178. శ్రీమాన్‌, श्रीमान्‌, Śrīmān

ఓం శ్రీమతే నమః | ॐ श्रीमते नमः | OM Śrīmate namaḥ

శ్రీమాన్యస్య సమగ్రా శ్రీః హరేరైశ్వర్యలక్షణా శ్రీ అనగా ఐశ్వర్యము. ఐశ్వర్యము అను శ్రీ గల విష్ణువు శ్రీమాన్ అని చెప్పబడును.ఈశ్వరత్వము అనగా సృష్టిస్థితిలయ సామర్థ్యము అను సమగ్రమగు శ్రీ ఎవనికి కలదో అట్టివాడు.

:: పోతన భాగవతము - చతుర్థ స్కంధము ::

సీ.	పరమాత్మ! మర్త్య సుపర్వ తిర్యఙ్మృగ దితిజ సరీసృప ద్విజగణాది
	సంవ్యాప్తమును సదసద్విశేషంబును గైకొని మహదాది కారణంబు
	నైన విరాడ్విగ్రహంబు నే నెఱుంగుఁదుఁ గాని తక్కిన సుమంగళము నైన
	సంతత సుమహితైశ్వర్య రూపంబును భూరిశబ్దాది వ్యాపార శూన్య
తే.	మైన బ్రహ్మస్వరూప మే నాత్మ నెఱుఁగఁ, బ్రవిమలాకార! సంసార భయవిదూర!
	పరమ మునిగేయ! సంతత భాగధేయ!, నలిన నేత్రా! రమా లలనా కళత్ర! (286)

పరమాత్మా! మానవులూ, దేవతలూ, మృగాలూ, రాక్షసులూ, పాములూ, పక్షులూ మొదలయిన పలు విధాల ప్రాణులతో నిండి ప్రకృతి పురుషులతో కూడి మహదాదులకు కారణమైన నీ స్థూల రూపాన్ని నేను ఎరుగుదును. కానీ, నిత్యకల్యాణమూ, నిరంతర మహైశ్వర్య సంపన్నమూ అయి, శబ్ద వ్యాపారానికి గోచరం కాని నీ పరబ్రహ్మ స్వరూపాన్ని మాత్రం నేను ఎరుగను. రాజీవనేత్రా! రమాకళత్రా! నీవు నిర్మలాకారుడవు. భవభయదూరుడవు. మునిజన సంస్తనీయుడవు. పరమ భాగ్యధౌరేయుడవు.

22. శ్రీమాన్, श्रीमान्, Śrīmān

---

Śrīmānyasya samagrā śrīḥ hareraiśvaryalakṣaṇā / श्रीमान्यस्य समग्रा श्रीः हरेरैश्वर्यलक्षणा One endowed with all characteristics of Śrī which connotes Aiśvarya or opulence of every kind including the ability to create, sustain and annihilate is Śrīmān.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 5, Chapter 20
Teṣāṃ svavibhūtīnāṃ lokapālānāṃ ca vividhavīryopabr̥ṃhaṇāya bhagavānparamamahāpuruṣo mahāvibhūtipatirantaryāmyātmano viśuddhasattvaṃ dharmajñānavairāgyaiśvaryādyaṣṭamahāsiddhyupalakṣaṇaṃ viṣvaksenādibhiḥ svapārṣadapravaraiḥ parivārito nijavarāyudhopaśobhitairnijabhujadarāṃṅaiḥ sandhārayamāṇastasmingirivare samantātsakalalokasvastaya āste. (40)

:: श्रीमद्भागवते पञ्चम स्कन्धे विंशोऽध्यायः ::
तेषां स्वविभूतीनां लोकपालानां च विविधवीर्योपबृंहणाय भगवान्परममहापुरुषो महाविभूतिपतिरन्तर्याम्यात्मनो विशुद्धसत्त्वं धर्मज्ञानवैराग्यैश्वर्याद्यष्टमहासिद्ध्युपलक्षणं विष्वक्सेनादिभिः स्वपार्षदप्रवरैः परिवारितो निजवरायुधोपशोभितैर्निजभुजदरांङैः सन्धारयमाणस्तस्मिन्गिरिवरे समन्तात्सकललोकस्वस्तय आस्ते ॥ ४० ॥

He is the master of all transcendental opulences and the master of the spiritual sky. He is the Supreme Person, Bhagavān, the Supersoul of everyone. The gods, led by Indra, the King of heaven, are entrusted with seeing to the affairs of the material world. To benefit all living beings in all the varied planets and to increase the power of those elephants and of the gods, the Lord manifests Himself on top of that mountain in a spiritual body, uncontaminated by the modes of material nature. Surrounded by His personal expansions and assistants like Viṣvaksena, He exhibits all His perfect opulences, such as religion and knowledge, and His mystic powers such as aṇimā, laghimā and mahimā. He is beautifully situated, and He is decorated by the different weapons in His four hands.

22. శ్రీమాన్, श्रीमान्, Śrīmān

महाबुद्धिर्महावीर्यो महाशक्तिर्महाद्युतिः ।

अनिर्देश्यवपुश्श्रीमानमेयात्मा महा द्रिधृक् ॥ १९ ॥

మహాబుద్ధిర్మహావీర్యో మహాశక్తిర్మహాద్యుతిః ।

అనిర్దేశ్యవపుశ్శ్రీమానమేయాత్మా మహా ద్రిధృక్ ॥ ౧౯ ॥

Mahābuddhirmahāvīryo mahāśaktirmahādyutiḥ ।

Anirdeśyavapuśśrīmānameyātmā mahā dridhr̥k ॥ 19 ॥

177. అనిర్దేశ్యవపుః, अनिर्देश्यवपुः, Anirdeśyavapuḥ

ఓం అనిర్దేశ్యవపుషే నమః | ॐ अनिर्देश्यवपुषे नमः | OM Anirdeśyavapuṣe namaḥ

అనిర్దేశ్యం ఇదం తత్ ఇతి పరస్మై నిర్దేష్టుం అశక్యం స్వసంవేద్యత్వాత్ వపుః అస్య పరమాత్ముని శరీరము లేదా స్వరూపము సాధకునకు తనచే మాత్రమే తెలియ దగినది లేదా అనుభవగోచరము కాదగినది యగుటచేత ఇతరులకు ఆతని స్వరూపము ఇది, అది, అట్టిది అని నిర్దేశించబడుటకు శక్యముకాని స్వరూపము ఇతనికి కలదు.

:: పోతన భాగవతము - సప్తమ స్కంధము ::

వ. ఇట్లు సర్వాత్మకంబై యిట్టి దట్టి దని నిర్దేశింపరాని పరబ్రహ్మంబు దానయై య మ్మహావిష్ణునియందుఁ జిత్తంబుఁ జేర్చి తన్మయుండయి పరమానందంబునం బొంది యున్న ప్రహ్లాదునియందు రాక్షసేంద్రుడు దన కింకరుల చేతం జేయించుచున్న మారణకర్మంబులు పాపకర్ముని యందుఁ బ్రయుక్తంబులైన సత్కారంబులుం బోలె విఫలంబు లగుటం జూచి. (196)

ఇలా ప్రహ్లాదుడు ఎవరూ వర్ణింపలేని ఆ పరబ్రహ్మ స్వరూపం తానే అయ్యాడు. మనస్సు మహావిష్ణునియందు నిల్పి తనను తానే మరిచిపోయాడు. దివ్యమైన ఆనందంతో పరవశించి పోయాడు. పాపాత్ముని పట్ల జరిపే సన్మానాలు ఎలా అయితే విఫలం అవుతాయో అదే విధంగా ప్రహ్లాదుణ్ణి హిరణ్యకశిపుడు పెట్టే భయంకర బాధలన్నీ విఫలమై పోయాయి.

---

Anirdeśyaṃ idaṃ tat iti parasmai nirdeṣṭuṃ aśakyaṃ svasaṃvedyatvāt vapuḥ asya / अनिर्देश्यं इदं तत् इति परस्मै निर्देष्टुं अशक्यं स्वसंवेद्यत्वात् वपुः अस्य As He cannot be indicated to others by saying "This is His form." Because He is to be known by oneself. He has a body or nature which cannot be so indicated in a generic form. So He is Anirdeśyavapuḥ.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 7, Chapter 6
Pratyagātmasvarūpeṇa dr̥śyarūpeṇa ca svayam,
Vyāpyavyāpakanirdeśyo hyanirdeśyo’vikalpitaḥ. (22)

:: श्रीमद्भागवते - सप्तमस्कन्धे, षष्टोऽध्यायः ::
प्रत्यगात्मस्वरूपेण दृश्यरूपेण च स्वयम् ।
व्याप्यव्यापकनिर्देश्यो ह्यनिर्देश्योऽविकल्पितः ॥ २२ ॥

He is indicated as that which is pervaded and as the all-pervading Supersoul, but actually He cannot be indicated. He is changeless and undivided. He is simply perceived as the supreme sac-cid-ānanda. Being covered by the curtain of the external energy, to the atheist He appears nonexistent.

महाबुद्धिर्महावीर्यो महाशक्तिर्महाद्युतिः ।

अनिर्देश्यवपुश्श्रीमानमेयात्मा महा द्रिधृक् ॥ १९ ॥

మహాబుద్ధిర్మహావీర్యో మహాశక్తిర్మహాద్యుతిః ।

అనిర్దేశ్యవపుశ్శ్రీమానమేయాత్మా మహా ద్రిధృక్ ॥ ౧౯ ॥

Mahābuddhirmahāvīryo mahāśaktirmahādyutiḥ ।

Anirdeśyavapuśśrīmānameyātmā mahā dridhr̥k ॥ 19 ॥

176. మహాద్యుతిః, महाद्युतिः, Mahādyutiḥ

ఓం మహాద్యుతయే నమః | ॐ महाद्युतये नमः | OM Mahādyutaye namaḥ

మహాద్యుతిః, महाद्युतिः, Mahādyutiḥ

మహతీ ద్యుతిః బాహ్యా అభ్యంతరా చ అస్య బాహ్యము అనగా వెలుపలగా కనబడునదీ, అభ్యంతరా అనగా లోపలగా జ్ఞాన రూపమగునదీ అగు గొప్ప ద్యుతి లేదా కాంతి లేదా తేజము ఇతనికి కలదు.

:: పోతన భాగవతము - అష్టమ స్కంధము ::

మ.	ఒక వేయర్కులు గూడిగట్టి కరువై యుద్యత్ప్రభాభూతితో
	నొకరూపై చనుదెంచు మాడ్కి హరి దా నొప్పారె; నా వేలుపుల్‍
	వికలాలోకనులై, విషణ్ణమతులై; విభ్రాంతులై మ్రోలఁ గా
	నక శంకించిరి కొంత ప్రొద్దు; విభుఁ గానం బోలునే వారికిన్‍? (159)

మహావిష్ణువు వేయ్యిసూర్యుల తేజస్సు ఒకటిగా పోతపోసిన కాంతివైభవంతో ప్రకాశించినాడు. దేవతల చూపులు చెదిరిపోయినాయి. ధ్యానిస్తూ వారు స్వామిని చూడగానే కొంతసేపు భయపడినారు. ప్రభువును చూడటం వారికి సాధ్యం కాదు కదా!

---

Mahatī dyutiḥ bāhyā abhyaṃtarā ca asya / महती द्युतिः बाह्या अभ्यंतरा च अस्य One who is intensely brilliant both within and without. Here brilliance also indicates blissful knowledge.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 8, Chapter 6
Evaṃ stutaḥ suragaṇairbhagavānharirīśvaraḥ,
Teṣāmāvirabūdrājansahastrārkodayadyutiḥ. (1)

:: श्रीमद्भागवते अष्टम स्कन्धे प्रथमोऽध्यायः ::
एवं स्तुतः सुरगणैर्भगवान्हरिरीश्वरः ।
तेषामाविरबूद्राजन्सहस्त्रार्कोदयद्युतिः ॥ १ ॥

Lord Hari, being thus worshiped with prayers by the gods and Lord Brahmā, appeared before them. His bodily effulgence resembled the simultaneous rising of thousands of suns.

