148. జేతా, जेता, Jetā

ఓం జేత్రే నమః | ॐ जेत्रे नमः | OM Jetre namaḥ

యతో జయత్యతిశేతే సర్వ భూతాని కేశవః ।
స్వభావతోఽతో జేతేతి ప్రోచ్యతే విభుధోత్తమైః ॥ 

తన స్వబావముతోనే సర్వభూతములను అతిశయించువాడు కావున విష్ణువు జేతా అని చెప్పబడును.

---

Yato jayatyatiśete sarva bhūtāni keśavaḥ,
Svabhāvato’to jeteti procyate vibhudhottamaiḥ.

यतो जयत्यतिशेते सर्व भूतानि केशवः ।
स्वभावतोऽतो जेतेति प्रोच्यते विभुधोत्तमैः ॥

As He excels by His nature or One who is naturally victorius over beings, i.e., superior to all beings, He is Jetā.

भ्राजिष्णुर्भोजनं भोक्ता सहिष्णुर्जगदादिजः ।

अनघो विजयो जेता विश्वयोनिः पुनर्वसुः ॥ १६ ॥

భ్రాజిష్ణుర్భోజనం భోక్తా సహిష్ణుర్జగదాదిజః ।

అనఘో విజయో జేతా విశ్వయోనిః పునర్వసుః ॥ ౧౬ ॥

Bhrājiṣṇurbhojanaṃ bhoktā sahiṣṇurjagadādijaḥ ।

Anagho vijayo jetā viśvayoniḥ punarvasuḥ ॥ 16 ॥

147. విజయః, विजयः, Vijayaḥ

ఓం విజయాయ నమః | ॐ विजयाय नमः | OM Vijayāya namaḥ

విజయ స్వరూపుడు; విజయమునిచ్చువాడు. బ్రహ్మణోవా ఏతత్ విజయే మహీయధ్వమితి (కేనోపనిషద్ చతుర్థః ఖండః) "ఆ బ్రహ్మము యొక్క మహిమ వలననే మీకు విజయము సిద్ధించెను." విజయతే జ్ఞాన, వైరాగ్యైశ్వరత్వాది గుణములచే విశ్వమును విశేషముగా అతిశయించువాడు లేదా విజయించువాడు.

---

Manifestation of Victory itself. He who bestows Victory. Brahmaṇovā etat vijaye mahīyadhvamiti (Kenopaniṣad Chapter IV) "Indeed through Brahman's victory you have gained greatness!" Vijayate He excels the world by reason of His qualities of Jñāna, Aiśvarya and Vairāgya i.e., Knowledge, excellence and dispassion.

भ्राजिष्णुर्भोजनं भोक्ता सहिष्णुर्जगदादिजः ।

अनघो विजयो जेता विश्वयोनिः पुनर्वसुः ॥ १६ ॥

భ్రాజిష్ణుర్భోజనం భోక్తా సహిష్ణుర్జగదాదిజః ।

అనఘో విజయో జేతా విశ్వయోనిః పునర్వసుః ॥ ౧౬ ॥

Bhrājiṣṇurbhojanaṃ bhoktā sahiṣṇurjagadādijaḥ ।

Anagho vijayo jetā viśvayoniḥ punarvasuḥ ॥ 16 ॥

146. అనఘః, अनघः, Anaghaḥ

ఓం అనఘాయ నమః | ॐ अनघाय नमः | OM Anaghāya namaḥ

అఘం న విద్యతేఽస్య ఈతనికి ఏయొకదోషమును లేదు; ఏ పాపమూ లేనివాడు.

:: ఛాందోగ్యోపనిషత్ - అష్టమ ప్రపాఠకః, సప్తమః ఖండః ::

య ఆత్మాఽపహతపాప్మా విజరో విమృత్యుర్విశోకో విజిఘత్సోఽపిపాస స్సత్య కామ స్సత్యసఙ్కల్ప స్సోఽన్వేష్ట వ్యస్స విజిజ్ఞాసితవ్య స్స సర్వాంశ్చ లోకా నా ప్నోతి సర్వాంశ్చ కామా న్య స్తమాత్మాన మనువిద్య విజానాతీతి హ ప్రజాపతి రువాచ ॥ 1 ॥

ఆత్మ పాపరహితమైనది, ముసలితనము లేనిది, మరణము లేనిది, దుఃఖము లేనిది, ఆకలి దప్పికలు లేనిది. ఆయాత్మ సత్యకామమును, సత్య సంకల్పమును అయియున్నది. ఇట్టి ఆత్మను శ్రద్ధగా వెదకి తెలిసికొనవలెను. ఈ రీతిగా తెలిసికొన్నవాడు అన్ని లోకములను, అన్ని కోరికలను పొందుచున్నాడని ప్రజాపతి చెప్పెను.

:: పోతన భాగవతము - ద్వితీయ స్కంధము (110) ::

మ.	పరమాత్ముం డజుఁ డీ జగంబుఁ బ్రతికల్పంబందు గల్పించుఁ దాఁ
	బరిరక్షించును ద్రుంచునట్టి యనఘున్ బ్రహ్మాత్ము నిత్యున్ జగ
	ద్భరితుం గేవలు నద్వితీయుని విశుద్ధజ్ఞాను సర్వాత్ము నీ
	శ్వరు నాద్యంతవిహీను నిర్గుణుని శశ్వన్మూర్తిఁ జింతించెదన్‌.

పుట్టుకలేని ఆ పరమాత్ముడు ప్రతికల్పంలోనూ ఈ విశ్వాన్ని పుట్టిస్తాడు, పోషిస్తాడు, సంహరిస్తాడు. పాపరహితుడూ, బ్రహ్మస్వరూపుడూ, శాశ్వతుడూ, జగమంతా నిండినవాడూ, కేవలుడూ, సాటిలేనివాడూ, నిర్మలమైన జ్ఞానం కలవాడూ, సర్వాంతర్యామీ, తుదిమొదళ్ళు లేనివాడూ, గుణరహితుడూ, నిత్యుడూ అయిన ఆ పరమేశ్వరుడిని ధ్యానిస్తున్నాను.

---

Aghaṃ na vidyate’sya Gha means sin. Anagha means sinless.

Chāndogyopaniṣat - Part VIII, Chapter VII

Ya ātmā’pahatapāpmā vijaro vimr̥tyurviśoko vijighatso’pipāsa ssatya kāma ssatyasaṅkalpa sso’nveṣṭa vyassa vijijñāsitavya ssa sarvāṃśca lokā nā pnoti sarvāṃśca kāmā nya stamātmāna manuvidya vijānātīti ha prajāpati ruvāca. (1)

:: छांदोग्योपनिषत् - अष्टम प्रपाठकः, सप्तमः खंडः ::

य आत्माऽपहतपाप्मा विजरो विमृत्युर्विशोको विजिघत्सोऽपिपास स्सत्य काम स्सत्यसङ्कल्प स्सोऽन्वेष्ट व्यस्स विजिज्ञासितव्य स्स सर्वांश्च लोका ना प्नोति सर्वांश्च कामा न्य स्तमात्मान मनुविद्य विजानातीति ह प्रजापति रुवाच ॥ १ ॥

The ātmā or soul which is free from sin, free from old age, free from death, free from grief, free from hunger, free from thirst, whose desires come true and whose thoughts come true - That it is which should be searched out. That it is which one should desire to understand. He who has known this Self from the scriptures and a teacher and understood It, obtains all the worlds and all desires.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 2, Chapter 6
Viṣuddhaṃ kevalaṃ jñānaṃ pratyaksamyagavasthitam,
Satyaṃ pūrṇamanādyantaṃ nirguṇaṃ nityamadvayam. (39)

:: श्रीमद्भागवत - द्वितीयस्कन्धे षष्ठोऽध्यायः ::
विषुद्धं केवलं ज्ञानं प्रत्यक्सम्यगवस्थितम् ।
सत्यं पूर्णमनाद्यन्तं निर्गुणं नित्यमद्वयम् ॥ ३९ ॥

He is pure, being free from all contamination of material tinges. He is the Absolute Truth and the embodiment of full and perfect knowledge. He is all-pervading, without beginning or end, and without rival.

भ्राजिष्णुर्भोजनं भोक्ता सहिष्णुर्जगदादिजः ।

अनघो विजयो जेता विश्वयोनिः पुनर्वसुः ॥ १६ ॥

భ్రాజిష్ణుర్భోజనం భోక్తా సహిష్ణుర్జగదాదిజః ।

అనఘో విజయో జేతా విశ్వయోనిః పునర్వసుః ॥ ౧౬ ॥

Bhrājiṣṇurbhojanaṃ bhoktā sahiṣṇurjagadādijaḥ ।

Anagho vijayo jetā viśvayoniḥ punarvasuḥ ॥ 16 ॥

145. జగదాదిజః, जगदादिजः, Jagadādijaḥ

ఓం జగదాదిజాయ నమః | ॐ जगदादिजाय नमः | OM Jagadādijāya namaḥ

జగదాదిజః, जगदादिजः, Jagadādijaḥ

జగత్తులకు ఆదియందు జనించువాడు శ్రీ మహా విష్ణువు; హిరణ్యగర్భుడు మొదలగు తత్త్వముల రూపమున ఉండువాడు.

:: పోతన భాగవతము - తృతీయ స్కంధము ::

సీ.	గురుశక్తితో విరాట్పురుషుండు సంభవం బయ్యే, నయ్యండంబు నర్థిఁబొదివి
	యంబు ముఖావరణంబు లొక్కొకటికి దశగుణీతంబులై తవిలి యావ
	రణములై యుండును, గ్రమమున లోకంబులకు "మేలుకట్లు" పోలికఁ దనర్చి
	పంకజోదరుని రూపము విలసించును, లోలత జలములోఁ దేలుచున్న
తే.	హేమ మయమైన యండంబులో మహాను, భావుఁ డభవుండు హరి దేవదేవుఁ డఖిల
	జేత నారాయణుఁడు ప్రవేశించి యపుడు, విష్ణుపద భేదనంబు గావించి యందు.

