ 21 ॥

196. పద్మనాభః, पद्मनाभः, Padmanābhaḥ

ఓం పద్మనాభాయ నమః | ॐ पद्मनाभाय नमः | OM Padmanābhāya namaḥ

పద్మనాభః, पद्मनाभः, Padmanābhaḥ

పద్మం ఇవ సువర్తులా నాభిః అస్య పద్మము వలె చక్కగా వర్తులమగు నాభి ఈతనికి గలదు. లేదా హృదయ పద్మస్య నాభౌ మధ్యే ప్రకాశతే హృదయపద్మపు నాభియందు ప్రకాశించు వాడు.

:: పోతన భాగవతము - తృతీయ స్కంధము ::

సీ.	తలకొని పంచభూత ప్రవర్తక మైన భూరిమాయాగుణస్ఫురణఁ జిక్కు
	వడక, లోకంబులు భవదీయ జఠరంబులో నిల్పి ఘనసమాలోలచటుల
	సర్వంకషోర్మిభీషణవార్ధి నడుమను ఫణిరాజభోగతల్పంబునందు
	యోగనిద్రారతి నుండంగ నొకకొంత కాలంబు సనఁగ మేల్కనిన వేళ
తే.	నలఘభవదీయ నాభితోయజమువలన, గడఁగి ముల్లోకములు సోపకరణములుగఁ
	బుట్టఁజేసితి వతులవిభూతి మేఱసి, పుండరీకాక్ష! సతత భువనరక్ష!

తెల్లతామర రేకులవంటి కన్నులు గలవాడై ఎల్లవేళలా ముల్లోకాలను చల్లగా రక్షించే స్వామీ! నీవు ముందుండి పంచభూతాలను ప్రవర్తింపజేసే మహామాయాబంధాలలో చిక్కుపడకుండా లోకాలను నీ కడుపులో నిల్పుకొంటావు. ఉవ్వెత్తుగా లేచి పడుతున్న ఉత్తుంగ తరంగాలతో పొంగి పొరలే భయంకరమైన సముద్రం నడుమ శేషతల్పం మీద శయనించి యోగనిద్రలో ఉంటావు. కొంతకాలం గడిచాక మేల్కొంటావు. అప్పుడు నీ సాటిలేని మేటి వైభవాన్ని వ్యక్తం చేస్తూ, నీ నాభికమలంలో నుండి మూడు లోకాలను పుట్టింపజేస్తావు.

48. పద్మనాభః, पद्मनाभः, Padmanābhaḥ

---

Padmaṃ iva suvartulā nābhiḥ asya / पद्मं इव सुवर्तुला नाभिः The One whose nābhi or navel is beautifully round shaped like a Lotus. Or Hr̥daya padmasya nābhau madhye prakāśate / हृदय पद्मस्य नाभौ मध्ये प्रकाशते As He shines in the nābhi or center of the Lotus-heart of all.

48. పద్మనాభః, पद्मनाभः, Padmanābhaḥ

मरीचिर्दमनो हंसस्सुपर्णो भुजगोत्तमः ।

हिरण्यनाभस्सुतपाः पद्मनाभः प्रजापतिः ॥ २१ ॥

మరీచిర్దమనో హంసస్సుపర్ణో భుజగోత్తమః ।

హిరణ్యనాభస్సుతపాః పద్మనాభః ప్రజాపతిః ॥ ౨౧ ॥

Marīcirdamano haṃsassuparṇo bhujagottamaḥ ।

Hiraṇyanābhassutapāḥ padmanābhaḥ prajāpatiḥ ॥ 21 ॥

195. సుతపాః, सुतपाः, Sutapāḥ

ఓం సుతపాయ నమః | ॐ सुतपाय नमः | OM Sutapāya namaḥ

సుశోభనం తపః యస్య శోభనము, లోక శుభకరము అగు తపస్సు ఎవనికి కలదో అట్టివాడు సుతపాః. మనసశ్చేంద్రియాణాం చ హ్యైకాగ్ర్యం పరమం తపః మనుస్మృతియందు ఇంద్రియవైరాగ్యమే తపమని చెప్పబడినందున ఇంద్రియ వైరాగ్యములు గల విష్ణువు సుతపాః అని చెప్పబడును.

---

Suśobhanaṃ tapaḥ yasya / सुशोभनं तपः यस्य One who performs rigorous austerities for the benefit of the worlds is Sutapāḥ. Vide Manu smr̥ti Manasaśceṃdriyāṇāṃ ca hyaikāgryaṃ paramaṃ tapaḥ / मनसश्चेंद्रियाणां च ह्यैकाग्र्यं परमं तपः The one-pointedness of the mind and the senses is supreme tapas.

मरीचिर्दमनो हंसस्सुपर्णो भुजगोत्तमः ।

हिरण्यनाभस्सुतपाः पद्मनाभः प्रजापतिः ॥ २१ ॥

మరీచిర్దమనో హంసస్సుపర్ణో భుజగోత్తమః ।

హిరణ్యనాభస్సుతపాః పద్మనాభః ప్రజాపతిః ॥ ౨౧ ॥

Marīcirdamano haṃsassuparṇo bhujagottamaḥ ।

Hiraṇyanābhassutapāḥ padmanābhaḥ prajāpatiḥ ॥ 21 ॥

194. హిరణ్యనాభః, हिरण्यनाभः, Hiraṇyanābhaḥ

ఓం హిరణ్యనాభాయ నమః | ॐ हिरण्यनाभाय नमः | OM Hiraṇyanābhāya namaḥ

హిరణ్యనాభః, हिरण्यनाभः, Hiraṇyanābhaḥ

హిరణ్యం ఇవ కల్యాణీ నాభిః యస్య బంగారమువలె శుభకరియగు నాభి ఎవనికి కలదో అట్టివాడు. లేదా హితకరమును రమణీయమును అగు నాభి కలవాడు.

---

Hiraṇyaṃ iva kalyāṇī nābhiḥ yasya / हिरण्यं इव कल्याणी नाभिः यस्य He whose nābhi or navel is auspicious like gold. Or the One with beautiful navel.

मरीचिर्दमनो हंसस्सुपर्णो भुजगोत्तमः ।

हिरण्यनाभस्सुतपाः पद्मनाभः प्रजापतिः ॥ २१ ॥

మరీచిర్దమనో హంసస్సుపర్ణో భుజగోత్తమః ।

హిరణ్యనాభస్సుతపాః పద్మనాభః ప్రజాపతిః ॥ ౨౧ ॥

Marīcirdamano haṃsassuparṇo bhujagottamaḥ ।

Hiraṇyanābhassutapāḥ padmanābhaḥ prajāpatiḥ ॥ 21 ॥

193. భుజగోత్తమః, भुजगोत्तमः, Bhujagottamaḥ

ఓం భుజగోత్తమాయ నమః | ॐ भुजगोत्तमाय नमः | OM Bhujagottamāya namaḥ

భుజగోత్తమః, भुजगोत्तमः, Bhujagottamaḥ

భుజేన గచ్ఛంతి ఇతి భుజగాః భుజముతో నడుచునవి భుజగములు అనగా సర్పములు. భుజగానాం ఉత్తమః భుజగములలో ఉత్తముడు. శేషుడు వాసుకి మొదలగు వారు విష్ణువే.