महाबुद्धिर्महावीर्यो महाशक्तिर्महाद्युतिः ।

अनिर्देश्यवपुश्श्रीमानमेयात्मा महा द्रिधृक् ॥ १९ ॥

మహాబుద్ధిర్మహావీర్యో మహాశక్తిర్మహాద్యుతిః ।

అనిర్దేశ్యవపుశ్శ్రీమానమేయాత్మా మహా ద్రిధృక్ ॥ ౧౯ ॥

Mahābuddhirmahāvīryo mahāśaktirmahādyutiḥ ।

Anirdeśyavapuśśrīmānameyātmā mahā dridhr̥k ॥ 19 ॥

175. మహాశక్తిః, महाशक्तिः, Mahāśaktiḥ

ఓం మహాశక్తయే నమః | ॐ महाशक्तये नमः | OM Mahāśaktaye namaḥ

మహతీ శక్తిః సామర్థ్యం అస్య గొప్పదియగు శక్తి సామర్థ్యము ఇతనికి కలదు.

:: పోతన భాగవతము - అష్టమ స్కంధము, గజేంద్ర మోక్షము ::

సీ.	భవము దోషంబు రూపంబుఁ గర్మంబు నాహ్వయమును గుణము లెవ్వనికి లేక
	జగములఁ గలిగించు సమయించు కొఱకునై నిజమాయ నెవ్వఁ డిన్నియును దాల్చు
	నా పరేశునకు ననంతశక్తికి బ్రహ్మ కిద్దరూపికి రూపహీనునకును
	జిత్రచారునికి సాక్షికి నాత్మరుచికినిఁ బరమాత్మునకుఁ బరబ్రహ్మమునకు
ఆ.	మాటలను నెఱుకల మనములఁ జేరంగఁ, గాని శుచికి సత్త్వగమ్యుఁ డగుచు
	నిపుణుఁడైన వాని నిష్కర్మతకు మెచ్చు, వాని కే నొనర్తు వందనములు. (78)

ఎవ్వనికి పుట్టుకా, పాపమూ, ఆకారమూ, కర్మా, నామాలూ, గుణాలూ లేవో - లోకాలను పుట్టించి నశింపజేయడం కోసం తన మాయాప్రభావంతో ఇవన్నీ ధరిస్తాడో, రూపం లేనివాడైనా ఆశ్చర్యకరంగా అంతులేని శక్తితో నిండైన రూపాన్ని పొందుతాడో, అన్నింటిణీ చూస్తూ ఉంటాడో, ఆత్మ కాంతిలో వెలుగుతూ ఉంటాడో, అతడే ఆత్మకు మూలం; అతడే మోక్షానికి అధికారి. అతడు మాటలకూ, ఊహలకూ అందరానివాడు. పరిశుద్ధుడు. సత్త్వగుణంతో దరిజేర దగినవాడు. నేర్పరులు చేసే ఫలాపేక్షలేని కర్మలకు సంతోషిస్తాడు. అటువంటి దేవునికి నేను నమస్కరిస్తాను.

---

Mahatī śaktiḥ sāmarthyaṃ asya / महती शक्तिः सामर्थ्यं अस्य He has immense śakti or power and capacity; so He is Mahāśaktiḥ.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 8, Chapter 3
Na vidyate yasya ca janma karma vā na nāmarūpe guṇadoṣa eva vā,
Tathāpi lokāpyayasambhavāya yaḥ svamāyayā tānyanukālamr̥cchati. (8)
Tasmai namaḥ pareśāya brahmaṇo’nantaśaktaye,
Arūpāyorurūpāya nama aścaryakarmaṇo. (9)

:: श्रीमद्भागवते अष्टमस्कन्धे, तृतीयोऽध्यायः ::
न विद्यते यस्य च जन्म कर्म वा न नामरूपे गुणदोष एव वा ।
तथापि लोकाप्ययसम्भवाय यः स्वमायया तान्यनुकालमृच्छति ॥ ८ ॥
तस्मै नमः परेशाय ब्रह्मणोऽनन्तशक्तये ।
अरूपायोरुरूपाय नम अश्चर्यकर्मणो ॥ ९ ॥

He who has no material birth, activities, name, form, qualities or faults; to fulfill the purpose for which this material world is created and destroyed, He comes in a form by His original internal potency and He who has unlimited powers in various forms - all free from material contamination, acting wonderfully - to Him I offer my respects to.

महाबुद्धिर्महावीर्यो महाशक्तिर्महाद्युतिः ।

अनिर्देश्यवपुश्श्रीमानमेयात्मा महा द्रिधृक् ॥ १९ ॥

మహాబుద్ధిర్మహావీర్యో మహాశక్తిర్మహాద్యుతిః ।

అనిర్దేశ్యవపుశ్శ్రీమానమేయాత్మా మహా ద్రిధృక్ ॥ ౧౯ ॥

Mahābuddhirmahāvīryo mahāśaktirmahādyutiḥ ।

Anirdeśyavapuśśrīmānameyātmā mahā dridhr̥k ॥ 19 ॥

174. మహావీర్యః, महावीर्यः, Mahāvīryaḥ

ఓం మహావీర్యాయ నమః | ॐ महावीर्याय नमः | OM Mahāvīryāya namaḥ

మహత్ (ఉత్పత్తికారణం అవిద్యాలక్షణం) వీర్యం యస్య సః జగదుద్పత్తికి హేతువగు 'అవిద్య' అనెడు వీర్యము ఎవనికి కలదో అట్టివాడు.

:: పోతన భాగవతము - తృతీయ స్కంధము ::

తే.	బుద్ధిఁ దోఁచిన న మ్మహాపురుషవరుఁడు, కార్య కారణ రూపమై ఘనత కేక్కి
	భూరి మాయాభిధాన విస్ఫురిత శక్తి, వినుత కెక్కినయట్టి యవిద్య యందు. (199)
క.	పురుషాకృతి నాత్మాంశ, స్ఫురణము గలశక్తి నిలిపి పురుషోత్తముఁ డీ
	శ్వరుఁ డభవుం డజుఁడు, నిజో, దర సంస్థిత విశ్వ మపుడు దగఁ బుట్టించెన్‍. (200)

భగవంతునికి సృష్టి చేయాలనే సంకల్పం కలగగానే కార్యకారణాల రూపమై ఘనత వహించినదై మహత్తరమైన మాయాశక్తిగా ప్రకాశించే అవిద్య రూపొందుతుంది.

ఈ విధంగా తన అంశనుండి ఆవిర్భవించిన మాయను తన శక్తిగా ప్రతిష్ఠించి, పుట్టుక లేనివాడూ, పురుషోత్తముడూ ఐన ఈశ్వరుడు తన కడుపులో ఉన్న విశ్వాన్ని ఉద్భవింపజేశాడు.

---

Mahat (utpattikāraṇaṃ avidyālakṣaṇaṃ) vīryaṃ yasya saḥ / महत् (उत्पत्तिकारणं अविद्यालक्षणं) वीर्यं यस्य सः His energy (vīrya) is the cause of origination of Mahat, an evolute of Prakr̥ti, which is of the nature of avidyā or ignorance.

Śrīmad Bhāgavata Canto 3, Chapter 5
Sā vā etasya saṃdraṣṭuḥ śaktiḥ sadasadātmikā,
Māyā nāma mahābhāga yayedaṃ nirmame vibhū. (25)
Kālavr̥ttyā tu māyāyāṃ guṇamayyāmadhokṣajaḥ
Puruṣeṇātmabūtena viryamādhatta vīryavān. (26)
Tato’bhavanmahattattvamavyaktātkālacoditāt,
Vijñānātmātmadehasthaṃ viśvaṃ vyañjaṃstamonudaḥ. (27)

:: श्रीमद्भागवते तृतीयस्कन्धे पञ्चमोऽध्यायः ::
सा वा एतस्य संद्रष्टुः शक्तिः सदसदात्मिका ।
माया नाम महाभाग ययेदं निर्ममे विभू ॥ २५ ॥
कालवृत्त्या तु मायायां गुणमय्यामधोक्षजः ।
पुरुषेणात्मबूतेन विर्यमाधत्त वीर्यवान् ॥ २६ ॥
ततोऽभवन्महत्तत्त्वमव्यक्तात्कालचोदितात् ।
विज्ञानात्मात्मदेहस्थं विश्वं व्यञ्जंस्तमोनुदः ॥ २७ ॥

The Lord is the seer and the external energy, which is seen, works as both cause and effect in the cosmic manifestation. O greatly fortunate Vidura, this external energy is known as māyā or illusion, and through her agency only is the entire material manifestation made possible.

The Supreme Living Being in His feature as the transcendental puruṣa incarnation, who is the Lord's plenary expansion, impregnates the material nature of three modes, and thus by the influence of eternal time the living entities appear.

Thereafter, influenced by the interactions of eternal time, the supreme sum total of matter called the mahat-tattva became manifested, and in this mahat-tattva the unalloyed goodness, the Supreme Lord, sowed the seeds of universal manifestation out of His own body.

महाबुद्धिर्महावीर्यो महाशक्तिर्महाद्युतिः ।

अनिर्देश्यवपुश्श्रीमानमेयात्मा महा द्रिधृक् ॥ १९ ॥

మహాబుద్ధిర్మహావీర్యో మహాశక్తిర్మహాద్యుతిః ।

అనిర్దేశ్యవపుశ్శ్రీమానమేయాత్మా మహా ద్రిధృక్ ॥ ౧౯ ॥

Mahābuddhirmahāvīryo mahāśaktirmahādyutiḥ ।

Anirdeśyavapuśśrīmānameyātmā mahā dridhr̥k ॥ 19 ॥

173. మహాబుద్ధిః, महाबुद्धिः, Mahābuddhiḥ

ఓం మహాబుద్ధయే నమః | ॐ महाबुद्धये नमः | OM Mahābuddhaye namaḥ

మహతీ బుద్ధిః యస్య సః గొప్పదియగు బుద్ధి ఎవనిదో అట్టివాడు. బుద్ధిమంతులలోనెల్ల బుద్ధిమంతుడు.

:: శ్రీమద్భగవద్గీత - విజ్ఞాన యోగము ::
బీజం మాం సర్వభూతానాం విద్ధి పార్థ సనాతనమ్ ।
బుద్ధిర్బుద్ధిమతామస్మి తేజస్తేజస్వినామహమ్ ॥ 10 ॥

ఓ అర్జునా! నన్ను ప్రాణులయొక్క శాశ్వతమైన బీజముగ నెరుంగుము. మఱియు బుద్ధిమంతులయొక్క బుద్ధియు, ధీరులయొక్క ధైర్యమును నేనే అయియున్నాను.

---

Mahatī buddhiḥ yasya saḥ / महती बुद्धिः यस्य सः The wisest among the wise. As He is more intelligent than the intelligent, He is Mahābuddhiḥ.

Śrīmad Bhagavad Gīta - Chapter 7
Bījaṃ māṃ sarvabhūtānāṃ viddhi pārtha sanātanam,
Buddhirbuddhimatāmasmi tejastejasvināmaham. (10)

:: श्रीमद्भगवद्गीत - विज्ञान योग ::
बीजं मां सर्वभूतानां विद्धि पार्थ सनातनम् ।
बुद्धिर्बुद्धिमतामस्मि तेजस्तेजस्विनामहम् ॥ १० ॥

O Pārtha! Know Me to be the eternal seed of all beings. I am the intellect of the intelligent, I am the courage of the courageous.

महाबुद्धिर्महावीर्यो महाशक्तिर्महाद्युतिः ।

अनिर्देश्यवपुश्श्रीमानमेयात्मा महा द्रिधृक् ॥ १९ ॥

మహాబుద్ధిర్మహావీర్యో మహాశక్తిర్మహాద్యుతిః ।

అనిర్దేశ్యవపుశ్శ్రీమానమేయాత్మా మహా ద్రిధృక్ ॥ ౧౯ ॥

Mahābuddhirmahāvīryo mahāśaktirmahādyutiḥ ।

Anirdeśyavapuśśrīmānameyātmā mahā dridhr̥k ॥ 19 ॥

172. మహాబలః, महाबलः, Mahābalaḥ

ఓం మహాబలాయ నమః | ॐ महाबलाय नमः | OM Mahābalāya namaḥ

మహత్ బలం యస్య బలము కలవారందరిలోను బలవంతుడు అనదగిన గొప్ప బలము ఎవనిదో అట్టివాడు.