ఆ అండంలో మహత్తరమైన శక్తితో విరాట్‍పురుషుడు విరాజిల్లు తుంటాడు. ఆ అండాన్ని పొదువుకొని పృథివి, జలం, అగ్ని, వాయువు, ఆకాశం, అహంకారం, మహత్తు అనే ఆవరణాలు ఒకదానికంటే ఒకటి పదింతలు ప్రమాణం కలిగి ఉంటాయి. లోకాలకు మేల్కట్టు చాందినీవలె ఒప్పియున్న ఆ పొరలలోనుంచి విష్ణుదేవుని తేజస్సు ప్రకాశిస్తూ ఉంటుంది. జలంలో తేలుతూ ఉన్న బంగారుమయమైన ఆ అండంలో మహానుభావుడు, అభవుడు, శ్రీహరి, దేవదేవుడు, విశ్వవిజేత అయిన నారాయణుడు ప్రవేశించి గగనమండలాన్ని భేదించి వేస్తాడు.

---

He Himself originates the universe in the beginning in the form of Hiraṇyagarbha.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 3, Chapter 26
Etānyasaṃhatya yadā mahadādīni sapta vai,
Kālakarmaguṇopeto jagadādirūpāviśat. (50)

:: श्रीमद्भागवते - तृतीयस्कन्धे, षड्विंशोऽध्यायः ::
एतान्यसंहत्य यदा महदादीनि सप्त वै ।
कालकर्मगुणोपेतो जगदादिरूपाविशत् ॥ ५० ॥

When all these elements were unmixed, He, the origin of creation, along with time, work, and the qualities of the modes of material nature, entered into the universe with the total material energy in seven divisions (the five material elements, the total energy (mahat-tattva) and the ego).

भ्राजिष्णुर्भोजनं भोक्ता सहिष्णुर्जगदादिजः ।

अनघो विजयो जेता विश्वयोनिः पुनर्वसुः ॥ १६ ॥

భ్రాజిష్ణుర్భోజనం భోక్తా సహిష్ణుర్జగదాదిజః ।

అనఘో విజయో జేతా విశ్వయోనిః పునర్వసుః ॥ ౧౬ ॥

Bhrājiṣṇurbhojanaṃ bhoktā sahiṣṇurjagadādijaḥ ।

Anagho vijayo jetā viśvayoniḥ punarvasuḥ ॥ 16 ॥

144. సహిష్ణుః, सहिष्णुः, Sahiṣṇuḥ

ఓం సహిష్ణవే నమః | ॐ सहिष्णवे नमः | OM Sahiṣṇave namaḥ

సహతే సహించును. సహించశక్తి కలవాడై యుండును. శ్రీ విష్ణువు హిరణ్యాక్షాదులను సహించు తన శక్తిచే అణగ ద్రొక్కును; తిరస్కరించును.

:: పోతన భాగవతము - ఆష్టమ స్కంధము, గజేంద్ర మోక్షము ::
వినువీధిం జనుదేరఁ గాంచి రమరుల్ విష్ణున్ సురారాతి జీ
వనసంపత్తి నిరాకరిష్ణుఁ గరుణావర్ధిష్ణు యోగీంద్ర హృ
ద్వనవర్తిష్ణు సహిష్ణు భక్తజనబృంద ప్రాభావాలంకరి
ష్ణు నవోఢోల్లసదిందిరా పరిచరిష్ణున్ జిష్ణు రోచిష్ణునిన్‌.

రాక్షసుల బ్రతుకు తెరువులను తొలగద్రోసేవాడూ, నిండు దయతో యోగీంద్రుల మనస్సులలో నివాసం చేసేవాడూ, ఓర్పుతో భక్తుల గొప్పతనాన్ని పెంపొందించేవాడూ, తొలి ప్రాయంతో చెలువొందే లక్ష్మీదేవిని సేవించేవాడూ, జయశీలుడూ, కాంతిమంతుడూ అయిన విష్ణుదేవుడు ఆకాశమార్గంలో వస్తుండగా దేవతలు చూచినారు.

---

Sahate forebears. He is the one with patience and forbearance. Lord Viṣṇu terminated demons like Hiraṇyākṣa with his endurance and patience.

भ्राजिष्णुर्भोजनं भोक्ता सहिष्णुर्जगदादिजः ।

अनघो विजयो जेता विश्वयोनिः पुनर्वसुः ॥ १६ ॥

భ్రాజిష్ణుర్భోజనం భోక్తా సహిష్ణుర్జగదాదిజః ।

అనఘో విజయో జేతా విశ్వయోనిః పునర్వసుః ॥ ౧౬ ॥

Bhrājiṣṇurbhojanaṃ bhoktā sahiṣṇurjagadādijaḥ ।

Anagho vijayo jetā viśvayoniḥ punarvasuḥ ॥ 16 ॥

143. భోక్తా, भोक्ता, Bhoktā

ఓం భోక్త్రే నమః | ॐ भोक्त्रे नमः | OM Bhoktre namaḥ

భోక్తా పురుషరూపేణ మాయాం భుంక్తే జనార్ధనః ।
యస్మాత్ తస్మాత్ స భోక్తేతి కథ్యతే విబుధోత్తమైః ॥

భుజించును. అనుభవించును. పురుషుని అనగా జీవుని రూపమున ఆయా భోజనములను కానీ సుఖ దుఃఖాదికమును కానీ విష్ణువే అనుభవించును.

ఆతడే భోజనము భోక్తయు.

:: భగవద్గీత - క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞ విభాగయోగము ::
పురుషః ప్రకృతిస్థో హి భుఙ్త్కే ప్రకృతిజాన్ గుణాన్ ।
కారణం గుణసఙ్గోఽస్య సదసద్యోనిజన్మసు ॥ 22 ॥

ప్రకృతియందున్నవాడై పురుషుడు (జీవుడు) ప్రకృతివలన బుట్టిన (సుఖదుఃఖాది) గుణములను అనుభవించుచున్నాడు. ఆయా గుణములతోడి కూడికయే ఈ జీవునకు ఉత్తమ నికృష్టజన్మములెత్తుటయందు హేతువైయున్నది.

---

Bhoktā puruṣarūpeṇa māyāṃ bhuṃkte janārdhanaḥ,
Yasmāt tasmāt sa bhokteti kathyate vibudhottamaiḥ.

भोक्ता पुरुषरूपेण मायां भुंक्ते जनार्धनः ।
यस्मात् तस्मात् स भोक्तेति कथ्यते विबुधोत्तमैः ॥

He who eats or enjoys. As He, as in the form of Puruṣa i.e., Jīva, enjoys the Māya or phenomenal illusion also known as Prakr̥ti, He is Bhoktā.

The previous and current divine names indicate that He is the enjoyed and He is the One who verily enjoys too.

Bhagavad Gītā - Chapter 13  
Puruṣaḥ prakr̥tistho hi bhuṅtke prakr̥tijān guṇān,
Kāraṇaṃ guṇasaṅgo’sya sadasadyonijanmasu. (22)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - क्षेत्रक्षेत्रज्ञ विभागयोग ::
पुरुषः प्रकृतिस्थो हि भुङ्त्के प्रकृतिजान् गुणान् ।
कारणं गुणसङ्गोऽस्य सदसद्योनिजन्मसु ॥ २२ ॥

Puruṣa involved with Prakr̥ti experiences the Guṇās born of nature. Attachment to the three qualities of Prakr̥ti causes the soul to take embodiment in good and evil wombs.

भ्राजिष्णुर्भोजनं भोक्ता सहिष्णुर्जगदादिजः ।

अनघो विजयो जेता विश्वयोनिः पुनर्वसुः ॥ १६ ॥

భ్రాజిష్ణుర్భోజనం భోక్తా సహిష్ణుర్జగదాదిజః ।

అనఘో విజయో జేతా విశ్వయోనిః పునర్వసుః ॥ ౧౬ ॥

Bhrājiṣṇurbhojanaṃ bhoktā sahiṣṇurjagadādijaḥ ।

Anagho vijayo jetā viśvayoniḥ punarvasuḥ ॥ 16 ॥

142. భోజనమ్‍, भोजनम्‌, Bhojanam

ఓం భోజనాయ నమః | ॐ भोजनाय नमः | OM Bhojanāya namaḥ

భుజ్యతే భుజించ లేదా అనుభవించ బడును. మాయా శబ్దముచే చెప్పబడు ప్రకృతియే జీవులకు భోజ్య రూపమున నుండుటచే 'భోజనం' అని చెప్పబడినది.

:: తైత్తీరీయోపనిషత్ - ద్వితీయాధ్యాయః, సప్తమోఽనువాకః ::

అసద్వా ఇదమగ్ర ఆసీత్ । తతో వై స దజాయత తదాత్మానగ్‍ం స్వయ మకురుత । తస్మాత్తత్సుకృత ముచ్యత ఇతి । యద్వై తత్సుకృతమ్ । రసో వై సః । రసగ్‍ం హ్యేవాయం లబ్ధ్వాఽఽనందీ భవతి । కే హ్యేవాఽన్యాత్కః ప్రాణ్యాత్ యదేష ఆకాశ ఆనందో న స్యాత్ । ఏష హ్యేవానందయాతి ॥ 1 ॥

పూర్వమునందు పరబ్రహ్మ స్వరూపముగా చెప్పబడిన ఈ ప్రపంచము సృష్టికి పూర్వము వ్యాకృతమై నామరూప విశేషములకు విపరీతమగు అవ్యాకృతమైన పరబ్రహ్మముగానే యుండెను. అట్టి అవ్యాకృత పరబ్రహ్మము నుండియే ప్రవివిక్తమగు నామరూప విశేషముగల జగత్తు పుట్టెను. ఏ కారణమువలన ఆ పరబ్రహ్మము ఈ ప్రకారము తన్ను తాను చేసికొనెనో ఆ కారణమునుండియే బ్రహ్మము స్వకర్తృకమైనదని చెప్పబడుచున్నది. ఇట్లు స్వకర్తృకమైన ఆ పరబ్రహ్మము, తృప్తి హేతువగు ఆనందకరమైన రసస్వరూపముగానున్నది. ఇట్టి రసస్వరూపమును జీవి పొంది సుఖవంతుడగుచున్నాడు. ఈ సుఖస్వరూపమైన పరమాత్మ హృదయాకాశమునందు లేని యెడల ఎవడు ప్రాణాపానాది వ్యాపారము చేయును? ఈ పరమాత్మయే లోకమును సుఖపెట్టుచున్నాడు.

---

All things of material world i.e., Prakr̥ti or māya is object of enjoyment. In the aspect of Prakr̥ti, He is Bhojanam.