---

Bhujena gacchaṃti iti / भुजेन गच्छंति इति The ones that move on their shoulders are Bhujagās i.e., Serpents. Bhujagānāṃ uttamaḥ / भुजगानां उत्तमः The best of such serpents like Śeṣa and Vāsuki are Viṣṇu himself.

मरीचिर्दमनो हंसस्सुपर्णो भुजगोत्तमः ।

हिरण्यनाभस्सुतपाः पद्मनाभः प्रजापतिः ॥ २१ ॥

మరీచిర్దమనో హంసస్సుపర్ణో భుజగోత్తమః ।

హిరణ్యనాభస్సుతపాః పద్మనాభః ప్రజాపతిః ॥ ౨౧ ॥

Marīcirdamano haṃsassuparṇo bhujagottamaḥ ।

Hiraṇyanābhassutapāḥ padmanābhaḥ prajāpatiḥ ॥ 21 ॥

192. సుపర్ణః, सुपर्णः, Suparṇaḥ

ఓం సుపర్ణాయ నమః | ॐ सुपर्णाय नमः | OM Suparṇāya namaḥ

సుపర్ణః, सुपर्णः, Suparṇaḥ

శోభనే ధర్మాఽధర్మరూపే పర్ణే అస్య శోభనములు అగు ధర్మాఽధర్మరూప పర్ణములు అనగా రెక్కలు ఇతనికి కలవు. లేదా సుశోభనం పర్ణం యస్య శోభనమగు ఱెక్క ఎవనికి కలదో అట్టి గరుత్మంతుడు.

---

Śobhane dharmā’dharmarūpe parṇe asya / शोभने धर्माऽधर्मरूपे पर्णे अस्य One who has two wings in the shape of Dharma and Adharma. Or it may also be interpreted as Suśobhanaṃ parṇaṃ yasya / सुशोभनं पर्णं यस्य The One with mighty wings i.e., Garuda or Garutmanta.

मरीचिर्दमनो हंसस्सुपर्णो भुजगोत्तमः ।

हिरण्यनाभस्सुतपाः पद्मनाभः प्रजापतिः ॥ २१ ॥

మరీచిర్దమనో హంసస్సుపర్ణో భుజగోత్తమః ।

హిరణ్యనాభస్సుతపాః పద్మనాభః ప్రజాపతిః ॥ ౨౧ ॥

Marīcirdamano haṃsassuparṇo bhujagottamaḥ ।

Hiraṇyanābhassutapāḥ padmanābhaḥ prajāpatiḥ ॥ 21 ॥

191. హంసః, हंसः, Haṃsaḥ

ఓం హంసాయ నమః | ॐ हंसाय नमः | OM Haṃsāya namaḥ

హంసః, हंसः, Haṃsaḥ

అహం సః ఇతి తాదాత్మ్యభావినః సంసారభయం హంతీతి హంసః నేనే ఆ పరమాత్మ అని తాదాత్మ్యమును భావన చేయువారికి సంసార భయమును నశింపజేయును. లేదా హంతి గచ్ఛతి సర్వశరీరేషు సర్వ శరీరములయందును అంతర్యామి రూపమున చేరియుండువాడు హంసః.

:: కఠోపనిషత్ - ద్వితీయాధ్యాయము, 5వ వల్లి ::
హంసః శుచిషద్ వసుర న్తరిక్షసద్ హోతా వేదిష దతిథి ర్దురోణషత్ ।
నృషద్వరస దృతసద్ వ్యోమస దబ్జా గోజా ఋతజా అద్రిజా ఋతం బృహత్ ॥ 2 (88) ॥

సూర్యునివలె స్వర్గములో నివసించును. వాయువువలె ఆకాశములో నివసించును. అగ్నివలె భూమియందును, అతిథివలె గృహములోను నివసించును. ఆ పురుషుడు మానవులలోనూ, దేవతలలోనూ, యజ్ఞములలోనూ, సత్యములోనూ, అగ్నిలోనూ కూడ నిండియుండును. జలములో జన్మించుచున్నాడు. భూమిలో జన్మించుచున్నాడు. కొండలలో నుద్భవించుచున్నాడు. ఆ యాత్మ సత్యస్వరూపుడై ప్రకాశించుచున్నాడు.

---

Ahaṃ saḥ iti tādātmyabhāvinaḥ saṃsārabhayaṃ haṃtīti haṃsaḥ / अहं सः इति तादात्म्यभाविनः संसारभयं हंतीति हंसः He destroys the fear of entanglement in samsāra of those who realize "I am He". Or Haṃti gacchati sarvaśarīreṣu / हंति गच्छति सर्वशरीरेषु He who goes into or pervades all bodies.

Kaṭhopaniṣat - Part II, Canto II
Haṃsaḥ śuciṣad vasura ntarikṣasad hotā vediṣa datithi rduroṇaṣat,
Nr̥ṣadvarasa dr̥tasad vyomasa dabjā gojā r̥tajā adrijā r̥taṃ br̥hat. 2 (88)

:: कठोपनिषत् - द्वितीयाध्यायमु, ५व वल्लि ::
हंसः शुचिषद् वसुर न्तरिक्षसद् होता वेदिष दतिथि र्दुरोणषत् ।
नृषद्वरस दृतसद् व्योमस दब्जा गोजा ऋतजा अद्रिजा ऋतं बृहत् ॥ २ (८८) ॥

As the moving Sun He dwells in heaven; as air He pervades all and dwells in the inter-space; as fire He resides on the earth; as Soma He stays in a jar; He lives among men; He lives among gods; He dwells in truth; He dwells in space; He is born in water; He takes birth from the earth; He is born in the sacrifice; He emerges from the mountains; He is unchanging and He is great.

मरीचिर्दमनो हंसस्सुपर्णो भुजगोत्तमः ।

हिरण्यनाभस्सुतपाः पद्मनाभः प्रजापतिः ॥ २१ ॥

మరీచిర్దమనో హంసస్సుపర్ణో భుజగోత్తమః ।

హిరణ్యనాభస్సుతపాః పద్మనాభః ప్రజాపతిః ॥ ౨౧ ॥

Marīcirdamano haṃsassuparṇo bhujagottamaḥ ।

Hiraṇyanābhassutapāḥ padmanābhaḥ prajāpatiḥ ॥ 21 ॥

190. దమనః, दमनः, Damanaḥ

ఓం దమనాయ నమః | ॐ दमनाय नमः | OM Damanāya namaḥ

స్వాధికారాత్ ప్రమాద్యతః ప్రజాః వైవస్వతాదిరూపేణ దమయితుం శీలం అస్య తమ అధికారమునుండి లేదా తమ కర్తవ్యమునుండి ఏమరుచున్న ప్రజలను తాను వైవస్వతుడు లేదా యముడు మొదలగు రూపములతో అదుపులో నుంచుట ఈతని శీలము లేదా అలవాటు కావున శ్రీ విష్ణువు 'దమనః' అనబడును.