:: పోతన భాగవతము - సప్తమ స్కంధము ::
క. బలయుతులకు దుర్బలులకు, బల మెవ్వఁడు నీకు నాకు బ్రహ్మాదులకున్‍
    బల మెవ్వఁడు ప్రాణులకును, బల మెవ్వం డట్టి విభుఁడు బల మసురేంద్రా! (264)

లోకంలో బలవంతులకూ, బలహీనులకూ ఎవడు బలమో - నీకూ, నాకూ, బ్రహ్మాది దేవతలకూ ఎవడు బలమో; సమస్త ప్రాణికోటికీ ఎవడు బలమో ఆ పరాత్పరుడే నాకూ బలము. 

---

Mahat balaṃ yasya / महत् बलं यस्य The strongest among all who have strength.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 7, Chapter 8
Śrīprahlāda uvāca
Na kevalaṃ me bhavatśca rājansa vai balaṃ balināṃ cāpareṣām,
Pare’vare’mī sthirajṅgamā ye brahmādayo yena vaśaṃ praṇītāḥ (7)

:: श्रीमद्भागवते सप्तमस्कन्धे अष्टमोऽध्यायः ::
श्रीप्रह्लाद उवाच
न केवलं मे भवत्श्च राजन्स वै बलं बलिनां चापरेषाम् ।
परेऽवरेऽमी स्थिरज्ङ्गमा ये ब्रह्मादयो येन वशं प्रणीताः ॥ ७ ॥

Prahlada said: My dear King, the source of my strength, of which you are asking, is also the source of yours. Indeed, the original source of all kinds of strength is one. He is not only your strength or mine, but the only strength for everyone. Without Him, no one can get any strength. Whether moving or not moving, superior or inferior, everyone, including Lord Brahma, is controlled by the strength of His.

वेद्यो वैध्यस्सदा योगी वीरहा माधवो मधुः ।

अतीन्द्रियो महामायो महोत्साहोमहाबलः ॥ १८ ॥

వేద్యో వైధ్యస్సదా యోగీ వీరహా మాధవో మధుః ।

అతీన్ద్రియో మహామాయో మహోత్సాహోమహాబలః ॥ ౧౮ ॥

Vedyo vaidhyassadā yogī vīrahā mādhavo madhuḥ ।

Atīndriyo mahāmāyo mahotsāhomahābalaḥ ॥ 18 ॥

171. మహోత్సాహః, महोत्साहः, Mahotsāhaḥ

ఓం మహోత్సాహాయ నమః | ॐ महोत्साहाय नमः | OM Mahotsāhāya namaḥ

మహోత్సాహః, महोत्साहः, Mahotsāhaḥ

మహాన్ ఉత్సాహః (ఉద్యోగః) అస్య గొప్పది యగు పూనిక ఇతనికి కలదు. జగదుత్పత్తి, స్థితిలయముల నిర్వహించ సమర్థమగు గొప్ప పూనిక కలవాడు.

:: పోతన భాగవతము - ప్రథమ స్కంధము ::

మ.	తనకున్ భృత్యుఁడు వీనిఁగాచుట మహాధర్మంబు వొమ్మంచు న
	ర్జునసారథ్యము పూని పగ్గములు చేఁ జోద్యంబుగాఁ బట్టుచున్‍
	మునికోలన్ వడిఁ బూని ఘోటకములన్ మోదించి తాడించుచున్‍
	జనులన్ మోహము నొందఁ జేయుఁ పరమోత్సాహుం బ్రశంసించెదన్‍.

"ఇతడు నా నమ్మినబంటు, ఇతణ్ణి కాపాడటం నా కర్తవ్యం సుమా!" అంటూ అర్జున సారథ్యాన్ని అంగీకరించి నొగల నడుమ కూర్చుండి ఒక చేతిలో ఒయ్యారంగా పగ్గాలు పట్టుకొని, మరొక చేతిలో కొరడా ధరించి, పరమోత్సాహంగా అశ్వాలను అదలిస్తూ చూచేవాళ్ళను ఆశ్చర్యచకితులను చేస్తున్న పార్థసారథిని ప్రశంసిస్తున్నాను.

---

Mahān utsāhaḥ (udyogaḥ) asya / महान् उत्साहः (उद्योगः) अस्य He who takes great delight in the creation, preservation and subsumption of the universe.

वेद्यो वैध्यस्सदा योगी वीरहा माधवो मधुः ।

अतीन्द्रियो महामायो महोत्साहोमहाबलः ॥ १८ ॥

వేద్యో వైధ్యస్సదా యోగీ వీరహా మాధవో మధుః ।

అతీన్ద్రియో మహామాయో మహోత్సాహోమహాబలః ॥ ౧౮ ॥

Vedyo vaidhyassadā yogī vīrahā mādhavo madhuḥ ।

Atīndriyo mahāmāyo mahotsāhomahābalaḥ ॥ 18 ॥

170. మహామాయః, महामायः, Mahāmāyaḥ

ఓం మహామాయాయ నమః | ॐ महामायाय नमः | OM Mahāmāyāya namaḥ

మహతీ మాయా యస్య గొప్ప మాయ ఎవనికి కలదో అట్టివాడు. మాయావినాం అపి మాయాకారీ మాయావులను, ఇంద్రజాలమువంటి మోహకశక్తి కలవారిని కూడ మోహపరచు మాయాశక్తి కలవాడు.

:: శ్రీమద్భగవద్గీత - విజ్ఞాన యోగము ::
దైవీ హ్యేషా గుణమయీ మమ మాయా దురత్యయా ।
మామేవ యే ప్రపద్యన్తే మాయామేతాం తరన్తి తే ॥ 14 ॥

దైవసంబంధమైనదియు (అలౌకిక సామర్థ్యము కలదియు), త్రిగుణాత్మకమైనదియునగు ఈ నా యొక్క మాయ (ప్రకృతి) దాటుటకు కష్టసాధ్యమైనది. అయినను ఎవరు నన్నే శరణుబొందుచున్నారో వారు ఈ మాయను దాటివేయగలరు.

---

Mahatī māyā yasya / महती माया यस्य One who can cause impregnable illusion. Māyāvināṃ api māyākārī / मायाविनां अपि मायाकारी One who can cause illusion even over other great illusionists.

Śrīmad Bhagavadgīta - Chapter 7
Daivī hyeṣā guṇamayī mama māyā duratyayā,
māmeva ye prapadyante māyāmetāṃ taranti te. (14)

:: श्रीमद्भगवद्गीत - विज्ञान योग ::
दैवी ह्येषा गुणमयी मम माया दुरत्यया ।
मामेव ये प्रपद्यन्ते मायामेतां तरन्ति ते ॥ १४ ॥

It is difficult indeed to go beyond the influence of My divine cosmic hypnosis, imbued with the triple qualities. Only those who take shelter in Me become free from this power of illusion.

वेद्यो वैध्यस्सदा योगी वीरहा माधवो मधुः ।

अतीन्द्रियो महामायो महोत्साहोमहाबलः ॥ १८ ॥

వేద్యో వైధ్యస్సదా యోగీ వీరహా మాధవో మధుః ।

అతీన్ద్రియో మహామాయో మహోత్సాహోమహాబలః ॥ ౧౮ ॥

Vedyo vaidhyassadā yogī vīrahā mādhavo madhuḥ ।

Atīndriyo mahāmāyo mahotsāhomahābalaḥ ॥ 18 ॥

169. అతీంద్రియః, अतीन्द्रियः, Atīndriyaḥ

ఓం అతీంద్రియాయ నమః | ॐ अतीन्द्रियाय नमः | OM Atīndriyāya namaḥ

అతీతః ఇంద్రియాణి ఇంద్రియములను అతిక్రమించిన వాడు. ఇంద్రియములవలన అనుభవమునకు అందనివాడు. అశబ్ధ మస్పర్శనమ్ ఇత్యాదిశ్రుతిచే శబ్ద స్పర్శ రూప రస గంధములు అనునవి ఏ మాత్రమును లేనివాడు కావున ఈ పంచ విషయములను గ్రహించగల జ్ఞానేంద్రియ పంచమునకును గోచరము కానివాడు.

:: కఠోపనిషత్ - ప్రథమాధ్యాయము 3వ వల్లి ::
అశబ్ద మస్పర్శ మరూప మవ్యయం
    తథాఽరసం నిత్య మగన్ధవచ్చ యత్ ।
అనాద్యనన్తం మహతః పరం ధ్రువం
    నిచాయ్య తన్మృత్యుముఖా త్ప్రముచ్యతే ॥ 15 ॥

శబ్ద, స్పర్శ, రూప, రసగంధములు లేనిదియు అవ్యయమైనదియు, ఆద్యంతములు లేనిదియు, నిత్యమైనదియు, మహత్తుకు పరమైనదియు నయియున్న దానిని తెలిసికొనినవాడు మృత్యుముఖము నుండి పూర్తిగా విడివడును.

---

Atītaḥ iṃdriyāṇi / अतीतः इंद्रियाणि One who is beyond the reach of senses. He cannot be experienced by sound, touch, smell, form or taste.

Kaṭhopaniṣat - Part I, Canto III
Aśabda masparśa marūpa mavyayaṃ
    Tathā’rasaṃ nitya magandhavacca yat
Anādyanantaṃ mahataḥ paraṃ dhruvaṃ
    Nicāyya tanmr̥tyumukhā tpramucyate. (15)

:: कठोपनिषत् - प्रथमाध्याय ३ वल्लि ::
अशब्द मस्पर्श मरूप मव्ययं
    तथाऽरसं नित्य मगन्धवच्च यत् ।
अनाद्यनन्तं महतः परं ध्रुवं
    निचाय्य तन्मृत्युमुखा त्प्रमुच्यते ॥ १५ ॥

One becomes freed from the jaws of death by knowing That which is soundless, touchless, colourless, undiminishing and also tasteless, eternal, odourless, without beginning and without end, distinct from Mahat and ever constant.

वेद्यो वैध्यस्सदा योगी वीरहा माधवो मधुः ।

अतीन्द्रियो महामायो महोत्साहोमहाबलः ॥ १८ ॥

వేద్యో వైధ్యస్సదా యోగీ వీరహా మాధవో మధుః ।

అతీన్ద్రియో మహామాయో మహోత్సాహోమహాబలః ॥ ౧౮ ॥

Vedyo vaidhyassadā yogī vīrahā mādhavo madhuḥ ।

Atīndriyo mahāmāyo mahotsāhomahābalaḥ ॥ 18 ॥

168. మధుః, मधुः, Madhuḥ

ఓం మధవే నమః | ॐ मधवे नमः | OM Madhave namaḥ

యథా మధు పరాం ప్రీతిం ఉత్పాదయతి అయమపి తథా తేనె ఎట్లు ఉత్కృష్టానందమును కలిగించునో అట్లే ఈతడును తన ఉపాసకులకు తన అనుభవముచే సర్వాతిశాయి యగు ఆనందమును కలిగించును.

:: పోతన భాగవతము - చతుర్థ స్కంధము ::

ఉ.	పూని భగవత్పాదాంబురుహ మూల నివాసులమైన మేము మే
	ధానిధి! నీ విలోకనముఁదక్కఁగ నన్యముఁ గోర నేర్తుమా?
	మానిత పారిజాత కుసుమ స్ఫుట నవ్యమరందలుబ్ధ శో
	భా నయశాలి యైన మధుపంబు భజించునె యన్యపుష్పముల్‍?

నీ పాదాలను ఆశ్రయించుకున్న మేము నీ దర్శనం తప్ప మరొకటి కోరగలమా? పారిజాత పుష్పం లోని తేనె రుచి మరిగిన తుమ్మెద మరొక పుష్పం దగ్గరికి వెళ్ళదు కదా! 

---

Yathā madhu parāṃ prītiṃ utpādayati ayamapi tathā / यथा मधु परां प्रीतिं उत्पादयति अयमपि तथा Just the way pleasure is experienced consuming Honey, He makes the worshipers experience blissful happiness. This is why He is Madhuḥ.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 4, Chapter 30
Pārijāto’ñjasā labdhe sāraṅgo’nyanna sevate,
Tvadaṅghrimūlamāsādya sākṣātkiṃ kiṃ vr̥ṇīmahi. (32)

:: श्रीमद्भागवते चतुर्थस्कन्धे त्रिंषोऽध्यायः ::
पारिजातोऽञ्जसा लब्धे सारङ्गोऽन्यन्न सेवते ।
त्वदङ्घ्रिमूलमासाद्य साक्षात्किं किं वृणीमहि ॥ ३२ ॥

Dear Lord, when the bee approaches the celestial tree called the pārijāta, it certainly does not leave the tree, because there is no need for such action. Similarly, when we have approached Your lotus feet and taken shelter of them, what further benediction may we ask of You?