Taittīrīyopaniṣat - Chapter 2, Anuvāka 7

Asadvā idamagra āsīt, Tato vai sa dajāyata tadātmānagˈṃ svaya makuruta, Tasmāttatsukr̥ta mucyata iti, Yadvai tatsukr̥tam, Raso vai saḥ, Rasagˈṃ hyevāyaṃ labdhvā’’naṃdī bhavati, Ke hyevā’nyātkaḥ prāṇyāt yadeṣa ākāśa ānaṃdo na syāt, Eṣa hyevānaṃdayāti. (1)

In the beginning was verily this non-existent. From that (Parabrahma) was generated the existent. That made Itself by Itself. Therefore It is called Self-made. That one who is self-made is verily the joy. Having attained this joy, (man) becomes blessed. Who would have lived and breathed, had not this sky of bliss existed? This verily It is that bestows bliss.

भ्राजिष्णुर्भोजनं भोक्ता सहिष्णुर्जगदादिजः ।

अनघो विजयो जेता विश्वयोनिः पुनर्वसुः ॥ १६ ॥

భ్రాజిష్ణుర్భోజనం భోక్తా సహిష్ణుర్జగదాదిజః ।

అనఘో విజయో జేతా విశ్వయోనిః పునర్వసుః ॥ ౧౬ ॥

Bhrājiṣṇurbhojanaṃ bhoktā sahiṣṇurjagadādijaḥ ।

Anagho vijayo jetā viśvayoniḥ punarvasuḥ ॥ 16 ॥

141. భ్రాజిష్ణుః, भ्राजिष्णुः, Bhrājiṣṇuḥ

ఓం భ్రాజిష్ణవే నమః | ॐ भ्राजिष्णवे नमः | OM Bhrājiṣṇave namaḥ

భ్రాజతే ప్రకాశించుచుండును. పరమాత్ముడు ప్రకాశైకస్వరూపుడు.

:: శ్రీమద్భాగవతే ఏకాదశస్కన్ధే త్రింశోఽధ్యాయః ::
బిభ్రచ్చతుర్భుజమ్ రూపం భ్రాయిష్ణు ప్రభయా స్వయా ।
దిషో వితిమిరాః కుర్వన్విధూమ ఇవ పావకః ॥ 28 ॥
శ్రీవత్సాఙ్కం ఘనశ్యామం తప్తహాటకవర్చసమ్ ।
కౌశేయామ్బరయుగ్మేన పరివీతం సుమఙ్గలమ్ ॥ 29 ॥
సున్దరస్మితవక్త్రాబ్జం నీలకున్తలమణ్డితమ్ ।
పున్డరీకాభిరామాక్షం స్ఫురన్మకరకుణ్డలమ్ ॥ 30 ॥
కటిసూత్రబ్రహ్మసూత్ర కిరీటకటకాఙ్గధైః ।
హారనూపురముద్రాభిః కౌస్తుభేన విరాజితమ్ ॥ 31 ॥
వనమాలాపరీతాఙ్గం మూర్తిమద్భిర్నిజాయుధైః ।
కృర్త్వోరౌ దక్షిణే పాదమాసీనం పఙ్కజారుణామ్ ॥ 32  ॥

అన్ని దిశలలోని అంధకారమును ధూమరహితమైన అగ్ని ఏ విధముగా పరిచ్ఛేదించునో అట్టి దేదివ్యమానమయిన ప్రకాశంబుగల చతుర్భుజ రూపమును కలిగియున్నాడు. నీలమేఘశ్యామ వర్ణముతో, శ్రీవత్సాంకపు గుర్తుతో, తప్తహాటక వర్చస్సు అనగా కరిగిన బంగారమును బోలిన తేజస్సును గలవాడు. పవిత్రమూ, సుమంగళప్రదములైన పట్టు పీతాంబరయుగ్మమును ధరియించి పద్మమునుబోలిన ముఖముపై సుందరమైన దరహాసమును గలిగియున్నాడు. నీల కుంతలాలు శిరస్సున గలిగి, పద్మములనుబోలిన కన్నులుగలవాడై, మకర కుండలాలు, కటిసూత్రము, బ్రహ్మసూత్రములు ధరియించియున్నాడు. కిరీటము, కటకాంగదాలు (కరభూషణములు), హారనూపురములచే సుశోభితుడైయున్నాడు. కౌస్తుభ రత్నమూ, వనమాలలచే అలంకరింపబడి చేత ధరించే ఆయుధములు వ్యక్తరూపములతో తనచుట్టూ చేరియుండగా పద్మమునుబోలిన ఏడమ అరికాలు కుడి తొడపై మోపియున్నాడు.

---

Bhrājate wholly compacted of radiance and hence He is Bhrājiṣṇu.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 11, Chapter 30
Bibhraccaturbhujam rūpaṃ bhrāyiṣṇu prabhayā svayā,
Diṣo vitimirāḥ kurvanvidhūma iva pāvakaḥ. (28)
Śrīvatsāṅkaṃ ghanaśyāmaṃ taptahāṭakavarcasam,
Kauśeyāmbarayugmena parivītaṃ sumaṅgalam. (29)
Sundarasmitavaktrābjaṃ nīlakuntalamaṇḍitam,
Punḍarīkābhirāmākṣaṃ sphuranmakarakuṇḍalam. (30)
Kaṭisūtrabrahmasūtra kirīṭakaṭakāṅgadhaiḥ,
Hāranūpuramudrābhiḥ kaustubhena virājitam. (31)
Vanamālāparītāṅgaṃ mūrtimadbhirnijāyudhaiḥ,
Kr̥rtvorau dakṣiṇe pādamāsīnaṃ paṅkajāruṇām. (32)

:: श्रीमद्भागवते एकादशस्कन्धे त्रिंशोऽध्यायः ::
बिभ्रच्चतुर्भुजम् रूपं भ्रायिष्णु प्रभया स्वया ।
दिषो वितिमिराः कुर्वन्विधूम इव पावकः ॥ २८ ॥
श्रीवत्साङ्कं घनश्यामं तप्तहाटकवर्चसम् ।
कौशेयाम्बरयुग्मेन परिवीतं सुमङ्गलम् ॥ २९ ॥
सुन्दरस्मितवक्त्राब्जं नीलकुन्तलमण्डितम् ।
पुन्डरीकाभिरामाक्षं स्फुरन्मकरकुण्डलम् ॥ ३० ॥
कटिसूत्रब्रह्मसूत्र किरीटकटकाङ्गधैः ।
हारनूपुरमुद्राभिः कौस्तुभेन विराजितम् ॥ ३१ ॥
वनमालापरीताङ्गं मूर्तिमद्भिर्निजायुधैः ।
कृर्त्वोरौ दक्षिणे पादमासीनं पङ्कजारुणाम् ॥ ३२ ॥

The Lord was exhibiting His brilliantly effulgent four-armed form, the radiance of which, just like a smokeless fire, dissipated the darkness in all directions. His complexion was the color of a dark blue cloud and His effulgence the color of molten gold, and His all-auspicious form bore the mark of Śrīvatsa. A beautiful smile graced His lotus face, locks of dark blue hair adorned His head, His lotus eyes were very attractive, and His shark-shaped earrings glittered. He wore a pair of silken garments, an ornamental belt, the sacred thread, bracelets and arm ornaments, along with a helmet, the Kaustubha jewel, necklaces, anklets and other royal emblems. Encircling His body were flower garlands and His personal weapons in their embodied forms. As He sat He held His left foot, with its lotus-red sole, upon His right thigh.

भ्राजिष्णुर्भोजनं भोक्ता सहिष्णुर्जगदादिजः ।

अनघो विजयो जेता विश्वयोनिः पुनर्वसुः ॥ १६ ॥

భ్రాజిష్ణుర్భోజనం భోక్తా సహిష్ణుర్జగదాదిజః ।

అనఘో విజయో జేతా విశ్వయోనిః పునర్వసుః ॥ ౧౬ ॥

Bhrājiṣṇurbhojanaṃ bhoktā sahiṣṇurjagadādijaḥ ।

Anagho vijayo jetā viśvayoniḥ punarvasuḥ ॥ 16 ॥

140. చతుర్భుజః, चतुर्भुजः, Caturbhujaḥ

ఓం చతుర్భుజాయ నమః | ॐ चतुर्भुजाय नमः | OM Caturbhujāya namaḥ

చతుర్భుజః, चतुर्भुजः, Caturbhujaḥ

చత్వారః భుజాః యస్య నాలుగు భుజములు కలవాడు.

:: భగవద్గీత - విశ్వరూపసందర్శనయోగము ::
కిరీటినం గదినం చక్రహస్త మిచ్ఛామి త్వాం ద్రష్టుమహం తథైవ।
తేనైవ రూపేణ చతుర్భుజేన సహస్రబాహో భవ విశ్వమూర్తే ॥ 45 ॥

నేను నిన్ను మునుపటివలెనే కిరీటము, గద, చక్రము, చేతధరించినవానినిగ జూడదలంచుచున్నాను. అనేక హస్తములుగలదేవా! జగద్రూపా! నాలుగు భుజములుగల ఆ పూర్వరూపమునే మఱల ధరింపుడు.

---

Catvāraḥ bhujāḥ yasya / चत्वारः भुजाः यस्य He who has four arms.

Bhagavad Gītā - Chapter 11
Kirīṭinaṃ gadinaṃ cakrahasta micchāmi tvāṃ draṣṭumahaṃ tathaiva ,
Tenaiva rūpeṇa caturbhujena sahasrabāho bhava viśvamūrte. (45)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - विश्वरूपसंदर्शनयोग ::
किरीटिनं गदिनं चक्रहस्त मिच्छामि त्वां द्रष्टुमहं तथैव ।
तेनैव रूपेण चतुर्भुजेन सहस्रबाहो भव विश्वमूर्ते ॥ ४५ ॥

I want to see You just as before, wearing a crown, wielding a mace and holding a disc in hand. O You with thousand arms, O You of cosmic form, appear with that very form with four hands.