:: శ్రీమద్భగవద్గీత - విభూతి యోగము ::
దణ్డో దమయతామస్మి నీతిరస్మి జిగీషతామ్ ।
మౌనం చైవాస్మి గుహ్యానాం జ్ఞానం జ్ఞానవతామహమ్ ॥ 38 ॥

నేను దండిచువారియొక్క దండనమును, జయింపనిచ్ఛగలవారియొక్క జయోపాయమగు నీతియు  అయియున్నాను. మఱియు రహస్యములలో మౌనమును, జ్ఞానవంతులలో జ్ఞానమును నేనై యున్నాను. 

---

Svādhikārāt pramādyataḥ prajāḥ vaivasvatādirūpeṇa damayituṃ śīlaṃ asya / स्वाधिकारात् प्रमाद्यतः प्रजाः वैवस्वतादिरूपेण दमयितुं शीलं अस्य He who has the capacity in the form of Vaivasvata and others to punish those who swerve from the duties of their offices is Damanaḥ.

Śrīmad Bhagavad Gīta - Chapter 12
Daṇḍo damayatāmasmi nītirasmi jigīṣatām,
Maunaṃ caivāsmi guhyānāṃ jñānaṃ jñānavatāmaham. (38)

:: श्रीमद्भगवद्गीत - विभूति योग ::
दण्डो दमयतामस्मि नीतिरस्मि जिगीषताम् ।
मौनं चैवास्मि गुह्यानां ज्ञानं ज्ञानवतामहम् ॥ ३८ ॥

I am the rod of the discipliners; I am the art of those who seek victory; I am also the silence of all hidden things, and the wisdom of all knowers.

मरीचिर्दमनो हंसस्सुपर्णो भुजगोत्तमः ।

हिरण्यनाभस्सुतपाः पद्मनाभः प्रजापतिः ॥ २१ ॥

మరీచిర్దమనో హంసస్సుపర్ణో భుజగోత్తమః ।

హిరణ్యనాభస్సుతపాః పద్మనాభః ప్రజాపతిః ॥ ౨౧ ॥

Marīcirdamano haṃsassuparṇo bhujagottamaḥ ।

Hiraṇyanābhassutapāḥ padmanābhaḥ prajāpatiḥ ॥ 21 ॥

189. మరీచిః, मरीचिः, Marīciḥ

ఓం మరీచయే నమః | ॐ मरीचये नमः | OM Marīcaye namaḥ

మరీచిః అనగా తేజస్సు అని అర్థము. తేజస్వినాం అపి తేజః అతః మరీచిః తేజస్సుకలవి యగు సూర్యాదులకును ఇతడే తేజస్సు కావున తేజో వాచకమగు 'మరీచి' శబ్దముచే శ్రీ విష్ణువు చెప్పబడును.

:: శ్రీమద్భగవద్గీత - విభూతి యోగము ::
ద్యూతం ఛలయతామస్మి తేజస్తేజస్వినామహమ్ ।
జయోఽస్మి వ్యవసాయోఽస్మి సత్త్వం సత్త్వవతామహమ్ ॥ 36 ॥

వంచక వ్యాపారములలో నేను జూదమును అయియున్నాను. మఱియు నేను తేజోవంతుల తేజస్సును, జయించువారలయొక్క జయమును, ప్రయత్నశీలుర యొక్క ప్రయత్నమును, సాత్త్వికులయొక్క సత్త్వగుణమును అయియున్నాను.

---

Marīciḥ / मरीचिः means effulgence. Tejasvināṃ api tejaḥ ataḥ marīciḥ / तेजस्विनां अपि तेजः अतः मरीचिः As He is the source of effulgence for even the most effulgent like Sun, He is known by the divine name Marīciḥ.

Śrīmad Bhagavad Gīta - Chapter 10
Dyūtaṃ chalayatāmasmi tejastejasvināmaham,
Jayo’smi vyavasāyo’smi sattvaṃ sattvavatāmaham. (36)

:: श्रीमद्भगवद्गीत - विभूति योगमु ::
द्यूतं छलयतामस्मि तेजस्तेजस्विनामहम् ।
जयोऽस्मि व्यवसायोऽस्मि सत्त्वं सत्त्ववतामहम् ॥ ३६ ॥

I am the gambling of the practitioners of fraud; I am the radiance of the radiant; I am victory and the striving power; I am the quality of sattva among the good.

मरीचिर्दमनो हंसस्सुपर्णो भुजगोत्तमः ।

हिरण्यनाभस्सुतपाः पद्मनाभः प्रजापतिः ॥ २१ ॥

మరీచిర్దమనో హంసస్సుపర్ణో భుజగోత్తమః ।

హిరణ్యనాభస్సుతపాః పద్మనాభః ప్రజాపతిః ॥ ౨౧ ॥

Marīcirdamano haṃsassuparṇo bhujagottamaḥ ।

Hiraṇyanābhassutapāḥ padmanābhaḥ prajāpatiḥ ॥ 21 ॥

188. గోవిదాం పతిః, गोविदां पतिः, Govidāṃ patiḥ

ఓం గోవిదాం పతయే నమః | ॐ गोविदां पतये नमः | OM Govidāṃ pataye namaḥ

గౌః అనగా వాక్కు. గాం విందతి ఇతి గోవిదః వాక్తత్త్వమును ఎరిగిన వారిని 'గోవిదః' అందురు. అట్టి గోవిదులకు విశేషించి పతి అనగా రక్షకుడు.

---

Gauḥ is speech or language. Gāṃ viṃdati iti govidaḥ Those who know it are Govidaḥ. Their supreme Lord is Govidāṃ patiḥ.

महेष्वासो महीभर्ता श्रीनिवासस्सतां गतिः ।

अनिरुद्धस्सुरानन्दो गोविन्दो गोविदां पतिः ॥ २० ॥

మహేష్వాసో మహీభర్తా శ్రీనివాసస్సతాం గతిః ।

అనిరుద్ధస్సురానన్దో గోవిన్దో గోవిదాం పతిః ॥ ౨౦ ॥

Maheṣvāso mahībhartā śrīnivāsassatāṃ gatiḥ ।

Aniruddhassurānando govindo govidāṃ patiḥ ॥ 20 ॥

187. గోవిందః, गोविन्दः, Govindaḥ

ఓం గోవిందాయ నమః | ॐ गोविन्दाय नमः | OM Govindāya namaḥ

గాం అవిందత్ ఇతి భూమిని తిరిగి పొందెను.