वेद्यो वैध्यस्सदा योगी वीरहा माधवो मधुः ।

अतीन्द्रियो महामायो महोत्साहोमहाबलः ॥ १८ ॥

వేద్యో వైధ్యస్సదా యోగీ వీరహా మాధవో మధుః ।

అతీన్ద్రియో మహామాయో మహోత్సాహోమహాబలః ॥ ౧౮ ॥

Vedyo vaidhyassadā yogī vīrahā mādhavo madhuḥ ।

Atīndriyo mahāmāyo mahotsāhomahābalaḥ ॥ 18 ॥

167. మాధవః, माधवः, Mādhavaḥ

ఓం మాధవాయ నమః | ॐ माधवाय नमः | OM Mādhavāya namaḥ

విద్యాపతిత్వాచ్ఛ్రీ విష్ణుః స్స మాధవ ఇతీర్యతే మా అనగా విద్య; ధవః అనగా స్వామి. బ్రహ్మజ్ఞానము, బ్రహ్మ విద్య మా అనబడును. సర్వ విద్యలును మా అను శబ్దమున చెప్పబడును. బ్రహ్మ విద్యకు ఇతర విద్యలకు అన్నింటికీ విష్ణువు స్వామి కావున మాధవుడనబడునని వ్యాసుడే హరివంశమున స్పష్టపరచెను.

:: హరివంశము - తృతీయ స్కంధము, అష్టాశితోఽధ్యాయః ::
మా విద్యా చ హరేః ప్రోక్తా తస్యా ఈశోయతో భవాన్ ।
తస్మా న్మాధవనామాఽసి ధవః స్వామీతి శబ్దితః ॥ 49 ॥

హరికి సంబంధించు విద్య (పరమాత్మ తత్త్వ జ్ఞానము) 'మా' అని చెప్పబడును. నీవు దానికి ఈశుడవుకావున ధవః అనగా స్వామి అని అర్థము. కావున నీవు 'మాధవః' అను నామము కలవాడవగుచున్నావు.

72. మాధవః, माधवः, Mādhavaḥ

---

Vidyāpatitvācchrī viṣṇuḥ ssa mādhava itīryate / विद्यापतित्वाच्छ्री विष्णुः स्स माधव इतीर्यते 'Mā' means knowledge. Dhavaḥ implies Lord. Since Viṣṇu is the Lord of eternal and other forms of knowledge, He is called Mādhava.

Harivaṃśa - Canto 3, Chapter 89
Mā vidyā ca hareḥ proktā tasyā īśoyato bhavān,
Tasmā nmādhavanāmā’si dhavaḥ svāmīti śabditaḥ. (49)

:: हरिवंश - तृतीय स्कंधे अष्टाशितोऽध्यायः ::
मा विद्या च हरेः प्रोक्ता तस्या ईशोयतो भवान् ।
तस्मा न्माधवनामाऽसि धवः स्वामीति शब्दितः ॥ ४९ ॥

The Vidyā or knowledge of Hari is denoted by 'Mā'. You are the master of that Vidyā. So you have got the name 'Mādhava' for the suffix 'dhava' means master.

72. మాధవః, माधवः, Mādhavaḥ

वेद्यो वैध्यस्सदा योगी वीरहा माधवो मधुः ।

अतीन्द्रियो महामायो महोत्साहोमहाबलः ॥ १८ ॥

వేద్యో వైధ్యస్సదా యోగీ వీరహా మాధవో మధుః ।

అతీన్ద్రియో మహామాయో మహోత్సాహోమహాబలః ॥ ౧౮ ॥

Vedyo vaidhyassadā yogī vīrahā mādhavo madhuḥ ।

Atīndriyo mahāmāyo mahotsāhomahābalaḥ ॥ 18 ॥

166. వీరహా, वीरहा, Vīrahā

ఓం వీరఘ్నే నమః | ॐ वीरघ्ने नमः | OM Vīraghne namaḥ

వీరహా, वीरहा, Vīrahā

ధర్మత్రాణాయ వీరాంస్తాన్ దైత్యాన్ హంతీతి వీరహా ధర్మ రక్షణ కొఱకు అధర్ములైన దైత్యాది వీరులను సంహరించు విష్ణువు వీరహా అనబడును.

:: పోతన భాగవతము - దశమ స్కంధము, శ్రీకృష్ణావతార ఘట్టము ::

సీ.	గుణము వికారంబుఁ గోరికయును లేని నీవలన జగంబు నెఱి జనించుఁ,
	బ్రబ్బు, లేదగు; నంచుఁ బలుకుట దప్పుగా దీశుండవై బ్రహ్మ మీవ యైన
	నినుఁ గొల్చు గుణములు నీ యానతులు సేయ, భటులు శౌర్యంబులు పతికి వచ్చు
	పగిది నీ గుణముల బాగులు నీ వని తోఁచును నీమాయతోడఁ గూడి
ఆ.	నీవు రక్త ధవళ నీల వర్ణంబుల, జగము సేయఁ గావ సమయఁ జూడఁ
	దనరు, దట్లు నేఁడు దైత్యుల దండింపఁ, బృథివిఁ గావ నవతరించి తీశ!

నీ వలన జగత్తు అంతా జన్మిస్తుంది. అయితే ఆ జగత్తుకి అవసరమైన త్రిగుణాలు గాని, వాని మార్పులు గాని నీకు లేవు. సృష్టి చేయాలనే కోరికకూడా నీకు లేదు. నీ వల్లనే పుట్టిన జగత్తు నీవలననే వృద్ధిపొంది నీయందే లయమవుతుంది అనడం పొరబాటు కాదు. సర్వాతీతుడవై బ్రహ్మము అయిన నీవు తమ ప్రభువు వని త్రిగుణాలు నీ ఆజ్ఞను పరిపాలిస్తాయి. లోకంలో భటుల శౌర్యం ప్రభువు శౌర్యంగా ప్రసిద్ధి కెక్కుతుంది. అలాగే నీ మాయతో కూడి గుణాలూ, వాటి గొప్పతనమూ నీవిగా కన్పిస్తుంటాయి. నీవు ఎర్రని రంగుతోకూడి ఉన్నప్పుడు రజోగుణ రూపుడవై సృష్టి చేస్తావు. తెల్లని రంగుతోకూడి ఉన్నపుడు సత్త్వగుణ రూపుడవై సృష్టిని రక్షిస్తావు. నల్లని రంగుతోకూడి ఉన్నపుడు తమోగుణ రూపుడవై, సృష్టినంతటినీ లయం చేస్తావు. ఇవన్నీ నీవు ధరించే పాత్రలు. అలాగే నేడుకూడా దైత్యులను దండించడానికి భూమిపై మానవుడుగా అవతరించావు. అయినా నీవు మాకు ప్రభుడవే!

---

Dharmatrāṇāya vīrāṃstān daityān haṃtīti vīrahā / धर्मत्राणाय वीरांस्तान् दैत्यान् हंतीति वीरहा One who destroys heroic Daityās for the protection of Dharma or righteousness.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 10, Chapter 3
Sa tvaṃ trilokasthitaye svamāyayā bibharṣi śuklaṃ khalu varṇamātmanaḥ,
Sargāya raktaṃ rajasopabr̥ṃhitaṃ kr̥ṣṇaṃ ca varṇaṃ tamasā janātyaye. (20)
Tvamasya lokasya vibho rirakṣiṣurgr̥he’vatīrṇo’si mamākhileśvara,
Rājanyasaṃjñāsurakoṭiyūthapairnirvyūhyamānā nihaniṣyase camuḥ. (21)

:: श्रीमद्भागवते दशमस्कन्धे पूर्वार्धे कृष्णजन्मनि तृतीयोऽध्यायः ::
स त्वं त्रिलोकस्थितये स्वमायया बिभर्षि शुक्लं खलु वर्णमात्मनः ।
सर्गाय रक्तं रजसोपबृंहितं कृष्णं च वर्णं तमसा जनात्यये ॥ २० ॥
त्वमस्य लोकस्य विभो रिरक्षिषुर्गृहेऽवतीर्णोऽसि ममाखिलेश्वर ।
राजन्यसंज्ञासुरकोटियूथपैर्निर्व्यूह्यमाना निहनिष्यसे चमुः ॥ २१ ॥

My Lord, Your form is transcendental to the three material modes, yet for the maintenance of the three worlds, You assume the white color of Viṣṇu in goodness. For creation, which is surrounded by the quality of passion, You appear reddish. And at the end, when there is a need for annihilation, which is surrounded by ignorance, You appear blackish. O my Lord, proprietor of all creation, You have now appeared in my house, desiring to protect this world. I am sure that You will kill all the armies that are moving all over the world under the leadership of politicians who are dressed as Kṣatriya rulers but who are factually demons. They must be killed by You for the protection of the innocent public.

वेद्यो वैध्यस्सदा योगी वीरहा माधवो मधुः ।

अतीन्द्रियो महामायो महोत्साहोमहाबलः ॥ १८ ॥

వేద్యో వైధ్యస్సదా యోగీ వీరహా మాధవో మధుః ।

అతీన్ద్రియో మహామాయో మహోత్సాహోమహాబలః ॥ ౧౮ ॥

Vedyo vaidhyassadā yogī vīrahā mādhavo madhuḥ ।

Atīndriyo mahāmāyo mahotsāhomahābalaḥ ॥ 18 ॥

165. సదాయోగిః, सदायोगिः, Sadāyogiḥ

ఓం సదాయోగినే నమః | ॐ सदायोगिने नमः | OM Sadāyogine namaḥ

స్వస్వరూపేణ సాక్షాత్ సంబంధః అస్య అస్తి యోగీ స్వస్వరూపము తోడి సాక్షాత్ సంబంధముగలవాడు యోగి. అది ఎల్లప్పుడూ కలవాడు సదాయోగీ. ఎల్లప్పుడును స్వయంభాసమాన చిదాత్మక (జ్ఞాన) ప్రకాశ రూపమున ఆవిర్భూతమగు స్వస్వరూపము కలవాడు విష్ణువు - కావున ఆయన సదాయోగీ.

---

Svasvarūpeṇa sākṣāt saṃbaṃdhaḥ asya asti yogī / स्वस्वरूपेण साक्षात् संबंधः अस्य अस्ति योगी The One who has direct relationship with true self is a Yogī. The One who is always fully aware of His true nature that is blissful knowledge is Sadāyogi. Viṣṇu who is ever experienceble , being ever existent is Sadāyogi.

वेद्यो वैध्यस्सदा योगी वीरहा माधवो मधुः ।

अतीन्द्रियो महामायो महोत्साहोमहाबलः ॥ १८ ॥

వేద్యో వైధ్యస్సదా యోగీ వీరహా మాధవో మధుః ।

అతీన్ద్రియో మహామాయో మహోత్సాహోమహాబలః ॥ ౧౮ ॥

Vedyo vaidhyassadā yogī vīrahā mādhavo madhuḥ ।

Atīndriyo mahāmāyo mahotsāhomahābalaḥ ॥ 18 ॥

164. వైద్యః, वैद्यः, Vaidyaḥ

ఓం వైద్యాయ నమః | ॐ वैद्याय नमः | OM Vaidyāya namaḥ

విద్యాః అస్మిన్ సంతి సకల విద్యలును ఈతనియందు గలవు. లేదా విద్యానాం సమూహః వైద్యః సకల విద్యల రాశి; సర్వవిద్యానాం వేదితా అన్ని విద్యలును ఎరిగిన మహాతత్త్వము విష్ణువే.

:: పోతన భాగవతము - షష్టమ స్కంధము ::

వినుము, బ్రహ్మయు, భర్గుండును, బ్రజాపతులును, మనువులును, నింద్రులును, వీరలు నిఖీల భూతంబులకు భూతి హేతువులైన మద్భూతి విభవంబులు. మఱియు నాకు యమ నియమాది సహిత సంధ్యావందనాది రూపంబగు తపంబు హృదయంబు. సాంగ జపవ ద్ధ్యానరూపం బగు విద్య శరీరంబు...