लोकाध्यक्षस्सुराध्यक्षो धर्माध्यक्षः कृताकृतः ।

चतुरात्मा चतुर्व्यूहश्चतुर्दंष्ट्रश्चतुर्भुजः ॥ १५ ॥

లోకాధ్యక్షస్సురాధ్యక్షో ధర్మాధ్యక్షః కృతాకృతః ।

చతురాత్మా చతుర్వ్యూహశ్చతుర్దంష్ట్రశ్చతుర్భుజః ॥ ౧౫ ॥

Lokādhyakṣassurādhyakṣo dharmādhyakṣaḥ kr̥tākr̥taḥ ।

Caturātmā caturvyūhaścaturdaṃṣṭraścaturbhujaḥ ॥ 15 ॥

139. చతుర్దంష్ట్రః, चतुर्दंष्ट्रः, Caturdaṃṣṭraḥ

ఓం చతుర్దంష్ట్రాయ నమః | ॐ चतुर्दंष्ट्राय नमः | OM Caturdaṃṣṭrāya namaḥ

చతుర్దంష్ట్రః, चतुर्दंष्ट्रः, Caturdaṃṣṭraḥ

దంష్ట్రాశ్చతస్రో యస్య స చతుర్దంష్ట్రో నృకేసరీ ।
దంష్ట్రాశబ్దేన శృంగాణి సాదృశ్యాత్కథితాని వా ॥

నాలుగు కోరలు గల నృసింహావతారి; లేదా శృంగము (కొమ్ము) కోరవలెనే యుండును కావున దంష్ట్రా శబ్దమునకు కొమ్ము అనియూ అర్థము చెప్పికొనవచ్చును. కాబట్టి నాలుగు కొమ్ములు గల వరాహావతారి అయిన విష్ణువు కూడా చతుర్దంష్ట్రః అని పిలువబడును.

'చత్వారి శృంగా' (ఋగ్వేదము 4.58.3) 'నాలుగు కొమ్ములుకలవాడు' ఇత్యాదిగా ఋగ్వేదమున చెప్పబడిన అగ్నిమూర్తి, నృసింహావతారి, వరాహావతారి - శ్రీమహావిష్ణువు విభూతులే అని చెప్పవలయును.

:: భగవద్గీత - విశ్వరూపసందర్శనయోగము ::
దంష్ట్రాకరాలాని చ తే ముఖాని దృష్ట్వైవ కాలానల సన్నిభాని ।
దిశో న జానే న లభే చ శర్మ ప్రసీద దేవేశ జగన్నివాస ॥ 25 ॥

కోరలచే భయంకరములైనవియు, ప్రళయాగ్నినిబోలినవియునగు మీ ముఖములను జూచి నేను దిగ్భ్రమజెందియున్నాను. సుఖమునుగూడ పొందకయేయున్నాను. కావున ఓ దేవదేవా! జగదాశ్రయా! ప్రసన్నులుకండు.

---

Daṃṣṭrāścatasro yasya sa caturdaṃṣṭro nr̥kesarī,
Daṃṣṭrāśabdena śr̥ṃgāṇi sādr̥śyātkathitāni vā.

दंष्ट्राश्चतस्रो यस्य स चतुर्दंष्ट्रो नृकेसरी ।
दंष्ट्राशब्देन शृंगाणि सादृश्यात्कथितानि वा ॥

He who has four protruding teeth in the incarnation of Nr̥siṃha. Or since Śr̥ṃgas i.e., horns too resemble teeth, Caturdaṃṣṭraḥ can also be considered as the Varāha incarnation of Lord Viṣṇu. Vide the Śr̥ti, Catvāri śr̥ṃgā / चत्वारि शृंगा (R̥gveda 4.58.3) 'the One with four horns' the blazing form, Nr̥siṃha and Varāha - all these are different forms of Viṣṇu.

Bhagavad Gītā - Chapter 11
Daṃṣṭrākarālāni ca te mukhāni dr̥ṣṭvaiva kālānala sannibhāni,
Diśo na jāne na labhe ca śarma prasīda deveśa jagannivāsa. (25)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - विश्वरूपसंदर्शनयोग ::
दंष्ट्राकरालानि च ते मुखानि दृष्ट्वैव कालानल सन्निभानि ।
दिशो न जाने न लभे च शर्म प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥ २५ ॥

Having merely seen Your mouths made terrible with their teeth and resembling the fire of dissolution, I have lost the sense of direction and find no comfort. Be gracious, O Lord of gods, O abode of the universe.

लोकाध्यक्षस्सुराध्यक्षो धर्माध्यक्षः कृताकृतः ।

चतुरात्मा चतुर्व्यूहश्चतुर्दंष्ट्रश्चतुर्भुजः ॥ १५ ॥

లోకాధ్యక్షస్సురాధ్యక్షో ధర్మాధ్యక్షః కృతాకృతః ।

చతురాత్మా చతుర్వ్యూహశ్చతుర్దంష్ట్రశ్చతుర్భుజః ॥ ౧౫ ॥

Lokādhyakṣassurādhyakṣo dharmādhyakṣaḥ kr̥tākr̥taḥ ।

Caturātmā caturvyūhaścaturdaṃṣṭraścaturbhujaḥ ॥ 15 ॥

138. చతుర్వ్యూహః, चतुर्व्यूहः, Caturvyūhaḥ

ఓం చతుర్వ్యూహాయ నమః | ॐ चतुर्व्यूहाय नमः | OM Caturvyūhāya namaḥ

వ్యూహాత్మానం చతుర్థా వై వాసుదేవాదిమూర్తిభిః ।
సృష్ట్యాదీన్ ప్రకరోతీతి చతుర్వ్యూహ ఇతీర్యతే ॥

వైష్ణవాగములలో అనిరుద్ధుడుగా జగత్సృష్టిని, ప్రద్యుమ్నుడుగా జగత్పాలనమును, సంకర్షణుడుగా జగత్సంహారమును, వాసుదేవుడుగా పై ముగ్గురి సృష్టి, స్థితి, సంహారములనొనర్చును. క్రమముగా ఇవి అనిరుద్ధ వ్యూహము, ప్రద్యుమ్న వ్యూహము, సంకర్షణ వ్యూహము, వాసుదేవ వ్యూహములని చెప్పబడుటచేత, విష్ణువు చతుర్వ్యూడని పిలువబడును.

పద్మపురాణములోని అశీత్యుత్తరశతతమోఽధ్యాయములో (180) శ్రీకృష్ణచరితమునందు మరియొక విధముగా చతుర్వ్యూహ వర్ణనము గలదు.

:: పద్మపురాణము - అశీత్యుత్తరశతతమోఽధ్యాయః, శ్రీకృష్ణచరితే, చతుర్వ్యూహవర్ణనము ::
చతుర్థా సంస్థితో బ్రహ్మా సగుణో నిర్గుణ స్తథా ।
ఏకా మూర్తిరనుద్దేశ్యా శుక్లాం పశ్యంతి తాం బుధాః ॥ 18 ॥
జ్వాలా మాలావనద్ధాంగీ నిష్టా సా యోగినాం పరా ।
దూరస్థా చాంతికస్థా చ విజ్ఞేయా సా గుణాతిగా ॥ 19 ॥
వాసుదేవాభిధానాఽసౌ నిర్మమత్వేన దృశ్యతే ।
రూపవర్ణాదయ స్తస్యా న భావాః కల్పనామయః ॥ 20 ॥
అస్తే చసా సదా శుధ్హా సుప్రతిష్ఠికరూపిణీ ।
ద్వితీయా పృథివీం మూర్థ్నా శేషాఖ్యాధారయత్యథః ॥ 21 ॥
తామసీసా సమాఖ్యాతా తిర్యక్త్వం సముపాగతా ।
తృతీయా కర్మ కురుతే ప్రజాపాలన తత్పరా ॥ 22 ॥
సత్త్వోద్రిక్తాతుసా జ్ఞేయా ధర్మసంస్థాన కరిణీ ।
చతుర్థీ జలమద్యస్థా శేతే పన్నగ తల్పగా ॥ 23 ॥

సర్వవ్యాపకమైన నారాయణ తత్త్వము నాలుగు విధములై యున్నది. ఒక మూర్తి శుక్లవర్ణము. అది జ్వాలా మాలామయము. దానిని యోగులు జ్ఞానులు మాత్రమే దర్శింతురు. అది దూరమందును, దగ్గరనుగూడ నుండునది. అది గుణములకతీతమైనది. వాసుదేవనామమున ఉండునది. మమకారములేని స్థితిలోనే అది కనబడును. రూపము రంగు మొదలగు కల్పిత భావములు దానికి లేవు. కేవల శుద్ధస్వరూపము. మిక్కిలి నిలకడగలది. ఇక రెండవ వ్యూహము శేషుడను పేరిట భూమిని ధరించుచున్నది. అది తమోగుణమూర్తి. తిర్యక్భావమును పొందినది. అనగా పశుత్వమును పొందినదని అర్థము. మూడవ వ్యూహము సత్వప్రధానమూర్తి. ధర్మ సంస్థాపనమొనరించి ప్రజారక్షణ నిమిత్తమై కర్మను స్థితిరూపమును జేయునది. నాలుగవ వ్యూహము శేషతల్పమున సముద్రమధ్యమందుండును.

---

Vyūhātmānaṃ caturthā vai vāsudevādimūrtibhiḥ,
Sr̥ṣṭyādīn prakarotīti caturvyūha itīryate.

व्यूहात्मानं चतुर्था वै वासुदेवादिमूर्तिभिः ।
सृष्ट्यादीन् प्रकरोतीति चतुर्व्यूह इतीर्यते ॥

As per the Vaiṣṇava Āgamās, He creates the worlds in the form of Aniruddha. As Pradyumna, He sustains the worlds. As Sankarṣaṇa, He annihilates the worlds and as Vāsudeva, He oversees these three aspects of creation, sustenance and dissolution. In the order these are reckoned as Aniruddha vyūha, Pradyumna vyūha, Sankarṣaṇa vyūha and Vāsudeva vyūha. Hence He is called Caturvyūhaḥ.

In the 180^th chapter of Padma purāṇa, we can see another depiction of the same.