:: మహాభారతము - శాంతి పర్వము, మోక్షధ్రమ పర్వము, 342వ అధ్యాయము ::
నష్టాం వై ధరణీం పూర్వ మవింద ద్య ద్గుహాగతాం ।
గోవింద ఇతి తేనాఽహం దేవై ర్వాగ్భి రభీష్టుతాః ॥ 70 ॥

పూర్వము (పాతాళ) గుహను చేరియున్నదియు అందుచే కనబడకున్నదియు అగు భూమిని ఈతడు మరల పొందెను అను హేతువుచే నేను దేవతలచే వాక్కులతో సమగ్రముగా స్తుతించబడితిని.

:: హరి వంశము - ద్వితీయ స్కంధము, 45 వ అధ్యాయము ::
అహం కిలేంద్రో దేవానాం - త్వం గవా మింద్రతాం గతః ।
గోవింద ఇతి లోకాస్త్వాం స్తోష్యంతి భువి శాశ్వతమ్ ॥ 45 ॥

నేను దేవులకు ఇంద్రుడుగా ప్రసిద్ధుడను. నీవు గోవులకు ఇంద్రత్వమును పొందితివి. అందుచే లోకములు నిన్ను భూలోకమున శాశ్వతముగా 'గోవిందః' అని స్తుతింతురు.

:: హరి వంశము - తృతీయ స్కంధము, 88 వ అధ్యాయము ::
గౌ రేషా తు యతో వాణీ తాం చ విందయతే భవాన్ ।
గోవిందస్తు తతో దేవ మునిభిః కథ్యతే భవాన్ ॥ 50 ॥

ఈ వాణికి (వక్కునకు) గౌః అని వ్యవహారము. నీవు ప్రాణులచే వాక్కును పొందింతువు (ప్రాణులకు వానికి వానికి తగిన వాక్కును అందజేయువాడవు నీవే). అందువలన దేవా నీవు మునులచేత గోవిందః అని చెప్పబడుచున్నావు.

---

Gāṃ aviṃdat iti / गां अविंदत् इति He who restored Earth.

Mahābhārata - Śāṇti parva, Mokṣadhrama parva, 342th Chapter
Naṣṭāṃ vai dharaṇīṃ pūrva maviṃda dya dguhāgatāṃ ,
Goviṃda iti tenā’haṃ devai rvāgbhi rabhīṣṭutāḥ. (70)

:: महाभारतमु - शांति पर्वमु, मोक्षध्रम पर्वमु, ३४२व अध्यायमु ::
नष्टां वै धरणीं पूर्व मविंद द्य द्गुहागतां ।
गोविंद इति तेनाऽहं देवै र्वाग्भि रभीष्टुताः ॥ ७० ॥

In  ancient times, I restored the earth that had sunk down into Pātāla or nether world. So all Devas praised Me as Govinda.

Hari Vaṃśa - Canto 2, Chapter 45
Ahaṃ kileṃdro devānāṃ - tvaṃ gavā miṃdratāṃ gataḥ,
Govinda iti lokāstvāṃ stoṣyaṃti bhuvi śāśvatam. (45) 

:: हरि वंश - द्वितीय स्कंध, ४५ अध्याय ::
अहं किलेंद्रो देवानां - त्वं गवा मिंद्रतां गतः ।
गोविंद इति लोकास्त्वां स्तोष्यंति भुवि शाश्वतम् ॥ ४५ ॥

I am the Indra or leader of the Devas. You have attained the leadership of cows. So in the world, men praise you always addressing as Govinda.

Hari Vaṃśa - Canto 3, Chapter 88
Gau reṣā tu yato vāṇī tāṃ ca viṃdayate bhavān,
Goviṃdastu tato deva munibhiḥ kathyate bhavān. (50)

:: हरि वंश - तृतीय स्कंध, अध्याय ८८ ::
गौ रेषा तु यतो वाणी तां च विंदयते भवान् ।
गोविंदस्तु ततो देव मुनिभिः कथ्यते भवान् ॥ ५० ॥

Speech is called 'go'. You confer it. So the holy men proclaim you as Govinda.

महेष्वासो महीभर्ता श्रीनिवासस्सतां गतिः ।

अनिरुद्धस्सुरानन्दो गोविन्दो गोविदां पतिः ॥ २० ॥

మహేష్వాసో మహీభర్తా శ్రీనివాసస్సతాం గతిః ।

అనిరుద్ధస్సురానన్దో గోవిన్దో గోవిదాం పతిః ॥ ౨౦ ॥

Maheṣvāso mahībhartā śrīnivāsassatāṃ gatiḥ ।

Aniruddhassurānando govindo govidāṃ patiḥ ॥ 20 ॥

186. సురానందః, सुरानन्दः, Surānandaḥ

ఓం సురానందాయ నమః | ॐ सुरानन्दाय नमः | OM Surānandāya namaḥ

సురాన్ ఆనందయతి దేవతలను ఆనందపరచువాడు.

:: పోతన భాగవతము - దశమ స్కంధము, పూర్వభాగము, శ్రీ కృష్ణావతార ఘట్టము ::

సీ.	స్వచ్ఛంబులై పొంగె జలరాసు లేఉడును గలఘోషణముల మేఘంబు లుఱిమె,
	గ్రహతారకలతోడ గగనంబు రాజిల్లె దిక్కులు మిక్కిలి తెలివిఁ దాల్చెఁ
	గమ్మని చల్లని గాలి మెల్లన వీచె, హోమమానలంబు చెన్నొంది వెలిఁగెఁ
	గొలఁకులు కమలాళికులములై సిరి నొప్పెఁ, బ్రవిమలతోయలై పాఱె నదులు,
తే.	వరపుర గ్రామఘోషయై వసుధ యొప్పె, విహగ రవ పుష్పఫలముల వెలసె వనము,
	లలరుసోనలు గురిసి ర య్యమరవరులు దేవదేవుని దేవకీదేవి గనఁగ. (106)
క.	పాడిరి గంధర్వోత్తము, లాడిరి రంభాదికాంత, లానందమునం
	గూడిరి సిద్ధులు, భయములు, వీడిరి చారణులు, మొరసె వేల్పులు భేరుల్‍. (107)