ప్రజాపతీ! విను. బ్రహ్మదేవుడు, శివుడు, ప్రజాపతులు, మనువులు, ఇంద్రులు మొదలైన సమస్త భూతజాలాలూ నా మహాశక్తి వలన జన్మించినవారే! ఇంద్రియ నిగ్రహం, నియమం సంధ్యావందనం మొదలైన వానితో కూడిన తపస్సే నా హృదయం. అంగోపాంగ సహితమై ధ్యానరూపమైన విద్యయే నా దేహం.

---

Vidyāḥ asmin santi / विद्याः अस्मिन् सन्ति All Vidyās or branches of knowledge are in Him. Vidyānāṃ samūhaḥ vaidyaḥ / विद्यानां समूहः वैद्यः He is an embodiment of all branches of knowledge. Sarvavidyānāṃ veditā / सर्वविद्यानां वेदिता He is the knower of all Vidyās or branches of knowlege.

Śrīmad Bhāgava - Canto 8, Chapter 16
Namo dviśīrṣe tripade catuḥśrr̥ṅgāya tantave,
Saptahastāya yajñāya trayīvidyātmane namaḥ. (31)
Namaḥ śivāya rudrāya namaḥ śaktidharāya ca,
Sarvavidyādhipataye bhūtānāṃ pataye namaḥ. (32)

:: श्रीमद्भागवते अष्टमस्कन्धे षोडशोऽध्यायः ::
नमो द्विशीर्षे त्रिपदे चतुःश्रृङ्गाय तन्तवे ।
सप्तहस्ताय यज्ञाय त्रयीविद्यात्मने नमः ॥ ३१ ॥ 
नमः शिवाय रुद्राय नमः शक्तिधराय च ।
सर्वविद्याधिपतये भूतानां पतये नमः ॥ ३२ ॥

I offer my respectful obeisances unto You, who have two heads (prāyaṇīya and udāyanīya), three legs (savana-traya), four horns (the four Vedas) and seven hands (the seven chandas, such as Gāyatrī). I offer my obeisances unto You, whose heart and soul are the three Vedic rituals (karma-kāṇḍa, jñāna-kāṇḍa and upāsanā-kāṇḍa) and who expand these rituals in the form of sacrifice. I offer my respectful obeisances unto You, Lord Śiva, or Rudra, who are the reservoir of all potencies, the reservoir of all knowledge, and the master of everyone.

वेद्यो वैध्यस्सदा योगी वीरहा माधवो मधुः ।

अतीन्द्रियो महामायो महोत्साहोमहाबलः ॥ १८ ॥

వేద్యో వైధ్యస్సదా యోగీ వీరహా మాధవో మధుః ।

అతీన్ద్రియో మహామాయో మహోత్సాహోమహాబలః ॥ ౧౮ ॥

Vedyo vaidhyassadā yogī vīrahā mādhavo madhuḥ ।

Atīndriyo mahāmāyo mahotsāhomahābalaḥ ॥ 18 ॥

163. వేద్యః, वेद्यः, Vedyaḥ

ఓం వేద్యాయ నమః | ॐ वेद्याय नमः | OM Vedyāya namaḥ

వేత్తుం అర్హతి తెలియబడుటకు తగినవాడు. నిఃశ్రేయసాఽర్థిభిః వేదనాం అర్హతి ఆముష్మిక సుఖము అనగా మోక్షమును కోరువారిచేత తెలియబడదగినవాడు.

:: శ్రీమద్భగవద్గీత - రాజవిద్యా రాజగుహ్య యోగము ::
పితాఽహమస్య జగతో మాతా ధాతా పితామహః ।
వేద్యం పవిత్ర మోంకార ఋక్సామయజురేవ చ ॥ 17 ॥

ఈ జగత్తునకు నేనే తండ్రిని, తల్లిని, సంరక్షకుడను లేక కర్మఫలప్రదాతను, తాతను మఱియు తెలిసికొనదగిన వస్తువును, పావన పదార్థమును, ఓంకారమును, ఋగ్వేద, యజుర్వేద, సామవేదములును అయియున్నాను.

---

Vettuṃ arhati / वेत्तुं अर्हति He who deserves to be known. Niḥśreyasā’rthibhiḥ vedanāṃ arhati / निःश्रेयसाऽर्थिभिः वेदनां अर्हति He deserves to be known by those who seek liberation.

Śrīmad Bhagavad Gīta - Chapter 9
Pitā’hamasya jagato mātā dhātā pitāmahaḥ,
Vedyaṃ pavitra moṃkāra r̥ksāmayajureva ca. (17)

:: श्रीमद्भगवद्गीत - राजविद्या राजगुह्य योग ::
पिताऽहमस्य जगतो माता धाता पितामहः ।
वेद्यं पवित्र मोंकार ऋक्सामयजुरेव च ॥ १७ ॥

Of this world I am the father, mother, ordainer and the grand-father; I am the knowable, the sanctifier, the syllable Oṃ as also R̥k, Sāma and Yajus.

वेद्यो वैध्यस्सदा योगी वीरहा माधवो मधुः ।

अतीन्द्रियो महामायो महोत्साहोमहाबलः ॥ १८ ॥

వేద్యో వైధ్యస్సదా యోగీ వీరహా మాధవో మధుః ।

అతీన్ద్రియో మహామాయో మహోత్సాహోమహాబలః ॥ ౧౮ ॥

Vedyo vaidhyassadā yogī vīrahā mādhavo madhuḥ ।

Atīndriyo mahāmāyo mahotsāhomahābalaḥ ॥ 18 ॥

162. యమః, यमः, Yamaḥ

ఓం యమాయ నమః | ॐ यमाय नमः | OM Yamāya namaḥ

అంతః యచ్ఛతి ఇతి అంతఃకరణములందు ఉండి, వానిని తన అదుపునందుంచువాడు.

---

Aṃtaḥ yacchati iti / अंतः यच्छति इति He who is the inner controller. Or One who remaining within - regulates them.

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

161. నియమః, नियमः, Niyamaḥ

ఓం నియమాయ నమః | ॐ नियमाय नमः | OM Niyamāya namaḥ

ప్రజాః స్వేషు అధికారేషు నియమయతి ప్రాణులను యోగ్యతకు తగిన విధమున తమ తమ అధికారముల యందు మిక్కిలిగా నియమించును.

---

Prajāḥ sveṣu adhikāreṣu niyamayati / प्रजाः स्वेषु अधिकारेषु नियमयति One who appoints or establishes the creatures in their respective places of authority.

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

160. ధృతాఽఽత్మా, धृताऽऽत्मा, Dhr̥tā’’tmā

ఓం ధృతాత్మనే నమః | ॐ धृतात्मने नमः | OM Dhr̥tātmane namaḥ

ధృతః ఆత్మా యేన సః జన్మాది రహితుడు కావున ఒకే రూపముతో ఎల్లకాలములందును తనచే నిలుపుకొనబడిన ఆత్మ (స్వస్వరూపము) కలవాడు.

:: భగవద్గీత - సాఙ్ఖ్య యోగము ::
అచ్ఛేద్యోఽయమదాహ్యోఽయమక్లేద్యోఽశోష్య ఏవచ ।
నిత్యస్సర్వగతస్థ్సాణూరచలోఽయం సనాతనః ॥ 24 ॥

ఈ ఆత్మ ఛేదింపబడజాలదు, దహింపబడజాలదు, తడుపబడజాలదు, ఎండింపబడజాలదు. ఆ ఆత్మ నిత్యము, సర్వవ్యాపి, స్థిరస్వరూపి, నిశ్చలమూ, పురాతనమూ.

---

Dhr̥taḥ ātmā yena saḥ / धृतः आत्मा येन सः Whose Ātma is controlled or  kept in one state, not having birth other change of states. He is always in His inherent form or nature without the any transformation.

Bhagavad Gītā - Chapter 2
Acchedyo’yamadāhyo’yamakledyo’śoṣya evaca,
Nityassarvagatasthsāṇūracalo’yaṃ sanātanaḥ. (24)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - साङ्ख्य योग ::
अच्छेद्योऽयमदाह्योऽयमक्लेद्योऽशोष्य एवच ।
नित्यस्सर्वगतस्थ्साणूरचलोऽयं सनातनः ॥ २४ ॥

It cannot be cut. It cannot be burnt, cannot be moistened and surely cannot be dried up. It is eternal omnipresent, stationary, unmoving and changeless.

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

159. సర్గః, सर्गः, Sargaḥ

ఓం సర్గాయ నమః | ॐ सर्गाय नमः | OM Sargāya namaḥ

సృజ్యతే ఇతి సృజింపబడును. సృజింపబడు ప్రపంచంతయు తన రూపమే కావున 'సర్గః' అనగా సృష్టి. అట్టి సర్గమునకు అనగా సృష్టికి హేతు భూతుడు కావున 'సర్గః' అనబడును. సృజించు కాలము సమీపించగా సంగ్రహించిన సమస్తమునూ మరల విష్ణు దేవుని సంకల్పమే సృజించును.

:: పోతన భాగవతము - ద్వితీయ స్కంధము ::
తే.  మహదహంకార పంచతన్మాత్ర గగన, పవన శిఖి తోయ భూ భూతపంచ కేంద్రి
      య ప్రపంచంబు భగవంతునందు నగుట, "సర్గ" మందురు దీనిని జనవరేణ్య!

రాజా! మహతత్త్వం, అహంకారం, శబ్దస్పర్శరూప రసగంధాలనే ఐదు తన్మాత్రలు, ఆకాశం, గాలి, అగ్ని, నీరు, భూమి అనే పంచభూతాలు, ఐదు కర్మేంద్రియాలు, ఐదు జ్ఞానేంద్రియాలు - ఇవి అన్నీ భగవంతునిలో కన్పించడమే "సర్గ"మంటారు.

---

Sr̥jyate iti / सृज्यते इति Either as what is created or as the cause of creation, He is Sargaḥ. What has been annihilated during the dissolution (Saṃgraha) is again manifest as the creation.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 2, Chapter 10
Bhūtamātrendriyadhiyāṃ janma sarga udāhr̥taḥ,
Brahmaṇo guruvaiṣamyādvisargaḥ pauruṣaḥ smr̥taḥ. (3)

:: श्रीमद्भागवते द्वितीयस्कन्धे दशमोऽध्यायः ::
भूतमात्रेन्द्रियधियां जन्म सर्ग उदाहृतः ।
ब्रह्मणो गुरुवैषम्याद्विसर्गः पौरुषः स्मृतः ॥ ३ ॥

The elementary creation of sixteen items of matter - namely the five elements of fire, water, land, air and ether and sound, form, taste, smell, touch, and the eyes, ears, nose, tongue, skin and mind - is known as Sarga, whereas subsequent resultant interaction of the modes of material nature is called Visarga.

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

158. సంగ్రహః, संग्रहः, Saṃgrahaḥ

ఓం సంగ్రాహాయ నమః | ॐ संग्राहाय नमः | OM Saṃgrāhāya namaḥ

సంగృహ్ణాతి సంగ్రహించును; అంతటినీ ఒక చోటికి చేర్చును. ప్రళయసమయమున సర్వ ప్రాణులను జడ ప్రపంచమును కూడ తనలోనికి ప్రతి సంహారము చేయును.

---

Saṃgr̥hṇāti / संगृह्णाति Seizes or accumulates. One who reduces everything into their subtle condition and holds them within Himself.

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

157. అతీంద్రః, अतीन्द्रः, Atīndraḥ

ఓం అతీంద్రాయ నమః | ॐ अतीन्द्राय नमः | OM Atīndrāya namaḥ

ఇంద్రం అతీతః తనకు స్వభావసిద్ధములగు జ్ఞానమూ, ఈశ్వరత్వమూ మొదలగు లక్షణములచేత ఇంద్రుని అతిక్రమించువాడు. లేదా ఇంద్రియ గోచరము కాని వాడు అని కూడా అర్థము చేసికొనవచ్చును.

సీ.	వరధర్మకామార్థ వర్జితకాములై విబుధు లెవ్వని సేవించి యిష్ట
	గతిఁ బొందుదురు? చేరి కాంక్షించువారి కవ్యయ దేహ మిచ్చు నెవ్వాఁడు కరుణ?
	ముక్తాత్ములెవ్వని మునుకొని చింతించు? రానందవార్ధి మగ్నాంతరంగు
	లేకాంతు లెవ్వని నేమియుఁ గోరక భద్రచరిత్రంబుఁ బాడుచుందు?
ఆ.	రా మహేశు నాద్యు నవ్యక్తు నధ్యాత్మ, యోగగమ్యుఁ బూర్ణ నున్నతాత్ము
	బ్రహ్మమైన వానిఁ బరుని నతీంద్రియు, నీశు స్థూలు సూక్ష్ము నే భజింతు.