Padma purāṇa - Chapter 180, Story of Śrī Kr̥ṣṇa, Caturvyūha narration
Caturthā saṃsthito brahmā saguṇo nirguṇa stathā,
Ekā mūrtiranuddeśyā śuklāṃ paśyaṃti tāṃ budhāḥ. (18)
Jvālā mālāvanaddhāṃgī niṣṭā sā yogināṃ parā,
Dūrasthā cāṃtikasthā ca vijñeyā sā guṇātigā. (19)
Vāsudevābhidhānā’sau nirmamatvena dr̥śyate,
Rūpavarṇādaya stasyā na bhāvāḥ kalpanāmayaḥ. (20)
Aste casā sadā śudhhā supratiṣṭhikarūpiṇī,
Dvitīyā pr̥thivīṃ mūrthnā śeṣākhyādhārayatyathaḥ. (21)
Tāmasīsā samākhyātā tiryaktvaṃ samupāgatā,
Tr̥tīyā karma kurute prajāpālana tatparā. (22)
Sattvodriktātusā jñeyā dharmasaṃsthāna kariṇī,
Caturthī jalamadyasthā śete pannaga talpagā. (23)

:: पद्मपुराणे अशीत्युत्तरशततमोऽध्याये, श्रीकृष्णचरिते चतुर्व्यूहवर्णनम् ::
चतुर्था संस्थितो ब्रह्मा सगुणो निर्गुण स्तथा ।
एका मूर्तिरनुद्देश्या शुक्लां पश्यंति तां बुधाः ॥ १८ ॥
ज्वाला मालावनद्धांगी निष्टा सा योगिनां परा ।
दूरस्था चांतिकस्था च विज्ञेया सा गुणातिगा ॥ १९ ॥
वासुदेवाभिधानाऽसौ निर्ममत्वेन दृश्यते ।
रूपवर्णादय स्तस्या न भावाः कल्पनामयः ॥ २० ॥
अस्ते चसा सदा शुध्हा सुप्रतिष्ठिकरूपिणी ।
द्वितीया पृथिवीं मूर्थ्ना शेषाख्याधारयत्यथः ॥ २१ ॥
तामसीसा समाख्याता तिर्यक्त्वं समुपागता ।
तृतीया कर्म कुरुते प्रजापालन तत्परा ॥ २२ ॥
सत्त्वोद्रिक्तातुसा ज्ञेया धर्मसंस्थान करिणी ।
चतुर्थी जलमद्यस्था शेते पन्नग तल्पगा ॥ २३ ॥

The all pervading Nārāyaṇa is spread in four arrays. The first of which is with intense fair glow resembling a garland of blaze. It can be perceived by those who are truly learned and emancipated. It is all pervading, felt to be near as well as far from and by such. It is free of attributes and characteristics. It is known by the name Vāsudeva. It can only be visualized in a state of complete detachment. It has no attributes like shape or color. It is pure and of the nature of highest of three primordial Guṇās. It is constant and firm. The second expanse is Seṣa which sustains the Earth. It is of beastly nature exhibiting the third Guṇa of Tāmasa. The third expanse is of Sātvika Guṇa which by establishing righteousness ensures sustenance of the worlds. The fourth is that form which is immersed in deep contemplation and mediation resting on Seṣatalpa in the midst of ocean.

लोकाध्यक्षस्सुराध्यक्षो धर्माध्यक्षः कृताकृतः ।

चतुरात्मा चतुर्व्यूहश्चतुर्दंष्ट्रश्चतुर्भुजः ॥ १५ ॥

లోకాధ్యక్షస్సురాధ్యక్షో ధర్మాధ్యక్షః కృతాకృతః ।

చతురాత్మా చతుర్వ్యూహశ్చతుర్దంష్ట్రశ్చతుర్భుజః ॥ ౧౫ ॥

Lokādhyakṣassurādhyakṣo dharmādhyakṣaḥ kr̥tākr̥taḥ ।

Caturātmā caturvyūhaścaturdaṃṣṭraścaturbhujaḥ ॥ 15 ॥

137. చతురాత్మా, चतुरात्मा, Caturātmā

ఓం చతురాత్మనే నమః | ॐ चतुरात्मने नमः | OM Caturātmane namaḥ

యస్య సర్గాదిషు పృథక్ చతస్రో హి విభూతయః ।
ఆత్మనో మూర్తయో యస్య చతురాత్మాస ఉచ్యతే ॥

సృష్టీ, స్థితీ మరియూ లయలు చేయు సమయములందు, శ్రీ మహా విష్ణువునకు నాలుగేసి ఆత్మలు లేదా విభూతులు లేక మూర్తులు కలిగియుండుట వలన, ఆయన చతురాత్మగా చెప్పబడును.

:: విష్ణు పురాణము - ప్రథమాంశము, ద్వావింశోఽధ్యాయము ::
బ్రహ్మా దక్షాదయః కలస్తథైవాఖిలజన్తవః ।
విభూతయో హరేరేతా జగతః సృష్టిహేతవః ॥ 31॥
విష్ణుర్మన్వాదయః కాలః సర్వభూతాని చ ద్విజ।
స్థితేర్నిమిత్తభూతస్య విష్ణోరేతా విభూతయః ॥ 32॥
రుద్రః కాలాన్తకాద్యాశ్చ సమస్తాశ్చైవ జన్తవః।
చతుర్ధా ప్రలయాయైతా జనార్దనవిభూతయః ॥ 33 ॥

బ్రహ్మా, దక్షుడు మొదలగు ప్రజాపతులూ, కాలమూ అటులే అఖిల ప్రాణులూ - ఇవి జగత్ సృష్టికి హేతువులగు విష్ణుని నాలుగు విభూతులుగా నుండును. ఓ విప్రా! జగముల స్థితికి నిమిత్తకారణుడుగా నుండు విష్ణుని విభూతులు లేదా మూర్తిభేదములు - విష్ణువూ, మనువులు మొదలగు వారూ, కాలమూ మరియూ సర్వభూతములు. లోకముల ప్రళయమును కలిగించు శ్రీ మహా విష్ణువునకు ఆ సమయమున ఉండు నాలుగు విభూతులు - రుద్రుడూ, అంతకుడు మొదలగు వారూ, కాలమూ మరియూ సమస్తములగు ప్రాణులు.

---

Yasya sargādiṣu pr̥thak catasro hi vibhūtayaḥ,
Ātmano mūrtayo yasya caturātmāsa ucyate.

यस्य सर्गादिषु पृथक् चतस्रो हि विभूतयः ।
आत्मनो मूर्तयो यस्य चतुरात्मास उच्यते ॥

One who for the sake of creation, sustenance and dissolution assumes forms; in each of which there are four groups is Caturātmā.

Viṣṇu Purāṇa  - Part 1, Section 22
Brahmā dakṣādayaḥ kalastathaivākhilajantavaḥ,
Vibhūtayo hareretā jagataḥ sr̥ṣṭihetavaḥ. (31)
Viṣṇurmanvādayaḥ kālaḥ sarvabhūtāni ca dvija,
Sthiternimittabhūtasya viṣṇoretā vibhūtayaḥ. (32)
Rudraḥ kālāntakādyāśca samastāścaiva jantavaḥ,
Caturdhā pralayāyaitā janārdanavibhūtayaḥ. (33)

:: विष्णु पुराणे प्रथमांशे द्वाविंशोऽध्यायः ::
ब्रह्मा दक्षादयः कलस्तथैवाखिलजन्तवः ।
विभूतयो हरेरेता जगतः सृष्टिहेतवः ॥ ३१ ॥
विष्णुर्मन्वादयः कालः सर्वभूतानि च द्विज ।
स्थितेर्निमित्तभूतस्य विष्णोरेता विभूतयः ॥ ३२ ॥
रुद्रः कालान्तकाद्याश्च समस्ताश्चैव जन्तवः ।
चतुर्धा प्रलयायैता जनार्दनविभूतयः ॥ ३३ ॥

Brahmā, Prajāpatis like Dakṣa, Kāla or time and Jīvas - these are the powers of Viṣṇu for the purpose of creation. Viṣṇu, the Manus, Kāla or time and the living beings - these are the powers of Viṣṇu for the purpose of sustenance. Rudra, Kāla or time, Antakā or death and living beings - these are Viṣṇu's powers for the purpose of dissolution.

लोकाध्यक्षस्सुराध्यक्षो धर्माध्यक्षः कृताकृतः ।

चतुरात्मा चतुर्व्यूहश्चतुर्दंष्ट्रश्चतुर्भुजः ॥ १५ ॥

లోకాధ్యక్షస్సురాధ్యక్షో ధర్మాధ్యక్షః కృతాకృతః ।

చతురాత్మా చతుర్వ్యూహశ్చతుర్దంష్ట్రశ్చతుర్భుజః ॥ ౧౫ ॥

Lokādhyakṣassurādhyakṣo dharmādhyakṣaḥ kr̥tākr̥taḥ ।

Caturātmā caturvyūhaścaturdaṃṣṭraścaturbhujaḥ ॥ 15 ॥

136. కృతాఽకృతః, कृताऽकृतः, Kr̥tā’kr̥taḥ

ఓం కృతాఽకృతాయ నమః | ॐ कृताऽकृताय नमः | OM Kr̥tā’kr̥tāya namaḥ

కార్య కారణ రూపోఽసౌ కృతాకృత ఇతీర్యతే కృతము అనగా చేయబడినది అయిన కార్యము, అకృతము అనగా చేయబడనిదియగు కారణము. కార్యకారణ స్వరూపుడగుటచే విష్ణువు కృతాకృతః. కృతశ్చ అకృతశ్చ చేయబడిన వాడును, చేయబడని వాడునూ. మాయాశక్తి ద్వారమున జగద్రూపమున తాను నిర్మించబడినందున కార్య రూపుడు అగును కావున 'కృతః'. చేయబడనివాడు అనగా జగములకు కారణ రూపుడు కావున 'అకృతః'  చేయబడనివాడు.

:: పోతన భాగవతము - ఆష్టమ స్కంధము, గజేంద్ర మోక్షము ::

సీ.	శాంతున కపవర్గసౌఖ్య సంవేదికి నిర్వాణ భర్తకు నిర్విశేషు
	నకు, ఘోరునకు గూఢునకు గుణధర్మికి సౌమ్యున కధిక విజ్ఞాన మయున
	కఖిలేంద్రియ ద్రష్ట కధ్యక్షునకు బహు క్షేత్రజ్ఞునకు దయాసింధుమతికి
	మూలప్రకృతి కాత్మ మూలున కఖిలేంద్రియ జ్ఞాపకునకు దుఃఖాంత కృతికి
అ.	నెఱి నసత్య మనెడి నీడతో వెలుఁగుచు, నుండు నెక్కటికి మహోత్తరునకు
	నిఖీల కారణునకు, నిష్కారణునకు నమస్కరింతు నన్ను మనుచు కొఱకు.