దేవకీదేవి దేవదేవుని ప్రసవిస్తూ ఉన్న ఆ సమయంలో ఏడు సముద్రాలు ఉప్పొంగినాయి. మేఘాలు ఆనందంతో ఆ విషయాన్ని చాటుతున్నట్లు గర్జించాయి. ఆకాశము గ్రహాలతోనూ, తారకలతోనూ ప్రకాశించింది. దిక్కులన్నీ దివ్యకాంతులతో నిండిపొయాయి. చల్లనిగాలి కమ్మని వాసనలతో మెల్లగా వీచింది. ఆ అర్ధరాత్రి ఋషులు ప్రత్యేకంగా చేస్తూవున్న హోమకుండాలలో అగ్ని జాజ్వల్యమానంగా వెలిగింది. తామరఫులతోనూ, వాటిలో ఝంకారాలు చేస్తూ తిరుగుతూ ఉన్న తుమ్మెదలతోనూ కొలనులు కళకళ లాడాయి. నదులు చాలా నిర్మలమైన నీటితో నిండుగా ప్రవహించాయి. శ్రేష్ఠమైన నగరాలతో, గ్రామాలతో, గోకులములతో, ఉత్సవాలతో భూదేవి వెలిగిపోయింది. పక్షుల కిలకిలరావాలతో, పుష్కలమైన పూలతో, పండ్లతో ఉద్యానవనాలు, అరణ్యాలు ఆనందం ప్రకటించాయి. దేవకీదేవి ఆ దేవదేవుడైన ఆ వాసుదేవుణ్ణి కంటూ ఉండగా దేవతలందరూ పుష్పవర్షాలు కురిపించారు.

విశ్వావసు మొదలైన గంధర్వులు ఆనందంతో దివ్యగానం చేశారు. రంభ మొదలైన అప్సరసలు నృత్యం చేశారు. సిద్ధులు అనబడే దేవతలు ఆనందంతో ఒకచోట చేరారు. చారణులు అనబడే దేవతలు భయం తీరి ఆనందించారు. దేవతలు ఉత్సవం చేసుకుంటున్నట్లు భేరీలు మ్రోగించారు.

---

Surān ānaṃdayati / सुरान् आनंदयति He who causes joy to the Surās or gods.

Śrīmad Bhāgavate - Canto 10, Chapter 3
Mumucurmunayo devāḥ sumanāṃsi mudānvitāḥ,
Mandaṃ mandaṃ jaladharā jagarjuranusāgaram. (7)
Niśīthe tamaudbhūte jāyamāne janārdane,
Devakyāṃ devarūpiṇyāṃ viṣṇuḥ sarvaguhāśayaḥ,
Avirāsīdyathā prācyāṃ diśīnduriva puṣkalaḥ. (8)

:: श्रीमद्भागवते - दशम स्कन्धे, पूर्वार्धे, तृतीयोऽध्यायः ::
मुमुचुर्मुनयो देवाः सुमनांसि मुदान्विताः ।
मन्दं मन्दं जलधरा जगर्जुरनुसागरम् ॥ ७ ॥
निशीथे तमौद्भूते जायमाने जनार्दने ।
देवक्यां देवरूपिण्यां विष्णुः सर्वगुहाशयः ।
अविरासीद्यथा प्राच्यां दिशीन्दुरिव पुष्कलः ॥ ८ ॥

The gods and great saintly persons showered flowers in a joyous mood and clouds gathered in the sky and very mildly thundered, making sounds like those of the ocean's waves. Then Lord Viṣṇu, who is situated in the core of everyone's heart, appeared from the heart of Devakī in the dense darkness of night, like the full moon rising on the eastern horizon, because Devakī was of the same category as Śrī Kṛṣṇa.

महेष्वासो महीभर्ता श्रीनिवासस्सतां गतिः ।

अनिरुद्धस्सुरानन्दो गोविन्दो गोविदां पतिः ॥ २० ॥

మహేష్వాసో మహీభర్తా శ్రీనివాసస్సతాం గతిః ।

అనిరుద్ధస్సురానన్దో గోవిన్దో గోవిదాం పతిః ॥ ౨౦ ॥

Maheṣvāso mahībhartā śrīnivāsassatāṃ gatiḥ ।

Aniruddhassurānando govindo govidāṃ patiḥ ॥ 20 ॥

185. అనిరుద్ధః, अनिरुद्धः, Aniruddhaḥ

ఓం అనిరుద్ధాయ నమః | ॐ अनिरुद्धाय नमः | OM Aniruddhāya namaḥ

అనిరుద్ధః, अनिरुद्धः, Aniruddhaḥ

నకేనాపి ప్రాదుర్భావేషు నిరుద్ధః తన ప్రాదుర్భావ సందర్భములందు ఎవని చేతను అడ్డగించబడువాడుకాదు.

:: పోతన భాగవతము - దశమ స్కంధము, శ్రీ కృష్ణావతార ఘట్టము ::

ఉ.	తెంపరివై పొరిం బొరిని దేవకిబిడ్డలఁ జిన్నికుఱ్ఱలం
	జంపితి వింకనైన నుపశాంతి వహింపక ఱాలమీఁద నొ
	ప్పింపఁగ నిస్సిరో యిదియు బీరమె? నా సరసన్ జనించి నిన్‍
	జంపెడు వీరుఁ డొక్క దెస్ సత్కృతి నొందెడు వాఁడు దుర్మతీ! (154)

(దేవకీ దేవి అష్టమ గర్భమునందు జన్మించినది ఆడ శిశువు అని భావించి, ఆ బిడ్డను రాతికేసి కొట్టి హతమార్చబోతున్న కంసునితో దుర్గా దేవి...) "దుర్మార్గుడా! మహాకోపంతో ఈ దేవకీదేవి బిడ్డలను ఆరుగురిని వధించావు. మహా పరాక్రమవంతుడవు! పోనీ అంతటితో శాంతించక పసిబిడ్డను రాతిమీద కొట్టి చంపడానికి పూనుకొన్నావు. ఛీ! ఛీ! ఇదేనా నీ వీరత్వం? నిన్ను చంపే వీరుడొకడు నాతో పాటే జన్మించి మరో దిక్కున మహాగౌరవాలు అందుకుంటూ పెరుగుతున్నాడులే!"

---

Nakenāpi prādurbhāveṣu niruddhaḥ / नकेनापि प्रादुर्भावेषु निरुद्धः One who has never been obstructed by anyone or anything from manifesting in various forms.

Śrīmad Bhāgavate - Canto 10, Chapter 4
Kiṃ mayā hatayā manda jātaḥ khalu tavāntkr̥t,
Yatra kva vā pūrvaśatrurmā hiṃsīḥ kr̥paṇānvr̥thā. (12)

:: श्रीमद्भागवते दशम स्कन्धे, पूर्वार्धे, चतुर्थोऽध्यायः ::
किं मया हतया मन्द जातः खलु तवान्त्कृत् ।
यत्र क्व वा पूर्वशत्रुर्मा हिंसीः कृपणान्वृथा ॥ १२ ॥

(Goddess Durgā addressing Kaṃsā who was about to kill the girl child) O Kaṃsā, you fool, what will be the use of killing me? He who has been your enemy from the very beginning and who will certainly kill you, has already taken His birth somewhere else. Therefore, do not unnecessarily kill other children.