ధర్మంపైనా కామంపైనా ధనం పైనా ఆశలు విడిచిన పండితుల పూజలందుకొని వారుకోరుకొన్న ఉత్తమ వరాలు ఎవ్వడు అనుగ్రహిస్తాడో, దరిజేరి కోరిన వారికి దయతో నాశనంలేని శరీరాన్ని ప్రసాదిస్తాడో, ముక్తులైన వారు ఆనంద సముద్రంలో మునిగిన మనస్సులతో ఎవరిని అనునిత్యమూ ఆరాధిస్తారో, పరమార్థాన్ని చింతించేవారు ఏకాంతంగా ఎవరి పవిత్రమైన చరిత్రను పాడుతుంటారో అట్టి ఆద్యుడైనవాడూ, కంటికి కానరానివాడూ, ఆధ్యాత్మ యోగంవల్ల మాత్రమే చేరదగినవాడూ, పరిపూర్ణుడూ, మహాత్ముడూ, బ్రహ్మస్వరూపుడూ, శ్రేష్ఠమైనవాడూ, ఇంద్రియ గోచరము కానివాడూ, స్థూల స్వరూపుడూ, సూక్ష్మ స్వరూపుడూ అయిన మహేశుడిని నేను భజియించుతాను. 

---

Indraṃ atītaḥ / इन्द्रं अतीतः One who is superior to Indra by His inherent attributes like omnipotence, omniscience etc. Perhaps, in the context it may also be interpreted as One who is beyond the perception of senses.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 8, Chapter 3
Ekāntino yasya na kañcanārthaṃ vāñchanti ye vai bhagavatprapannāḥ,
Atyadbhutaṃ taccaritaṃ sumaṅgalaṃ gāyanta ānandasamudramargāḥ. (20).
Tamakṣaraṃ brahma paraṃ pareṣamavyaktamādhyātmikayogagamyam,
Atīndriyaṃ sūkṣmamivātidūramanantamādyaṃ paripūrṇamīḍe. (21)

:: श्रीमद्भागवते - अष्टमस्कन्धे, तृतीयोऽध्यायः ::
एकान्तिनो यस्य न कञ्चनार्थं वाञ्छन्ति ये वै भगवत्प्रपन्नाः ।
अत्यद्भुतं तच्चरितं सुमङ्गलं गायन्त आनन्दसमुद्रमर्गाः ॥ २० ॥
तमक्षरं ब्रह्म परं परेषमव्यक्तमाध्यात्मिकयोगगम्यम् ।
अतीन्द्रियं सूक्ष्ममिवातिदूरमनन्तमाद्यं परिपूर्णमीडे ॥ २१ ॥

Unalloyed devotees, who have no desire other than to serve the Lord, worship Him in full surrender and always hear and chant about His activities, which are most wonderful and auspicious. Thus they always merge in an ocean of transcendental bliss. Such devotees never ask the Lord for any benediction. I, however, am in danger. Thus I pray to that Supreme Lord, who is eternally existing, who is invisible, who is the Lord of all great personalities, such as Brahmā, and who can be attained only by transcendental bhakti yoga. Being extremely subtle, He is beyond the reach of my senses and transcendental to all external realization. He is unlimited, He is the original cause, and He is completely full in everything. I offer my obeisances unto Him.

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

156. ఊర్జితః, ऊर्जितः, Ūrjitaḥ

ఓం ఊర్జితాయ నమః | ॐ ऊर्जिताय नमः | OM Ūrjitāya namaḥ

ఊర్జితః, ऊर्जितः, Ūrjitaḥ

బల ప్రకర్షశాలీ ఇత్యర్థః బలమునకు సంబంధించిన ఆధిక్యము లేదా వేరెవ్వరి బలముకంటెను అత్యధికమగు బలముతో ఒప్పారువాడు.

 :: పోతన భాగవతము - దశమ స్కంధము, పూర్వభాగము ::

క.	ముద్దుల తక్కరి బిడ్డఁడు, ముద్దులఁ గూల్పంగఁ దలఁచి మసలక తా నా
	మద్దికవ యున్న చోటికి, గ్రద్దన ఱో లీడ్చుకొనుచుఁ గడఁకం జనియెన్‍.
వ.	చని యా యూర్జిత మహాబలుండు నిజోదరదామ సమాకృష్యమాణ తిర్యగ్భవదులూఖలుండై యా రెండు మ్రాఁకుల నడుమం జొచ్చి ముందటికి నిగుడుచు
క.	బాలుఁడు ఱో లడ్డము దివ, మూలంబులు వెకలి విటపములు విఱిగి మహా
	భీలధ్వనిఁ గూలెను శా, పాలస్యవివర్జనములు యమళార్జునముల్‍.

టక్కులమారి ముద్దుకృష్ణుడు ఆ మద్ది చెట్లను కూల్చి వేయాలని సంకల్పించాడు. ఏ మాత్రం ఆలస్యం చేయకుండా ఆ కొంటెకన్నయ్య జంట మద్దిచేట్లు ఉన్న చోటికి అమాంతంగా రోటిని ఈడ్చుకుంటూ వెళ్ళాడు.

ఆ బాలకృష్ణుడు స్థిరమైన మహాబలం కలవాడు. అతని పొట్టకు కట్టబడిన త్రాటి ఊపుకు రోలు అడ్డం తిరిగిపోయింది. అతడు చెరచెరా రెండు మద్ది చెట్ల మధ్య నుంచి రోటిని ఈడ్చుకుంటూ ముందుకు వెళ్ళిపోయాడు.

బాలుడు రోలు అడ్డం త్రిప్పి లాగగానే, ఆ మద్దిచెట్లు రెండూ వేళ్ళతో సహా పెకిలించుకొనిపోయి, కొమ్మలు విరిగిపోతూ మహా భయంకరమైన ధ్వనితో నేలకూలిపోయినాయి. చాలాకాలం తరువాత యమళార్జునుల శాపాలు తొలగిపోయాయి.

---

Bala prakarṣaśālī ityarthaḥ / बल प्रकर्षशाली इत्यर्थः One of infinite strength. Or One whose strength is superior to any other.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 10, Chapter 10
Bālena niṣkarṣayatānvagulūkhalaṃ tad
    Dāmodareṇa tarasotkalitāṅghribandhau,
Niṣpetatuḥ paramavikramitātivepa
    Skandhapravālaviṭapau kr̥tacaṇḍaśabdau. (27)

:: श्रीमद्भागवते, दशमस्कन्धे, दशमोऽध्यायः ::
बालेन निष्कर्षयतान्वगुलूखलं तद्‌
    दामोदरेण तरसोत्कलिताङ्घ्रिबन्धौ ।
निष्पेततुः परमविक्रमितातिवेप
    स्कन्धप्रवालविटपौ कृतचण्डशब्दौ ॥ २७ ॥

By dragging behind Him with great force the wooden mortar tied to His belly, the boy Kṛṣṇa uprooted the two trees. By His great strength, the two trees, with their trunks, leaves and branches, trembled severely and fell to the ground with a great crash.

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

155. శుచిః, शुचिः, Śuciḥ

ఓం శుచయే నమః | ॐ शुचये नमः | OM Śucaye namaḥ

స్తువతామర్చయతాం చ స్మరతాం పావనత్వతః ।
తథాఽస్య స్పర్శ ఇత్యాదిమంత్రవర్ణాచ్ఛుచిర్హరిః ॥ 

పవిత్రుడు. పవిత్రతను కలిగించువాడు. స్తుతించువారినీ, అర్చించిన వారినీ, స్మరించు వారినీ హరి పవిత్రులనుగా చేయును. అదిగాక ఆయన స్పర్శమును పవిత్రము కావున విష్ణువు శుచిః అని చెప్పబడును.

:: శ్రీమద్భాగవతము - నవమస్కన్ధము, దశమోఽధ్యాయము ::
ఏకపత్నీవ్రతధరో రాజర్షిచరితః శుచిః ।
స్వధర్మం గృహమేధీయం శిక్షయాన్స్వయమాచరత్ ॥ 55 ॥

ఏకపత్నీవ్రతమును పాటించినవాడూ, రాజర్షి వంటి చరితము గలవాడూ, పవిత్రుడూ అయిన శ్రీరామచంద్రుడు గృహస్తులకు స్వధర్మమును తన స్వీయ ఆచరణద్వారా నేర్పినాడు.

:: పోతన భాగవతము - అష్టమ స్కంధము, గజేంద్ర మోక్షము ::

సీ.	భవము దోషంబు రూపంబుఁ గర్మంబు నాహ్వయమును గుణమును లెవ్వనికి లేక
	జగములఁ గలిగించు సమయించు కొఱకునై నిజమాయ నెవ్వఁ డిన్నియును దాల్చు
	నా పరమేశునకు ననంతశక్తికి బ్రహ్మ కిద్దరూపికి రూపహీనునకు
	జిత్రచారునికి సాక్షికి నాత్మరుచికినిఁ బరమాత్మునకుఁ బరబ్రహ్మమునకు
ఆ.	మాటలను నెఱుకల మనములఁ జేరంగఁ, గాని శుచికి సత్త్వగమ్యుఁ డగుచు
	నిపుణుఁడైన వాని నిష్కర్మతకు మెచ్చు, వాని కే నొనర్తు వందనములు.

భగవంతునికి పుట్టుకా, పాపమూ, ఆకారమూ, కర్మా, నామాలూ, గుణాలూ లేవు. అతడు లోకాలను పుట్టించి నశింపజేయడం కోసము తన మాయాప్రభావముతో ఇవన్నీ ధరిస్తాడు. రూపం లేనివాడైనా ఆశ్చర్యకరంగా అంతులేని శక్తితో నిండైన రూపాన్ని పొందుతాడు. అన్నింటినీ చూస్తాడు. ఆత్మకాంతిలో వెలుగుతాడు. అతడే ఆత్మకు మూలం; అతడే మోక్షానికి అధికారి. అతడు మాటలకూ ఊహలకూ అందరానివాడు; పరిశుద్ధుడు. సత్త్వగుణంతో దరిజేర దగినవాడు. నేర్పరులు చేసే ఫలాపేక్షలేని కర్మలకు సంతోషిస్తాడు. అటువంటి దేవునికి నేను నమస్కారాలు చేస్తాను.

---

Stuvatāmarcayatāṃ ca smaratāṃ pāvanatvataḥ,
Tathā’sya sparśa ityādimaṃtravarṇācchucirhariḥ.

स्तुवतामर्चयतां च स्मरतां पावनत्वतः ।
तथाऽस्य स्पर्श इत्यादिमंत्रवर्णाच्छुचिर्हरिः ॥

One who purifies those who think of, praise and worship Him. His very contact is purifying.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 9, Chapter 10
Ekapatnīvratadharo rājarṣicaritaḥ śuciḥ,
Svadharmaṃ gr̥hamedhīyaṃ śikṣayānsvayamācarat. (55)

Lord Rāmacandra who practiced monogamy, conducted His life as a Rājarṣi i.e., a Saintly King, pure - untinged by qualities like anger; taught good behavior for everyone, especially the householders by setting an example of Himself and His personal activities.

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

154. అమోఘః, अमोघः, Amoghaḥ

ఓం అమోఘాయ నమః | ॐ अमोघाय नमः | OM Amoghāya namaḥ

న మోఘం యస్య మోఘము అనగా నిష్ఫలము కాని చేష్టితము ఎవనికి కలదో అట్టివాడు.

:: పోతన భాగవతము - ప్రథమ స్కంధము ::

మ.	భువనశ్రేణి నమోఘలీలుఁ డగుచుం బుట్టించు రక్షించు నం
	త విధిం జేయు, మునుంగఁ డందు; బహుభూత వ్రాతమం దాత్మ తం
	త్రవిహారస్థితుఁడై షడింద్రియ సమస్త ప్రీతియున్ దవ్వులన్‍
	దివి భంగి గొనుఁజిక్కఁ; డింద్రియములం ద్రిప్పున్ నిబంధించుచున్‍.