భగవంతుడు శాంతస్వరూపుడు. మోక్షానికి అధిపతి. ఆనందానికి ఆలవాలం. స్వపరభేదం లేనివాడు. దుష్టులకు భయంకరుడు. సంసారబద్ధులకు అందనివాడు. గుణాల ధర్మము కలవాడు. సరళ స్వభావమూ విశేషమైన జ్ఞానము  కలిగినవాడు. అన్ని ఇంద్రియాల కార్యాలు చూచేవాడు. అన్నిటికీ ప్రభువు. సర్వజ్ఞుడు. దయారసానికి సముద్రం వంటివాడు. అన్నింటికీ మూలపురుషుడు. ఆత్మకు ఆధారమైనవాడు. ఇంద్రియాలను ఆజ్ఞాపించేవాడు. దుఃఖాన్ని తొలగించేవాడు. మాయ అనే నీడలో నిండుగా వెలిగేవాడూ, ఒంటరివాడు. మిక్కిలి గొప్పవాడు. అన్నిటికీ బీజమైన (కారణమైన) వాడు. ఏ కారణమూ లేనివాడు. అటువంటి స్వామికి నన్ను కాపాడుమంటూ నమస్కరిస్తున్నాను.

---

Kārya kāraṇa rūpo’sau kr̥tākr̥ta itīryate Kārya is the effect which is the result of an action. Kāraṇa is the invisible cause that led to an action. As He is both the cause and effect, Lord Viṣṇu is Kr̥tākr̥taḥ. Kr̥taśca akr̥taśca the One who is the action and also the One who is not the action. He is the creation Himself hence He is Kr̥tāḥ and since He is also the cause of the creation, He is Akr̥taḥ.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 8, Chapter 3
Yasminnidaṃ yataśrcedaṃ yenedaṃ ya idaṃ svayam,
Yo’smātparasmācca parastaṃ prapadhye svayambhuvam. (3)

:: श्रीमद्भागवते अष्टम स्कन्धे तृतियोऽध्यायः ::
यस्मिन्निदं यतश्र्चेदं येनेदं य इदं स्वयम् ।
योऽस्मात्परस्माच्च परस्तं प्रपध्ये स्वयम्भुवम् ॥ ३ ॥

He is the supreme platform on which everything rests, the ingredient by which everything has been produced, and the person who has created and is the only cause of this cosmic manifestation. Nonetheless, He is different from the cause and the result. I surrender unto Him, the Supreme God, who is self-sufficient in everything.

लोकाध्यक्षस्सुराध्यक्षो धर्माध्यक्षः कृताकृतः ।

चतुरात्मा चतुर्व्यूहश्चतुर्दंष्ट्रश्चतुर्भुजः ॥ १५ ॥

లోకాధ్యక్షస్సురాధ్యక్షో ధర్మాధ్యక్షః కృతాకృతః ।

చతురాత్మా చతుర్వ్యూహశ్చతుర్దంష్ట్రశ్చతుర్భుజః ॥ ౧౫ ॥

Lokādhyakṣassurādhyakṣo dharmādhyakṣaḥ kr̥tākr̥taḥ ।

Caturātmā caturvyūhaścaturdaṃṣṭraścaturbhujaḥ ॥ 15 ॥

135. ధర్మాధ్యక్షః, धर्माध्यक्षः, Dharmādhyakṣaḥ

ఓం ధర్మాధ్యక్షాయ నమః | ॐ धर्माध्यक्षाय नमः | OM Dharmādhyakṣāya namaḥ

శ్లోకమున 'సురాధ్యక్షో ధర్మాధ్యక్షః' అనుచోట ధర్మాధ్యక్షః అధర్మాధ్యక్షః అని రెండు విధములుగను విభాగము చేయవచ్చును కనుక ధర్మస్య అధర్మస్య చ అధ్యక్షః అనగా ధర్మమును అధర్మమును కూడ సాక్షాత్తుగా చూచుచు వారికి వానికి తగిన విధమగు ఫలమును ఇచ్చుచుండును అని వివరించబడినది.

---

Since the combination 'Surādhyakṣo Dharmādhyakṣaḥ' leads to interpretation for the divine name Dharmādhyakṣaḥ as Dharmādhyakṣaḥ as well as Adharmādhyakṣaḥ, Dharmasya adharmasya ca adhyakṣaḥ explains the same as that He cognises dharma i.e., righteousness and adharma, the opposite of dharma, directly to give their appropriate rewards.

लोकाध्यक्षस्सुराध्यक्षो धर्माध्यक्षः कृताकृतः ।

चतुरात्मा चतुर्व्यूहश्चतुर्दंष्ट्रश्चतुर्भुजः ॥ १५ ॥

లోకాధ్యక్షస్సురాధ్యక్షో ధర్మాధ్యక్షః కృతాకృతః ।

చతురాత్మా చతుర్వ్యూహశ్చతుర్దంష్ట్రశ్చతుర్భుజః ॥ ౧౫ ॥

Lokādhyakṣassurādhyakṣo dharmādhyakṣaḥ kr̥tākr̥taḥ ।

Caturātmā caturvyūhaścaturdaṃṣṭraścaturbhujaḥ ॥ 15 ॥

134. సురాధ్యక్షః, सुराध्यक्षः, Surādhyakṣaḥ

ఓం సురాధ్యక్షాయ నమః | ॐ सुराध्यक्षाय नमः | OM Surādhyakṣāya namaḥ

సురాణాం అధ్యక్షః సురలకు అధ్యక్షుడు. ప్రపంచముయొక్క నిర్వహణను చూచెడి ఇంద్ర, అగ్ని, వాయు, వరుణాది దేవతల యోగక్షేమములను విచారించుచుండువాడు.

---

Surāṇāṃ adhyakṣaḥ / सुराणां अध्यक्षः He is the presiding Lord of the gods like Indra, Agni, Vāyu, Varuṇa etc., who hold sway over the worlds.

लोकाध्यक्षस्सुराध्यक्षो धर्माध्यक्षः कृताकृतः ।

चतुरात्मा चतुर्व्यूहश्चतुर्दंष्ट्रश्चतुर्भुजः ॥ १५ ॥

లోకాధ్యక్షస్సురాధ్యక్షో ధర్మాధ్యక్షః కృతాకృతః ।

చతురాత్మా చతుర్వ్యూహశ్చతుర్దంష్ట్రశ్చతుర్భుజః ॥ ౧౫ ॥

Lokādhyakṣassurādhyakṣo dharmādhyakṣaḥ kr̥tākr̥taḥ ।

Caturātmā caturvyūhaścaturdaṃṣṭraścaturbhujaḥ ॥ 15 ॥

133. లోకాఽధ్యక్షః, लोकाऽध्यक्षः, Lokā’dhyakṣaḥ

ఓం లోకాఽధ్యక్షాయ నమః | ॐ लोकाऽध्यक्षाय नमः | OM Lokā’dhyakṣāya namaḥ

లోకానధ్యక్షయతీతి లోకాధ్యక్ష ఇతీర్యతే ।
ఉపద్రష్టా హరిస్సర్వ లోకానాం వా ప్రధానతః ॥

లోకములన్నింట చూచువాడగుటచే లోకాధ్యక్షుడుగా హరి పేర్కొనబడును. లేదా అధ్యక్ష శబ్దము ప్రధాన వ్యక్తి వాచకము. కావున లోకముల కన్నిటికి ప్రధానుడై వానిని ఉపదర్శించును అనగా విష్ణువు అతి సమీపము నుండి చూచును.

---

Lokānadhyakṣayatīti lokādhyakṣa itīryate,
Upadraṣṭā harissarva lokānāṃ vā pradhānataḥ.

लोकानध्यक्षयतीति लोकाध्यक्ष इतीर्यते ।
उपद्रष्टा हरिस्सर्व लोकानां वा प्रधानतः ॥ 

He presides over the worlds. He is the chief supervisory witness of all the worlds.

लोकाध्यक्षस्सुराध्यक्षो धर्माध्यक्षः कृताकृतः ।

चतुरात्मा चतुर्व्यूहश्चतुर्दंष्ट्रश्चतुर्भुजः ॥ १५ ॥

లోకాధ్యక్షస్సురాధ్యక్షో ధర్మాధ్యక్షః కృతాకృతః ।

చతురాత్మా చతుర్వ్యూహశ్చతుర్దంష్ట్రశ్చతుర్భుజః ॥ ౧౫ ॥

Lokādhyakṣassurādhyakṣo dharmādhyakṣaḥ kr̥tākr̥taḥ ।

Caturātmā caturvyūhaścaturdaṃṣṭraścaturbhujaḥ ॥ 15 ॥

132. కవిః, कविः, Kaviḥ

ఓం కవయే నమః | ॐ कवये नमः | OM Kavaye namaḥ

క్రాంతదర్శీకవిస్సర్వదృగ్విష్ణుః పరికీర్యతే క్రాంతదర్శి అనగా ఇంద్రియములకు గోచరము కాని విషయములను కూడా ఎరుగువాడు కవి. పరమాత్మ సర్వదర్శి కావున ఆతను కవి. జ్ఞాతయు, జ్ఞానమును, జ్ఞేయమును అను త్రిపుటీకృతమగు భేదములేని చిద్‍రూపుడు అనగా జ్ఞాన రూపుడు కావున కవులు అనగా ద్రష్టలందరిలో ఉత్తముడు ఆతడే.

:: ఈశావాస్యోపనిషత్ ::
స పర్యగాచ్ఛు క్రమకాయ మవ్రణ మస్నావిరగ్‍ం శుద్ధ మపాప విద్ధమ్ ।
కవిర్మనీషీ పరిభూః స్వయం భూర్యథా తథ్యతోఽర్థాన్ వ్యదధాచ్ఛాశ్వతీభ్యః సమాభ్యః ॥ 8 ॥

స్వయంభువు, సర్వవ్యాపి, అశరీరి, సస్నాయువు, పాపకళంక రహితుడు, ఉజ్జ్వలుడు, పరిపూర్ణుడు, స్వచ్ఛమైనవాడు, సర్వదర్శీ, సర్వవిదుడూ, సర్వపరిచ్ఛేదకుడూ అయిన ఆ పరమాత్మ శాశ్వతులైన ప్రజాపతులకు యథావిధిగా వారి వారి కర్తవ్యములను నిర్ణయించి యిచ్చినాడు.

---

Krāṃtadarśīkavissarvadr̥gviṣṇuḥ parikīryate One who sees everything including those that cannot be experienced by the senses. Since He is best amongst the Kavis or the seers, He is Kaviḥ.