महेष्वासो महीभर्ता श्रीनिवासस्सतां गतिः ।

अनिरुद्धस्सुरानन्दो गोविन्दो गोविदां पतिः ॥ २० ॥

మహేష్వాసో మహీభర్తా శ్రీనివాసస్సతాం గతిః ।

అనిరుద్ధస్సురానన్దో గోవిన్దో గోవిదాం పతిః ॥ ౨౦ ॥

Maheṣvāso mahībhartā śrīnivāsassatāṃ gatiḥ ।

Aniruddhassurānando govindo govidāṃ patiḥ ॥ 20 ॥

184. సతాంగతిః, सतांगतिः, Satāṃgatiḥ

ఓం సతాంగతయే నమః | ॐ सतांगतये नमः | OM Satāṃgataye namaḥ

సతాంగతిః, सतांगतिः, Satāṃgatiḥ

సతాం వైదిక సాధూనాం పురుశార్థపదోహరిః ।
సతాంగతిరితిప్రోక్తః స్వానుభూత్యా బుధోత్తమైః ॥

వేద ప్రమాణమును అంగీకరించి వేద విహితమార్గానుయాయులు అగు సాధుజనులకు లేదా సత్పురుషులకు గతిః అనగా పురుషార్థస్థితిగా నుండు విష్ణువు సతాంగతిః అని చెప్పబడును.

:: పోతన భాగవతము - ద్వితీయ స్కంధము ::
క. శ్రీపతియు యజ్ఞపతియుఁ బ్ర, జాపతియున్ బుద్ధిపతియు జగదధిపతియున్‍
    భూపతియు యాదవశ్రే, ణీ పతియున్ గతియునైన నిపుణు భజింతున్‍. (65)

లక్ష్మికీ, యజ్ఞానికీ, ప్రజలకూ, బుద్ధికీ, జగత్తుకూ, భూమికీ, యాదవ వర్గానికీ, పతీ గతీ అయిన భగవంతుని సేవిస్తాను.

---

Satāṃ vaidika sādhūnāṃ puruśārthapadohariḥ,
Satāṃgatiritiproktaḥ svānubhūtyā budhottamaiḥ.

सतां वैदिक साधूनां पुरुशार्थपदोहरिः ।
सतांगतिरितिप्रोक्तः स्वानुभूत्या बुधोत्तमैः ॥

He who causes the realization of the Puruśārthās by those who are Sat i.e., vaidikās who have learnt and led the life as indicated by the Vedās.

Śrīmad Bhāgavata Canto 4, Chapter 30

Yatra nārāyaṇaḥ sākṣādbhagavānnāyāsināṃ gatiḥ,

Saṃstūyate satkathāsu muktasaṅgaiḥ punaḥ punaḥ. (36) 

:: श्रीमद्भागवते चतुर्थ स्कन्धे त्रिंषोऽध्यायः ::
यत्र नारायणः साक्षाद्भगवान्नायासिनां गतिः ।
संस्तूयते सत्कथासु मुक्तसङ्गैः पुनः पुनः ॥ ३६ ॥ 

Lord Nārāyaṇa, is present among devotees who are engaged in hearing and chanting His holy name. Lord Nārāyaṇa is the ultimate goal of those in the renounced order of life and Nārāyaṇa is worshiped through this sańkīrtana by those who are liberated from material contamination. Indeed, they recite the holy name again and again.

महेष्वासो महीभर्ता श्रीनिवासस्सतां गतिः ।

अनिरुद्धस्सुरानन्दो गोविन्दो गोविदां पतिः ॥ २० ॥

మహేష్వాసో మహీభర్తా శ్రీనివాసస్సతాం గతిః ।

అనిరుద్ధస్సురానన్దో గోవిన్దో గోవిదాం పతిః ॥ ౨౦ ॥

Maheṣvāso mahībhartā śrīnivāsassatāṃ gatiḥ ।

Aniruddhassurānando govindo govidāṃ patiḥ ॥ 20 ॥

183. శ్రీనివాసః, श्रीनिवासः, Śrīnivāsaḥ

ఓం శ్రీనివాసాయ నమః | ॐ श्रीनिवासाय नमः | OM Śrīnivāsāya namaḥ

శ్రీనివాసః, श्रीनिवासः, Śrīnivāsaḥ

యస్య వక్షసినిత్యం శ్రీర్నివసత్యనపాయినీ ।
సవైకుంఠః శ్రీనివాస ఇతి ప్రోక్తో మహాత్మభిః ॥

వాసము అనగా వసించు స్థలము. నిత్యము వసించు చోటు నివాసము. శ్రీ అనగా లక్ష్మికి నిత్యము ఎవని వక్షము  చోటగునో ఆ విష్ణువు శ్రీనివాసః అని చెప్పబడును.

:: పోతన భాగవతము - పంచమ స్కంధము, ప్రథమ ఆశ్వాసము ::

సీ.	అంత నావిష్కృత కాంత చతుర్భుజంబులును బీతాంబరంబును వెలుంగ
	శ్రీవత్సకౌస్తుభ శ్రీరమా చిహ్నంబు లురమందు రమ్యమై యిరవు పడఁగ
	శంఖ చక్రగదాంబుజాత ఖడ్గాది దివ్యాయుధంబులు సేతులందు మెఱయ
	నతులిత నవ రత్నహాట కాంకిత నూత్న ఘనకిరీటద్యుతుల్ గడలుకొనఁగఁ
తే.	గర్ణ కుండల కటి సూత్ర కనకరత్న, హారకేయూర వర నూపురాది భూష
	ణముల భూషితుఁడైన శ్రీనాయకుండు, దంపతుల కప్పు డెదురుఁ బ్రత్యక్షమయ్యె. (43)

ప్రకాశమానములైన చతుర్భుజాలతో, పట్టుపీతాంబరంతో, రమణీయమయిన శ్రీవత్సం కౌస్తుభమణి, శ్రీదేవి విరాజిల్లే వక్షఃస్థలంతో, శంఖం, చక్రం, గద, పద్మం, ఖడ్గం మొదలయిన దివ్యాయుధాలతో; సాటిలేని నవరత్నాల కాంతుల వెదజల్లే బంగారు కిరీటంతో; మకర కుండలాలూ, మొలనూలూ, మణులు చెక్కిన స్వర్ణహారాలూ; బాహుపురులూ, కాలి అందెలూ ప్రకాశింపగా లక్ష్మీనారాయణుడు ఆ దంపతుల ముందు ప్రత్యక్షమైనాడు.

---

Yasya vakṣasinityaṃ śrīrnivasatyanapāyinī,
Savaikuṃṭhaḥ śrīnivāsa iti prokto mahātmabhiḥ.