శ్రీమన్నారాయణుడు ఈ సకల భువన జాలాన్నీ తన అమోఘమైన లీలావిలాసం చేత పుట్టిస్తుంటాడు, రక్షిస్తుంటాడు, అంతం చేస్తూ ఉంటాడు. అంతే కాని తాను మాత్రం ఆ జన్మ మరణాలతో నిమగ్నం కాడు. అనేకమైన ప్రాణి సమూహమందు ఆత్మస్వరూపుడై విహరిస్తుంటాడు. ఎంతో దూరంలో అందకుండా స్వర్గంలాగా ఉండి, జీవుల ఇంద్రియాలకు సంతోషాన్ని సంతరిస్తూ, తాను మాత్రం ఇంద్రియాలకు అతీతతుడుగా, నియంతయై ఇంద్రియాలను తన ఇష్టం వచ్చినట్లు త్రిప్పుతూ ఉంటాడు.

110. అమోఘః, अमोघः, Amoghaḥ

---

Na moghaṃ yasya / न मोघं यस्य He whose actions never go in vain.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 1, Chapter 3
Sa vā idaṃ viśvamamoghalīlaḥ sr̥jatyavatyatti na sajjate’smin,
Bhūteṣu cāntarhita ātmatantra ṣāḍvargikaṃ jighrati ṣaḍguṇeśaḥ. (36)

:: श्रीमद्भागवते प्रथमस्कन्धे तृतीयोऽध्यायः ::
स वा इदं विश्वममोघलीलः सृजत्यवत्यत्ति न सज्जतेऽस्मिन्‌ ।
भूतेषु चान्तर्हित आत्मतन्त्र षाड्वर्गिकं जिघ्रति षड्गुणेशः ॥ ३६ ॥

The Lord, whose activities never go in vain, is the master of the six senses and is fully omnipotent with six opulences. He creates the manifested universes, maintains them and annihilates them without being, in the least, affected. He is within every living being and is always independent.

110. అమోఘః, अमोघः, Amoghaḥ

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

153. ప్రాంశుః, प्रांशुः, Prāṃśuḥ

ఓం ప్రాంశవే నమః | ॐ प्रांशवे नमः | OM Prāṃśave namaḥ

ప్రాంశుః, प्रांशुः, Prāṃśuḥ

ప్రాంశు అనగా ఉన్నతమైన లేదా పొడువైన అని అర్థము. స ఏవ జగత్త్రయం క్రమమాణః ప్రాంశు రభూత్ ఇతి ఆ వామనుడే జగత్త్రయమును తన అడుగులతో వ్యాపించుచు ప్రాంశువు అయ్యెను.

:: పోతన భాగవతము - అష్టమ స్కంధము ::

శా.	ఇంతింతై, వటుఁడింతయై, మఱియుఁ దా నింతై, నభోవీథిపై
	నంతై, తోయదమండలాగ్రమున కల్లంతై, ప్రభారాశిపై
	నంతై, చంద్రుని కంతయై, ధ్రువుని పైనంతై, మహర్వాటి పై
	నంతై, సత్యపదోన్నతుం డగుచు బ్రహ్మాండాంతసంవర్ధియై
మ.	రవిబింబం బుపమింపఁ బాత్రమగు ఛత్రంబై, శిరోరత్నమై
	శ్రవణాలంకృతియై గళాభరణమై సౌవర్ణకేయూరమై
	ఛవిమత్కంకణమై కటిస్థలి నుదంచ ద్ఘంటయై నూపుర
	ప్రవరంబై పదపీఠమై వటుఁడు దా బ్రహ్మాండమున్ నిండుచోన్‍.

దానాన్ని తీసుకొన్న వామనుడు కొద్ది కొద్దిగా ఎదిగినాడు. ఇంతవాడు అంతవాడైనాడు. అంతవాడు మరింతవాడైనాడు. క్రమక్రమంగా పెరిగిపోతున్నాడు. వరుసగా ఆకాశం కంటె మేఘమండలం కంటె, వెలుగుల రాశికంటె పైకి పెరిగాడు. చంద్రుని వరకూ, ధ్రువతారవరకూ, మహార్లోకం వరకూ, ఆ పైన సత్యలోకం వరకూ పెరుగుతూ బ్రహ్మాండమంతా నిండిపోయినాడు.

వామనుడు బ్రహ్మాండమంతా నిండిపోతున్న ఆ సమయంలో సూర్యబింబం క్రమక్రమంగా అతనికి గొడుగుగా, తరువాత శిరోమణిగా (శిరస్సున ధరించే ఆభరణం), తరువాత మకర కుండలంగా (చెవి ఆభరణం), తరువాత కంఠాభరణంగా, ఆ తరువాత బంగారు భుజకీర్తిగా (భుజాన ధరించు ఆభరణం), అటు తరువాత కాంతులీనే కంకణంగా (చేతికి ధరించే ఆభరణం), అనంతరం మొలలోని గంటగా, ఆ పైన మేలైన కాలి అందెగా, చివరకు పాదపీఠంగా ప్రకాశించింది. (వామనుడు ఎంతగా పెరిగిపోయాడో సూర్య బింబ సంబంధముతో తెలుపటం జరిగింది).

:: హరివంశము - తృతీయ ఖండము, ఏకసప్తతోఽధ్యాయము ::
తోయే తు పతితే హస్తే వామనోఽభూద వామనః ।
సర్వదేవమయం రూపం దర్శయామాస వై ప్రభుః ।
భూః పాదౌ ద్యౌః శిరశ్చాస్య చంద్రాదిత్యౌ చ చక్షుషీః ॥ 43, 44 ॥

'జలము హస్తమునందు పడగానే వామనుడు అవామనుడు (పొడగరి) అయ్యెను. అంతటి ఆ ప్రభువు సర్వదేవమయమమగు రూపమును చూపెను. అట్టి ఈతని పాదములుగా భూమియు, శిరముగా ద్యులోకమును, నేత్రములుగా చంద్రసూర్యులును అయ్యెను.'

ఈ మొదలుగా విశ్వరూపమును చూపి ఆతడు భూర్భువర్సువర్లోకములను ఆక్రమించుచు పెరిగిపోవు క్రమములో భూమిని దాటి విక్రమించుచు అతని వక్షస్థలమున చంద్రసూర్యులుండిరి. అంతరిక్షలోకమును దాటి ముందునకు ప్రక్రమించుచుండగా ఆతని నాభియందు ఆ చంద్రసూర్యులు నిలిచి ఉండిరి. ద్యులోకమును కూడా దాటుచు ఆక్రమించుచు పోవుచున్న ఆతనికి మోకాళ్ళదిగువను ఆ రవిచంద్రులు వచ్చిరి.

---

One of great height. Sa eva jagattrayaṃ kramamāṇaḥ prāṃśu rabhūt iti / स एव जगत्त्रयं क्रममाणः प्रांशु रभूत् इति Appearing as a dwarf at first before Mahābali, He rose to heights transcending all the worlds.

Harivaṃśa - Canto 3, Chapter 71
Toye tu patite haste vāmano’bhūda vāmanaḥ,
Sarvadevamayaṃ rūpaṃ darśayāmāsa vai prabhuḥ,
Bhūḥ pādau dyauḥ śiraścāsya caṃdrādityau ca cakṣuṣīḥ. (43, 44)

:: हरिवंश - तृतीय खंडे एकसप्ततोऽध्यायः ::
तोये तु पतिते हस्ते वामनोऽभूद वामनः ।
सर्वदेवमयं रूपं दर्शयामास वै प्रभुः ।
भूः पादौ द्यौः शिरश्चास्य चंद्रादित्यौ च चक्षुषीः ॥ ४३, ४४ ॥

Immediately after Bali poured water in his hands with the resolve to give the gift asked for, Vāmana the dwarf became Avāmana - the opposite of a dwarf. The Lord then revealed His form which includes in it all divinities. He revealed His cosmic form, having the earth as His feet, the sky His head and the sun and moon His eyes.

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

152. వామనః, वामनः, Vāmanaḥ

ఓం వామనాయ నమః | ॐ वामनाय नमः | OM Vāmanāya namaḥ

వామనః, वामनः, Vāmanaḥ

వామన రూపేణ బలిం యాచితవాన్ వామన రూపముతో బలిని యాచించెను. ఈ కథ యందలి వామనుడు విష్ణుడే! లేదా సంభజనీయః లెస్సగా, ఎంతో గొప్పగా ఆశ్రయించి సేవించ బడదగినవాడు.

:: కఠోపనిషత్ - ద్వితియాధ్యాయము, 5వ వల్లి ::
ఊర్ధ్వం ప్రాణమున్నయ త్యపనం ప్రత్యగస్యతి ।
మధ్యే వామన మాసీనం, విశ్వేదేవా ఉపాసతే ॥ 3 ॥

పూజనీయుడగు పరమాత్మ ప్రాణమును పైకి పంపుచున్నాడు. అపానమును క్రిందకు పంపుచున్నాడు. మధ్యలో అసీనుడై యున్న ఆ యాత్మను దేవతలందరు ఆరాధించుచున్నారు.

:: పోతన భాగవతము - ఆష్టమ స్కందము ::
క. మునిజన నియమధారను, జనితాసుర యువతి నేత్ర జలకణధారన్‍
    దనుజేంద్రనిరాధారను, వనజాక్షుఁడు గొనియే బలివివర్జితధారన్‍.

బలిచక్రవర్తి అందించిన దానధారను వామనుడు స్వీకరించాడు. ఆ జలధార మునుల నియమాలకు ఆధారమైనది. రాక్షసస్త్రీలను కన్నీటిధారల పాలుచేసేది. రాక్షసరాజులను నిరాధారులుగా మార్చేది.

---

Vāmana rūpeṇa baliṃ yācitavān / वामन रूपेण बलिं याचितवान् In the form of Vāmana (a dwarf), He begged of Bali. Or can also be said to the One who is fit to be worshiped.

Kaṭhopaniṣat - Part II, Canto II
Ūrdhvaṃ prāṇamunnaya tyapānaṃ pratyagasyati,
Madhye vāmana māsīnaṃ, viśvedevā upāsate. (3)

:: कठोपनिषत् - द्वितियाध्याय ::
ऊर्ध्वं प्राणमुन्नय त्यपानं प्रत्यगस्यति ।
मध्ये वामन मासीनं, विश्वेदेवा उपासते ॥ ५.३ ॥

All deities worship that adorable One sitting in the middle, who pushes the prāṇa upward and impels apāna inward.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 8, Chapter 20
Yajamānaḥ svayaṃ tasya śrīmatpādayugaṃ mudā,
Avanijyāvahanmūrdhni tadapo viśvapāvanīḥ. (18)

:: श्रीमद्भागवत - अष्टमस्कन्धे, विंषोऽध्यायः ::
यजमानः स्वयं तस्य श्रीमत्पादयुगं मुदा ।
अवनिज्यावहन्मूर्ध्नि तदपो विश्वपावनीः ॥ १८ ॥ 

King Bali, the worshiper of Lord Vāmana, jubilantly washed the Lord's lotus feet and then took the water on his head, for that water delivers the entire universe.

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

151. ఉపేంద్రః, उपेन्द्रः, Upendraḥ

ఓం ఉపేంద్రాయ నమః | ॐ उपेन्द्राय नमः | OM Upendrāya namaḥ

ఉపేంద్రః, उपेन्द्रः, Upendraḥ

య ఉపగతవానింద్రమనుజత్వేన కేశవః ।
స్వీకృతవామనరూపస్స ఉపేంద్ర ఇతీర్యతే ॥

అనుజుని అనగా తమ్ముని రూపమున ఇంద్రుని సమీపమున చేరియున్నవాడు. లేదా ప్రసిద్ధుడగు ఇంద్రుని కంటెను పై గానున్న ఇంద్రుడు.

:: హరివంశము - ద్వితీయ ఖండము, ఎకోనవింశోఽధ్యాయము ::
మమోపరి యథేంద్ర స్త్వం స్థాపితో గోభిరీశ్వరః ।
ఉపేంద్ర ఇతి కృష్ణ త్వాం గాస్యంతి భువి దేవతాః ॥ 46 ॥

నేను ఎట్లు ఇంద్రుడనో అట్లే నీవు నాకు పైగా ఇంద్రుడుగా ఈశ్వరుడుగా (స్వామిగా) గోవులచే నిలుపబడితివి. అందుచేత కృష్ణా! నిన్ను భూమియందూ, దేవతలును ఉపేంద్రుడు అని గానము చేయుదురు.