Īśāvāsyopaniṣat
Sa paryagācchu kramakāya mavraṇa masnāviragˈṃ śuddha mapāpa viddham,
Kavirmanīṣī paribhūḥ svayaṃ bhūryathā tathyato’rthān 
                                                           vyadadhācchāśvatībhyaḥ samābhyaḥ. (8)

:: ईशावास्योपनिषत् ::
स पर्यगाच्छु क्रमकाय मव्रण मस्नाविरग्‍ं शुद्ध मपाप विद्धम् ।
कविर्मनीषी परिभूः स्वयं भूर्यथा तथ्यतोऽर्थान् व्यदधाच्छाश्वतीभ्यः समाभ्यः ॥ ८ ॥

He is all-pervasive, pure, bodiless, without wound, without sinews, taint-less, untouched by sin, omniscient, ruler of the mind, transcendent and self-existent; he has duly allotted the respective duties to the eternal years i.e. to the eternal creators called by that name.

सर्वगस्सर्वविद्भानु र्विष्वक्सेनो जनार्धनः ।

वेदो वेदविदव्यंगो वेदांगो वेदवित्कविः ॥ १४ ॥

సర్వగస్సర్వవిద్భాను ర్విష్వక్సేనో జనార్ధనః ।

వేదో వేదవిదవ్యంగో వేదాంగో వేదవిత్కవిః ॥ ౧౪ ॥

Sarvagassarvavidbhānu rviṣvakseno janārdhanaḥ ।

Vedo vedavidavyaṃgo vedāṃgo vedavitkaviḥ ॥ 14 ॥

131. వేదవిత్, वेदवित्‌, Vedavit

ఓం వేదవిదే నమః | ॐ वेदविदे नमः | OM Vedavide namaḥ

వింతే విచారయతి యో వేదం వేదవిదుచ్యతే వేదమును విచారించును. వేదమును, వేదార్థమును విచారించు విష్ణువు వేదవిత్ అని చెప్పబడును.

128. వేదవిత్

---

Viṃte vicārayati yo vedaṃ vedaviducyate / विंते विचारयति यो वेदं वेदविदुच्यते He inquires into the Vedas.

128. Vedavit, वेदवित्‌

सर्वगस्सर्वविद्भानु र्विष्वक्सेनो जनार्धनः ।

वेदो वेदविदव्यंगो वेदांगो वेदवित्कविः ॥ १४ ॥

సర్వగస్సర్వవిద్భాను ర్విష్వక్సేనో జనార్ధనః ।

వేదో వేదవిదవ్యంగో వేదాంగో వేదవిత్కవిః ॥ ౧౪ ॥

Sarvagassarvavidbhānu rviṣvakseno janārdhanaḥ ।

Vedo vedavidavyaṃgo vedāṃgo vedavitkaviḥ ॥ 14 ॥

130. వేదాఙ్గః, वेदाङ्गः, Vedāṅgaḥ

ఓం వేదాఙ్గాయ నమః | ॐ वेदाङ्गाय नमः | OM Vedāṅgāya namaḥ

Vedāṅgaḥ

యస్య వేదా అంగభూతాః స వేదాంగ ఇతీర్యతే వేదములు ఎవని అంగములుగా ఉన్నవో, అట్టివాడు.

:: పోతన భాగవతము - తృతీయ స్కందము ::
చతురామ్నాయ వపుర్విశేషధర! చంచత్సూకరాకర! నీ
సితదంష్ట్రాగ్ర విలగ్నమైన ధర రాజిల్లెం గులాద్రీంద్ర రా
జిత శృంగోపరి లగ్నమేఘము గతిం జెల్వారి, విద్వజ్జనాం
చిత హృత్పల్వలలోల! భూరమణ! లక్ష్మీనాథ! దేవోత్తమా!

చతుర్వేద స్వరూపమైన శరీరాన్ని ధరించి ఉన్న ఓ యజ్ఞవరాహస్వామీ! నీవు జ్ఞానవంతుల అంతరంగాలనే నీటి మడుగులో క్రీడిస్తుంటావు. భూదేవికీ, శ్రీదేవికీ మనోహరుడవు. దేవతలందరికీ అగ్రేసరుడవు. స్వామీ! నీ తెల్లని దంష్ట్రాంచలాన తగులుకొన్న భూమి కోండల చక్రవర్తి వెండి శిఖరాగ్రాన విరాజిల్లుతుండే నీలమేఘంలా అందాలూ చిందుతూ ఉంది.

---

Yasya vedā aṃgabhūtāḥ sa vedāṃga itīryate / यस्य वेदा अंगभूताः स वेदांग इतीर्यते He of whom Vedas are parts or organs is Vedāṅgaḥ.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 3, Chapter 13
Jitaṃ jitaṃ te’jita yajñabhāvana trayīṃ tanuṃ svāṃ paridhunvate namaḥ,
Yadromagarteṣu nililyuraddhayastasmai namaḥ kāraṇasūkarāya te. (35)

:: श्रीमद्भागवते तृतीयस्कन्धे त्रयोदशोऽध्यायः ::
जितं जितं तेऽजित यज्ञभावन त्रयीं तनुं स्वां परिधुन्वते नमः ।
यद्रोमगर्तेषु निलिल्युरद्धयस्तस्मै नमः कारणसूकराय ते ॥ ३५ ॥

O unconquerable enjoyer of all sacrifices, all glories and all victories unto You! You are moving in Your form of the personified Vedas, and in the skin pores of Your body the oceans are submerged. For certain reasons (to uplift the earth) You have now assumed the form of a boar.

सर्वगस्सर्वविद्भानु र्विष्वक्सेनो जनार्धनः ।

वेदो वेदविदव्यंगो वेदांगो वेदवित्कविः ॥ १४ ॥

సర్వగస్సర్వవిద్భాను ర్విష్వక్సేనో జనార్ధనః ।

వేదో వేదవిదవ్యంగో వేదాంగో వేదవిత్కవిః ॥ ౧౪ ॥

Sarvagassarvavidbhānu rviṣvakseno janārdhanaḥ ।

Vedo vedavidavyaṃgo vedāṃgo vedavitkaviḥ ॥ 14 ॥

129. అవ్యఙ్గః, अव्यङ्गः, Avyaṅgaḥ

ఓం అవ్యఙ్గాయ నమః | ॐ अव्यङ्गाय नमः | OM Avyaṅgāya namaḥ

వ్యంగుడు అనగా అవయవములు సరిగా లేనివాడు. వ్యంగుడు కాని వాడు అవ్యంగుడు. జ్ఞానము, ఐశ్వర్యము లేదా ఈశ్వరత్వము, వైరాగ్యము, వీర్యము, యశము, శ్రీ అను ఈ మొదలగు సమస్తావయవములతో సమగ్రుడు అవ్యంగుడు.

లేదా వ్యంగ యస్య న విద్యతే స్పష్టరూపమున ప్రకాశమునంది ఎల్ల ప్రాణులకును సులభుడై గోచరించనివాడు.

:: భగవద్గీత - సాఙ్ఖ్య యోగము ::
అవ్యక్తోఽయమచిన్త్యోఽయమవికార్యోఽయముచ్యతే ।
తస్మాదేవం విదిత్వైనం నానుశోచితుమర్హసి ॥ 25 ॥

అది ఇంద్రియములకు గోచరముకానిది, మనస్సుచే చింతింపశక్యము కానిది, వికారములు బోదింపదగనిది. కావున ఈ ప్రకారము తెలిసికొని నీవు దుఃఖింపతగవు.

---

One who is self-fulfilled by knowledge and other great attributes and is free from every defect.

Vyaṅga yasya na vidyate / व्यङ्ग यस्य न विद्यते One who is not manifest to the senses.

Bhagavad Gītā - Chapter 2
Avyakto’yamacintyo’yamavikāryo’yamucyate,
Tasmādevaṃ viditvainaṃ nānuśocitumarhasi. (25)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - साङ्ख्य योग ::
अव्यक्तोऽयमचिन्त्योऽयमविकार्योऽयमुच्यते ।
तस्मादेवं विदित्वैनं नानुशोचितुमर्हसि ॥ २५ ॥

It is said that This is unmanifest; This is inconceivable; This is unchangeable. Therefore having known This thus, you ought not to grieve.

सर्वगस्सर्वविद्भानु र्विष्वक्सेनो जनार्धनः ।

वेदो वेदविदव्यंगो वेदांगो वेदवित्कविः ॥ १४ ॥

సర్వగస్సర్వవిద్భాను ర్విష్వక్సేనో జనార్ధనః ।

వేదో వేదవిదవ్యంగో వేదాంగో వేదవిత్కవిః ॥ ౧౪ ॥

Sarvagassarvavidbhānu rviṣvakseno janārdhanaḥ ।

Vedo vedavidavyaṃgo vedāṃgo vedavitkaviḥ ॥ 14 ॥

128. వేదవిత్, वेदवित्‌, Vedavit

ఓం వేదవిదే నమః | ॐ वेदविदे नमः | OM Vedavide namaḥ

వేదం వేదార్థంచ యథావద్ వేత్తి వేదమును, వేదము వలన తెలియదగు వాస్తవతత్త్వమైన వేదార్థమును కూడా వాస్తవ రూపమున ఎరుగువాడు.

:: భగవద్గీత - పురుషోత్తమప్రాప్తి యోగము ::
సర్వస్య చాహం హృది సన్నివిష్టో మత్తః స్స్మృతిర్జ్ఞాన మపోహనం చ ।
వేదైశ్చ సర్వైరహమేవ వేద్యో వేదాన్తకృద్వేదవిదేవ చాహమ్ ॥ 15 ॥

నేను సమస్త ప్రాణులయొక్క హృదయమందుండువాడను; నావలననే జీవునకు జ్ఞాపకశక్తి, జ్ఞానము, మఱపు కలుగుచున్నవి. వేదములన్నిటిచేతను తెలియదగినవాడను నేనే అయియున్నాను. మఱియు వేదము నెఱిగినవాడనుగూడ నేనే అయియున్నాను.

:: మహాభారతము ::
సర్వే వేదాః సర్వవేద్యాః సశాస్త్రా ।
   సర్వే యజ్ఞాః సర్వ ఇజ్యాశ్చ కృష్ణః ।
విదుః కృష్ణం బ్రాహమణా స్తత్త్వతో యే ।
   తేషాం రాజన్ సర్వయజ్ఞాః సమాప్తాః ॥

రాజా! సర్వవేదములును సర్వవేద్యములును, సర్వయజ్ఞములును, యజ్ఞములద్వారా ఆరాధించబడు సర్వదేవతలును కృష్ణుడే! ఏ బ్రహ్మతత్త్వవేత్తలు కృష్ణుని వాస్తవరూపమున ఎరుగుదురో వారికి సర్వ యజ్ఞ ఫలములును లెస్సగా పొందబడినవియే యగును.