यस्य वक्षसिनित्यं श्रीर्निवसत्यनपायिनी ।
सवैकुंठः श्रीनिवास इति प्रोक्तो महात्मभिः ॥ 

Vāsa is place of living. Nivāsa is such a place where one dwells. Śrī the goddess Lakṣmi has made His chest her permanent abode and hence He is called Śrīnivāsaḥ.

महेष्वासो महीभर्ता श्रीनिवासस्सतां गतिः ।

अनिरुद्धस्सुरानन्दो गोविन्दो गोविदां पतिः ॥ २० ॥

మహేష్వాసో మహీభర్తా శ్రీనివాసస్సతాం గతిః ।

అనిరుద్ధస్సురానన్దో గోవిన్దో గోవిదాం పతిః ॥ ౨౦ ॥

Maheṣvāso mahībhartā śrīnivāsassatāṃ gatiḥ ।

Aniruddhassurānando govindo govidāṃ patiḥ ॥ 20 ॥

182. మహీభర్తా, महीभर्ता, Mahībhartā

ఓం మహీభర్త్రే నమః | ॐ महीभर्त्रे नमः | OM Mahībhartre namaḥ

మహీభర్తా, महीभर्ता, Mahībhartā

ఏకార్ణవాప్లుతాం దేవీం మహీం విష్ణుర్బభారయత్ ।
తస్మాదుక్తో మహీ భర్తా పురాణార్థ వివేకిభిః ॥

ప్రళయకాలమున ఎకార్ణవమున అనగా ఏక సముద్రమున (కలిసిపోయి భూమిని ముంచెత్తిన అన్ని సముద్రాలు) ముణిగిపోయిన భూమి దేవిని తన శక్తితో భరించిన విష్ణువు మహీభర్తా అని చెప్పబడును.

:: పోతన భాగవతము - ద్వితీయ స్కంధము ::

సీ.	ఘనుఁడు వైవస్వత మనువుకు దృష్టమై యరుదెంచునట్టి యుగాంతసమయ
	మందు విచిత్రమత్స్యావతారము దాల్చి యఖిలావనీమయం బగుచుఁ జాల
	సర్వజీవులకు నాశ్రయభూతుఁ డగుచు నే కార్ణవంబైన తోయముల నడుమ
	మన్ముఖశ్లథవేదమార్గంబులను జిక్కు వడకుండ శాఖ లేర్పడఁగఁ జేసి
తే.	దివ్యు లర్థింప నాకర్థిఁ దెచ్చి యిచ్చి, మనువు నెక్కించి పెన్నావ వనధినడుమ
	మునుఁగకుండంగ నరసిన యనిమిషావ, తార మేరికి నుతియింపఁ దరమే వత్స! (142)

ప్రళయకాలంలో సమస్తమూ జలమయమైపోయింది. ఆ పరిస్థితిని వైవస్వతమనువు ముందే గ్రహించి ఒక పడవపై కూర్చున్నాడు. అప్పుడు భగవంతుడు విచిత్రమైన మత్స్యావతారమెత్తాడు. భూతలానికి ఆశ్రయమైన ఆ దేవుడప్పుడు ఎల్లప్రాణులకూ నివాసభూతుడైనాడు. నా (బ్రహ్మ) వదనంనుండి జారిపోయిన వేదశాఖలు సంకీర్ణం కాకుండా విభజించి దేవతల కోరికమేరకు మళ్ళీ నాకు ప్రీతితో అందజేశాడు. వైవస్వతమనువు అధిష్ఠించిన నావ సముద్రంలో మునిగిపోకుండా కాపాడాడు. నాయనా! మహనీయమైన ఆ మత్స్యావతారాన్ని వివరించడం ఎవరికి సాధ్యం?

---

Ekārṇavāplutāṃ devīṃ mahīṃ viṣṇurbabhārayat,
Tasmādukto mahī bhartā purāṇārtha vivekibhiḥ.

एकार्णवाप्लुतां देवीं महीं विष्णुर्बभारयत् ।
तस्मादुक्तो मही भर्ता पुराणार्थ विवेकिभिः ॥

He who held the earth which got completely submerged under the waters during the great deluge.

Śrīmad Bhāgavata Canto 2, Chapter 7
Matsyo yugāntasamaye manunopalabdhaḥ
    Kṣoṇīmayo nikhilajīvanikāyaketaḥ,
Vistraṃsitānurubhaye salile mukhānme
    Ādāya tatra vijahāra ha vedamārgān. (12)

:: श्रीमद्भागवते द्वितीय स्कन्धे सप्तमोऽध्यायः ::
मत्स्यो युगान्तसमये मनुनोपलब्धः
    क्षोणीमयो निखिलजीवनिकायकेतः ।
विस्त्रंसितानुरुभये सलिले मुखान्मे
    आदाय तत्र विजहार ह वेदमार्गान् ॥ १२ ॥

At the end of the millennium, the would-be Vaivasvata Manu, of the name Satyavrata, would see that the Lord in the fish incarnation is the shelter of all kinds of living entities, up to those in the earthly planets. Because of my fear of the vast water at the end of the millennium, the Vedas come out of my (Brahmā's) mouth, and the Lord enjoys those vast waters and protects the Vedas.

महेष्वासो महीभर्ता श्रीनिवासस्सतां गतिः ।

अनिरुद्धस्सुरानन्दो गोविन्दो गोविदां पतिः ॥ २० ॥

మహేష్వాసో మహీభర్తా శ్రీనివాసస్సతాం గతిః ।

అనిరుద్ధస్సురానన్దో గోవిన్దో గోవిదాం పతిః ॥ ౨౦ ॥

Maheṣvāso mahībhartā śrīnivāsassatāṃ gatiḥ ।

Aniruddhassurānando govindo govidāṃ patiḥ ॥ 20 ॥

181. మహేష్వాసః, महेष्वासः, Maheṣvāsaḥ

ఓం మహేష్వాసాయ నమః | ॐ महेष्वासाय नमः | OM Maheṣvāsāya namaḥ

మహేష్వాసః, महेष्वासः, Maheṣvāsaḥ

మహాన్ ఇష్వాసః యస్య గొప్పదియగు ఇష్వాసము ఎవనికి కలదో అట్టివాడు. ఇషుః అనగా బాణము. అసు క్షేపణే అను ధాతువునుండి నిష్పన్నమైన 'అసః' అను శబ్దమునకు క్షేపము - విసురుట అనియర్థము. కనుక ఎంత దూరమునకైనను లక్ష్యమును దృఢముగా తగులునట్లు బాణమును విసరగలిగినవాడు అని 'మహేష్వాస' శబ్దమునకు భావార్థము.