:: పోతన భాగవతము - దశమ స్కంధము, పూర్వ భాగము, శ్రీ కృష్ణావతార ఘట్టము ::
క. అదితియుఁ గశ్యపుఁడును నన, విదితుల రగు మీకుఁ గురుచచేషంబున నే
    నుదయించితి వామనుఁ డన్ఁ, ద్రిదశేంద్రానుజుఁడనై ద్వితీయభవనమున్‍.

రెండవ జన్మలో మీరు అదితి, కశ్యపుడు అను పేర్లతో ప్రఖ్యాతులైన దంపతులుగా జన్మించారు. అప్పుడు నేను పొట్టివాని రూపంలో వామనుడు అనే పేరుతో మీకు జన్మించాను. అప్పుడు ఇంద్రుడు నాకు అన్నగారు.

(శ్రీకృష్ణుడు జన్మించినపుడు దేవకీ వసుదేవుల పూర్వజన్మల వృత్తాంతాలను ఈశ్వరుడైన మహా విష్ణువు తెలియజేస్తూ దేవకీదేవి పూర్వం స్వాయంభువ మన్వంతరంలో 'పృశ్ని' అనే మహాపతివ్రతయని, వసుదేవుడు 'సుతపుడు' అనే ప్రజాపతియని తెలియజేస్తారు. వారు తీవ్రమైన తపస్సు చేసి శ్రీమహావిష్ణువు సాక్షాత్కారము పొంది, బిడ్డలు లేనందున విష్ణువుతో సమానమైన పుత్రుడిని అర్థిస్తారు. వారి మొరాలకించి తన సాటివాడు మరొకడు లేనందున, తానే ఆ మన్వంతరములో "పృశ్నిగర్భుడుగా", వారి రెండవ జన్మలైన అదితీ కశ్యపులకు వామనుడిగా, మూడవజన్మలో దేవకీ వసుదేవులకు కృష్ణుడిగా జన్మించిన వృత్తాంతం తెలియజేస్తారు.)

---

Ya upagatavānindramanujatvena keśavaḥ,
Svīkr̥tavāmanarūpassa upendra itīryate.

य उपगतवानिन्द्रमनुजत्वेन केशवः ।
स्वीकृतवामनरूपस्स उपेन्द्र इतीर्यते ॥

One born as the younger brother of Indra. Or One who is greater than Indra.

Harivaṃśa - Part 2, Chapter 19
Mamopari yathendra stvaṃ sthāpito gobhirīśvaraḥ,
Upendra iti Kr̥ṣṇa tvāṃ gāsyanti bhuvi devatāḥ. (46)

:: हरिवंशे द्वितीय खंडे एकोनविंशोऽध्यायः ::
ममोपरि यथेन्द्र स्त्वं स्थापितो गोभिरीश्वरः ।
उपेन्द्र इति कृष्ण त्वां गास्यन्ति भुवि देवताः ॥ ४६ ॥

The cows have established You superior to me as my master. Therefore, O Kr̥ṣṇa - the dwellers of Earth and the Devās will sing about You, addressing You as Upendra.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 10, Chapter 3
Tayorvāṃ punarevāhamadityāmāsa kaśyapāt,
Upendra iti vikhyāto vāmanatvācca vāmanaḥ. (42)

:: श्रीमद्भागवते दशमस्कन्धे पूर्वार्धे तृतीयोऽध्यायः ::
तयोर्वां पुनरेवाहमदित्यामास कश्यपात् ।
उपेन्द्र इति विख्यातो वामनत्वाच्च वामनः ॥ ४२ ॥

In the next millennium, I again appeared from the two of you, who appeared as My mother, Aditi, and My father, Kaśyapa. I was known as Upendra, and because of being a dwarf, I was also known as Vāmana.

(Lord Viṣṇu explains the previous births of Devaki and Vasudeva who begot him as their Son for the third time. During Svāyambhuva millennium, they as Pr̥śni and Sutapa, underwent severe austerities with the desire for progeny. When Lord Viṣṇu appeared before them and offered benediction, they expressed the desire to have a son exactly like Him. Since there is none comparable to Him, He Himself appeared as Pr̥śnigarbha through them. He again appeared from the two of them, who took birth as Aditi and Kaśyapa as Upendra or Vamana. The third incarnation was, of course, Śrī Kr̥ṣṇa through Devaki and Vasudeva.)

उपेन्द्रो वामनः प्रांशुरमोघश्शुचिरूर्जितः ।

अतीन्द्रस्संग्रहस्सर्गो धृतात्मा नियमो यमः ॥ १७ ॥

ఉపేన్ద్రో వామనః ప్రాంశురమోఘశ్శుచిరూర్జితః ।

అతీన్ద్రస్సంగ్రహస్సర్గో ధృతాత్మా నియమో యమః ॥ ౧౭ ॥

Upendro vāmanaḥ prāṃśuramoghaśśucirūrjitaḥ ।

Atīndrassaṃgrahassargo dhr̥tātmā niyamo yamaḥ ॥ 17 ॥

150. పునర్వసుః, पुनर्वसुः, Punarvasuḥ

ఓం పునర్వసవే నమః | ॐ पुनर्वसवे नमः | OM Punarvasave namaḥ

పునర్వసుః, पुनर्वसुः, Punarvasuḥ

పునః పునః వసతి శరీరేషు క్షేత్రజ్ఞరూపేణ ప్రాణుల శరీరములయందు క్షేత్రజ్ఞ (జీవ) రూపమున జన్మ పరంపరలో మరల మరల విష్ణువు తాను వసించుచుండును.

:: భగవద్గీత - సాఙ్ఖ్య యోగము ::
వాసాంసి జీర్ణాని యథా విహాయ నవాని గృహ్ణాతి నరోఽపరాణి ।
తథా శరీరాణి విహాయ జీర్ణా న్యన్యాని సంయాతి నవాని దేహీ ॥ 22 ॥

చినిగిపోయిన పాత బట్టలను విడిచి మనుజుడు ఇతరములగు క్రొత్త బట్టలనెట్లు ధరించుచున్నాడో, అట్లే దేహియగు ఆత్మయు శిథిలములైన పాతశరీరములను వదిలి ఇతరములగు క్రొత్త శరీరములను ధరించుచున్నది.

---

Punaḥ punaḥ vasati śarīreṣu kṣetrajñarūpeṇa / पुनः पुनः वसति शरीरेषु क्षेत्रज्ञरूपेण Resides in the bodies again and again in the form of the Kṣetrajña or Jīva.

Bhagavad Gītā - Chapter 2
Vāsāṃsi jīrṇāni yathā vihāya navāni gr̥hṇāti naro’parāṇi,
Tathā śarīrāṇi vihāya jīrṇā nyanyāni saṃyāti navāni dehī. (22)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - साङ्ख्य योग ::
वासांसि जीर्णानि यथा विहाय नवानि गृह्णाति नरोऽपराणि ।
तथा शरीराणि विहाय जीर्णा न्यन्यानि संयाति नवानि देही ॥ २२ ॥

As after rejecting worn out clothes - a man takes up other new ones, likewise after rejecting worn out bodies the embodied one unites with other new ones.

भ्राजिष्णुर्भोजनं भोक्ता सहिष्णुर्जगदादिजः ।

अनघो विजयो जेता विश्वयोनिः पुनर्वसुः ॥ १६ ॥

భ్రాజిష్ణుర్భోజనం భోక్తా సహిష్ణుర్జగదాదిజః ।

అనఘో విజయో జేతా విశ్వయోనిః పునర్వసుః ॥ ౧౬ ॥

Bhrājiṣṇurbhojanaṃ bhoktā sahiṣṇurjagadādijaḥ ।

Anagho vijayo jetā viśvayoniḥ punarvasuḥ ॥ 16 ॥

149. విశ్వయోనిః, विश्वयोनिः, Viśvayoniḥ

ఓం విశ్వయోనయే నమః | ॐ विश्वयोनये नमः | OM Viśvayonaye namaḥ

విశ్వం యోనిర్యస్య విశ్వశ్చాసౌ యోనిశ్చ కేశవః ।
యోనిర్విశ్వస్య స బుధైర్విశ్వయోనిరితీరితః ॥

విశ్వము యోనిగా (ఆశ్రయస్థానము) ఎవనికి కలదో అట్టివాడు. లేదా ఈతడు విశ్వముగా రూపొందియుండువాడునూ, సకలమునకు ఆశ్రయస్థానమునూ అయి యున్నవాడు.

:: పోతన భాగవతము - దశమ స్కంధము, పూర్వ భాగము, కాళీయ మర్ధనం ::
సీ. వివిధ భావాకార వీర్యబీజాశయ జవయోనియుతముగా జగము లెల్ల
     నీవ చేసితి మున్న, నే మా జగంబులో సహజకోపనులము సర్పములము,
     దుర్వారమైన నీ తోరంపు మాయ నే మెఱిఁగి దాఁటెడు పని కెంతవార?
     మంతకుఁ గారణ మఖిలేశ్వరుండవు సర్వజ్ఞుఁడవు నీవు జలజనయన!
తే. మనిచె దేనిని మన్నించి మనుపు నన్ను నిగ్రహించెద వేనిని నిగ్రహింపు,
     మింక సర్వేశ! మా యిమ్ము లెందుఁ గలవు, చిత్తమందున్న క్రమమునఁ జేయఁదగును.

సర్వేశ్వరా! పూర్వము ఈ జగత్తు లన్నిటినీ వివిధ భావాలు, ఆకారాలు, వీర్యములు, వీర్యాతిశయములు, జనన స్థానాలతో సహా నీవే సృష్టించావు. అటువంటి నీ సృష్టిలో మేము సహజంగా కోపం కలిగిన సర్పాలము. నీ మాయ దాటరానిది. అటువంటి నీ అద్భుతమైన మాయను తెలుసుకొని దాటాలంటే అది మాకు సాధ్యమా? ఈ సర్వానికి  ఈశ్వరుడవు. అన్నీ తెలిసిన వాడవైన నీవే అన్నింటికీ కారణము. కనుక కమలనయనా! మమ్ములను క్షమింపదలచుకుంటే క్షమించు, రక్షించు; శిక్షించ దలచుకుంటే శిక్షించు, ఇంకా మా యిష్టాలు ఎక్కడున్నాయి? నీ దివ్య చిత్తం ఎలా ఉంటే అలా చెయ్యి.

117. విశ్వయోనిః, विश्वयोनिः, Viśvayoniḥ

---

Viśvaṃ yoniryasya viśvaścāsau yoniśca keśavaḥ,
Yonirviśvasya sa budhairviśvayoniritīritaḥ.

विश्वं योनिर्यस्य विश्वश्चासौ योनिश्च केशवः ।
योनिर्विश्वस्य स बुधैर्विश्वयोनिरितीरितः ॥

The universe is His womb. Or since He is the cause of the whole universe, He is Viśvayoniḥ.

Śrīmad Bhāgavata -  Canto 10, Chapter 16
Tvayā sr̥ṣṭamidaṃ viśvaṃ dhātarguṇavisarjanam,
Nānāsvabhāvavīryaujo yonibījāṣayākr̥ti. (57)

:: श्रीमद्भागवत - दशमस्कन्धे, पूर्वार्धे षोडशोऽध्यायः ::
त्वया सृष्टमिदं विश्वं धातर्गुणविसर्जनम् ।
नानास्वभाववीर्यौजो योनिबीजाषयाकृति ॥ ५७ ॥

O supreme creator, it is You who generates this universe, composed of the variegated arrangement of the material modes, and in the process You manifest various kinds of personalities and species, varieties of sensory and physical strength, and varieties of mothers and fathers with variegated mentalities and forms.

117. విశ్వయోనిః, विश्वयोनिः, Viśvayoniḥ

भ्राजिष्णुर्भोजनं भोक्ता सहिष्णुर्जगदादिजः ।

अनघो विजयो जेता विश्वयोनिः पुनर्वसुः ॥ १६ ॥

భ్రాజిష్ణుర్భోజనం భోక్తా సహిష్ణుర్జగదాదిజః ।

అనఘో విజయో జేతా విశ్వయోనిః పునర్వసుః ॥ ౧౬ ॥

Bhrājiṣṇurbhojanaṃ bhoktā sahiṣṇurjagadādijaḥ ।

Anagho vijayo jetā viśvayoniḥ punarvasuḥ ॥ 16 ॥