:: శ్రీమద్రామాయణము - అయోధ్యాకాండము, 59వ సర్గ ::
వృత్తదంష్ట్రో మహేష్వాసః క్వాసౌ లక్ష్మణపూర్వజః ।
యది జీవామి సాధ్వేనం పశ్యేతం సీతయా సహ ॥ 24 ॥

చక్కని పలువరుసగలవాడును, మహాధనుర్ధారియు, లక్ష్మణునకు అన్నయు ఐన శ్రీరాముడు ఇప్పుడు ఎచ్చట ఉన్నాడు? సీతతో సహా అతనిని చూడగలిగినచో నేను జీవింపగలను.

---

Mahān iṣvāsaḥ yasya / महान् इष्वासः यस्यIṣuḥ / इषुः means arrow. Asu / असु implies 'to throw'. He is Maheṣvāsaḥ since He can aim at a target of any distance and hit it hard.

Śrīmad Rāmāyaṇa - Book II, Canto LIX
Vr̥ttadaṃṣṭro maheṣvāsaḥ kvāsau lakṣmaṇapūrvajaḥ,
Yadi jīvāmi sādhvenaṃ paśyetaṃ sītayā saha. (24)

:: श्रीमद्रामायण - अयोध्याकांड, ५९ सर्ग ::
वृत्तदंष्ट्रो महेष्वासः क्वासौ लक्ष्मणपूर्वजः ।
यदि जीवामि साध्वेनं पश्येतं सीतया सह ॥ २४ ॥

I can survive only if I get to see Him the elder brother of Laxmana. Where is He the One with beautiful teeth and who is a great archer? I long to see Him (my son) along with His virtuous wife Sita.

महेष्वासो महीभर्ता श्रीनिवासस्सतां गतिः ।

अनिरुद्धस्सुरानन्दो गोविन्दो गोविदां पतिः ॥ २० ॥

మహేష్వాసో మహీభర్తా శ్రీనివాసస్సతాం గతిః ।

అనిరుద్ధస్సురానన్దో గోవిన్దో గోవిదాం పతిః ॥ ౨౦ ॥

Maheṣvāso mahībhartā śrīnivāsassatāṃ gatiḥ ।

Aniruddhassurānando govindo govidāṃ patiḥ ॥ 20 ॥

180. మహాఽద్రిధృక్‌, महाऽद्रिधृक्‌, Mahā’dridhr̥k

ఓం మహాఽద్రిధృషే నమః | ॐ महाऽद्रिधृषे नमः | OM Mahā’dridhr̥ṣe namaḥ

మహాఽద్రిధృక్‌, महाऽद्रिधृक्‌, Mahā’dridhr̥k

మహాంతం ఆద్రిం దృష్ణోతి అమృత మథన సమయమునను, గోరక్షణ సమయమునను మందర మరియూ గోవర్ధన మహా పర్వతములను నేర్పుతో ధరించిన కారణమున ఈతడు మహాఽద్రిధృక్ అని చెప్పబడును.

:: పోతన భాగవతము - అష్టమ స్కంధము ::

మ.	గరుడారోహకుఁడై గదాదిధరుఁడై కారుణ్యసంయుక్తుఁడై
	హరికోటిప్రభతో నోహో వేఱవకుం డంచుం బ్రదీపించి త
	ద్గిరిఁ గేలన్ నలువొందఁ గందుకము మాడ్కిం బట్టి క్రీడించుచున్‍
	గరుణాలోకసుధన్ సురాసురుల ప్రానంబుల్ సమర్థించుచున్‍. (188)

ఆ స్వామి గరుడునిపై కూర్చొని దయతో నిండినవాడై, గదను ధరించి, కోటిసూర్యుల కాంతితో వారి ముందు ప్రత్యక్షమైనాడు. "ఓహో! భయపడకండి" అన్నాడు. బంతివలె ఆ కొండను నేర్పుతో చేత పట్టుకొని ఆడించినాడు. దయామృతం నిండిన చూపులతో వారిని కాపాడినాడు.

---

Mahāntaṃ ādriṃ dr̥ṣṇoti / महान्तं आद्रिं दृष्णोति He supported the big hills Mandara and Govardhana at the time of churning of the ocean and to protect the cows. So He is Mahā’dridhr̥k.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 8, Chapter 6
Giriṃ cārīpya garuḍe hastenaikena līlayā,
Āruhya prayayāvabdhiṃ surāsuragaṇairvr̥taḥ. (38)

:: श्रीमद्भागवते अष्टम स्कन्धे षष्ठोऽध्यायः ::
गिरिं चारीप्य गरुडे हस्तेनैकेन लीलया ।
आरुह्य प्रययावब्धिं सुरासुरगणैर्वृतः ॥ ३८ ॥

The Lord very easily lifted the mountain with one hand and placed it on the back of Garuḍa. Then, He too got on the back of Garuḍa and went to the ocean of milk, surrounded by the gods and demons.

महाबुद्धिर्महावीर्यो महाशक्तिर्महाद्युतिः ।

अनिर्देश्यवपुश्श्रीमानमेयात्मा महाद्रिधृक् ॥ १९ ॥

మహాబుద్ధిర్మహావీర్యో మహాశక్తిర్మహాద్యుతిః ।

అనిర్దేశ్యవపుశ్శ్రీమానమేయాత్మా మహాద్రిధృక్ ॥ ౧౯ ॥

Mahābuddhirmahāvīryo mahāśaktirmahādyutiḥ ।

Anirdeśyavapuśśrīmānameyātmā mahādridhr̥k ॥ 19 ॥

179. అమేయాత్మా, अमेयात्मा, Ameyātmā

ఓం అమేయాత్మనే నమః | ॐ अमेयात्मने नमः | OM Ameyātmane namaḥ

అమేయః ఆత్మా (అమేయా బుద్ధిః) యస్యః ఇంతది అని పరిమితితో నిర్ణయించనలవికాని ఆత్మ అనగా చైతన్యము ఎవనికి కలదో అట్టివాడు.

102. అమేయాత్మా, अमेयात्मा, Ameyātmā

---

Ameyaḥ ātmā (ameyā buddhiḥ) yasyaḥ / अमेयः आत्मा (अमेया बुद्धिः) यस्यः He who has intelligence (here ātmā) which cannot be measured by any creature is Ameyātmā

102. అమేయాత్మా, अमेयात्मा, Ameyātmā

महाबुद्धिर्महावीर्यो महाशक्तिर्महाद्युतिः ।

अनिर्देश्यवपुश्श्रीमानमेयात्मा महा द्रिधृक् ॥ १९ ॥

మహాబుద్ధిర్మహావీర్యో మహాశక్తిర్మహాద్యుతిః ।

అనిర్దేశ్యవపుశ్శ్రీమానమేయాత్మా మహా ద్రిధృక్ ॥ ౧౯ ॥

Mahābuddhirmahāvīryo mahāśaktirmahādyutiḥ ।

Anirdeśyavapuśśrīmānameyātmā mahā dridhr̥k ॥ 19 ॥