---

Vedaṃ vedārthaṃca yathāvad vetti / वेदं वेदार्थंच यथावद् वेत्ति He who knows the Vedās and the true essence of Vedās as well is Vedavit.

Bhagavad Gītā - Chapter 15
Sarvasya cāhaṃ hr̥di sanniviṣṭo mattaḥ ssmr̥tirjñāna mapohanaṃ ca,
Vedaiśca sarvairahameva vedyo vedāntakr̥dvedavideva cāham. (15)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - पुरुषोत्तमप्राप्ति योग ::
सर्वस्य चाहं हृदि सन्निविष्टो मत्तः स्स्मृतिर्ज्ञान मपोहनं च ।
वेदैश्च सर्वैरहमेव वेद्यो वेदान्तकृद्वेदविदेव चाहम् ॥ १५ ॥

I am seated in the hearts of all. From Me are memory, knowledge and their loss. I alone am the object to be known through all the Vedās; I am also the originator of the Vedānta and I myself am the knower of the Vedās.

Mahābhārata
Sarve vedāḥ sarvavedyāḥ saśāstrā,
   Sarve yajñāḥ sarva ijyāśca kr̥ṣṇaḥ,
Viduḥ kr̥ṣṇaṃ brāhamaṇā stattvato ye,
   Teṣāṃ rājan sarvayajñāḥ samāptāḥ.

:: महाभारत ::
सर्वे वेदाः सर्ववेद्याः सशास्त्रा ।
   सर्वे यज्ञाः सर्व इज्याश्च कृष्णः ।
विदुः कृष्णं ब्राहमणा स्तत्त्वतो ये ।
   तेषां राजन् सर्वयज्ञाः समाप्ताः ॥

All the Vedās, Śastrās, Yajñās and homās are Kr̥ṣṇa. Those Brāhmaṇās that know Kr̥ṣṇa in reality have performed all the yajñās.

सर्वगस्सर्वविद्भानु र्विष्वक्सेनो जनार्धनः ।

वेदो वेदविदव्यंगो वेदांगो वेदवित्कविः ॥ १४ ॥

సర్వగస్సర్వవిద్భాను ర్విష్వక్సేనో జనార్ధనః ।

వేదో వేదవిదవ్యంగో వేదాంగో వేదవిత్కవిః ॥ ౧౪ ॥

Sarvagassarvavidbhānu rviṣvakseno janārdhanaḥ ।

Vedo vedavidavyaṃgo vedāṃgo vedavitkaviḥ ॥ 14 ॥

127. వేదః, वेदः, Vedaḥ

ఓం వేదాయ నమః | ॐ वेदाय नमः | OM Vedāya namaḥ

వేదో వేదస్వరూపత్వా ద్వేత్తి వేదయతీతి వా వేదరూపుడు లేదా తనకు ఎవరిపై అనుగ్రహము కలుగునో వారికి స్వస్వరూప జ్ఞానము కలిగించును.

:: భగవద్గీత - విభూతి యోగము ::
తేషామేవానుకమ్పార్థ మహమజ్ఞానజం తమః ।
నాశయామ్యాత్మభావస్థో జ్ఞానదీపేన భాస్వతా ॥ 11 ॥

భక్తులకు దయజూపుట కొఱకు నేనే వారి అంతఃకరణమునందు నిలిచి ప్రకాశమానమగు జ్ఞానదీపముచేత, అజ్ఞానజన్యమగు అంధకారమును నశింపజేయుచున్నాను.

---

Vedo vedasvarūpatvā dvetti vedayatīti vā / वेदो वेदस्वरूपत्वा द्वेत्ति वेदयतीति वा He who is the form of Veda or one who bestows Jñāna i.e., knowledge on the Jīvās.

Bhagavad Gītā - Chapter 10
Teṣāmevānukampārtha mahamajñānajaṃ tamaḥ,
Nāśayāmyātmabhāvastho jñānadīpena bhāsvatā. (11)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - विभूति योग ::
तेषामेवानुकम्पार्थ महमज्ञानजं तमः ।
नाशयाम्यात्मभावस्थो ज्ञानदीपेन भास्वता ॥ ११ ॥

Out of compassion for them alone, I, residing in their hearts, destroy the darkness born of ignorance with the luminous lamp of Knowledge.

सर्वगस्सर्वविद्भानु र्विष्वक्सेनो जनार्धनः ।

वेदो वेदविदव्यंगो वेदांगो वेदवित्कविः ॥ १४ ॥

సర్వగస్సర్వవిద్భాను ర్విష్వక్సేనో జనార్ధనః ।

వేదో వేదవిదవ్యంగో వేదాంగో వేదవిత్కవిః ॥ ౧౪ ॥

Sarvagassarvavidbhānu rviṣvakseno janārdhanaḥ ।

Vedo vedavidavyaṃgo vedāṃgo vedavitkaviḥ ॥ 14 ॥

126. జనార్దనః, जनार्दनः, Janārdanaḥ

ఓం జనార్దనాయ నమః | ॐ जनार्दनाय नमः | OM Janārdanāya namaḥ

జనాన్ దుష్టానర్దయతి హినస్తి నరకాదికాన్ సంప్రాపయత్యభ్యుదయం నిశ్శ్రేయసమథాపి వా పుమర్థం యాచత ఇతి జనార్ధన ఇతీరితః దుర్జనులను హింసించును; దుర్జనులను నరకాది లోకములకు పోవునట్లు చేయును. పురుషార్థముల కొఱకు అర్థింపబడువాడు కావున ఆతడు జనార్దనుడు.

:: మహాభారతము - ఉద్యోగ పర్వము, సనత్సుజాత పర్వము ::
పుణ్డరీకం పరంధామ నిత్యమ్ అక్షయమ్ అక్షరమ్ ।
తద్భావాత్ పుణ్డరీకాక్షో దస్యు త్రాసాజ్ జనార్దనః ॥ 6 ॥

సర్వోత్కృష్టమూ, శాశ్వతమూ నిత్యమూ అయిన ధామమును పుణ్డరీకమందురు. అట్టి అనశ్వరమైన పుణ్డరీకము గలవాడు గనుక, ఆయన పుణ్డరీకాక్షుడని పిలువ బడుతాడు. అట్టి పుణ్డరీకాక్షుడు దుర్జనుల హృదయముల యందు భయమును కలుగజేయును గనుక, ఆతను జనార్దనుడని పిలువ బడును.

:: పోతన భాగవతము - దశమ స్కందము, పూర్వ భాగము ::

శా.	ఏ పుణ్యాతిశయప్రభావముననో యీ జన్మమం దిక్కడన్
	నీ పాదంబులఁ గంటి ని న్నేఱిఁగితిన్ నీవుం గృపాళుండవై
	నాపై నర్మిలిఁ జేసి మాన్పఁ గదవే నానాధనాగార కాం
	తా పుత్రాదులతోడి బంధనము భక్తవ్రాత చింతామణీ.

భక్తులపాలిటి చింతామణివైన శ్రీకృష్ణా! ఏ మహాపుణ్య మహిమవల్లనో ఈ జన్మలో ఇక్కడ నీ చరణపద్మాలు దర్శించగల్గినాను. నిన్ను తెలుసుకొన గల్గినాను. నీవును దయాస్వభావుడవై నాయెడనున్న ప్రేముడిచే నాకు గృహ విత్త దార సుతాదుల మీది మోహపాశమును తొలగించుము.

---

Janān duṣṭānardayati hinasti narakādikān saṃprāpayatyabhyudayaṃ niśśreyasamathāpi vā pumarthaṃ yācata iti janārdhana itīritaḥ / जनान् दुष्टानर्दयति हिनस्ति नरकादिकान् संप्रापयत्यभ्युदयं निश्श्रेयसमथापि वा पुमर्थं याचत इति जनार्धन इतीरितः He who oppresses the evil doers; sends them to hell. He who is sought for salvation or worldly happiness.

Mahābhārata - Book V, Section LXX
Puṇḍarīkaṃ paraṃ dhāma nityam akṣayam akṣaram,
Tadbhāvāt puṇḍarīkākṣo dasyu trāsāj janārdanaḥ. (6)

:: महाभारत - उद्योग पर्व, सनत्सुजात पर्व ::
पुण्डरीकं परं धाम नित्यम् अक्षयम् अक्षरम् ।
तद्भावात् पुण्डरीकाक्षो दस्यु त्रासाज् जनार्दनः ॥ ६ ॥

He is called Puṇḍarīkākṣa from Puṇḍarīka implying his high and eternal abode, and Akṣa implying 'indestructible'; and he is called Janārdana because he strikes fear into the hearts of all wicked beings.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 10, Chapter 48
Diṣṭayā janārdana bhavāniha naḥ pratīto
   Yogeśvarairapi durāpagatiḥ sureśaiḥ,
Chindhyāśu naḥ sutakalatradhanāptageha
   Dehādimoharaśanāṃ bhavadīyamāyām. (27)

:: श्रीमद्भागवते दशमस्कन्धे पूर्वार्धे अष्टचत्वारिंशोऽध्यायः ::
दिष्टया जनार्दन भवानिह नः प्रतीतो
   योगेश्वरैरपि दुरापगतिः सुरेशैः ।
छिन्ध्याशु नः सुतकलत्रधनाप्तगेह
   देहादिमोहरशनां भवदीयमायाम् ॥ २७ ॥

It is by our great fortune, Janārdana, that You are now visible to us, for even the masters of yoga and the foremost gods can achieve this goal only with great difficulty. Please quickly cut the ropes of our illusory attachment for children, wife, wealth, influential friends, home and body. All such attachment is simply the effect of Your illusory material energy.

सर्वगस्सर्वविद्भानु र्विष्वक्सेनो जनार्धनः ।

वेदो वेदविदव्यंगो वेदांगो वेदवित्कविः ॥ १४ ॥

సర్వగస్సర్వవిద్భాను ర్విష్వక్సేనో జనార్ధనః ।

వేదో వేదవిదవ్యంగో వేదాంగో వేదవిత్కవిః ॥ ౧౪ ॥

Sarvagassarvavidbhānu rviṣvakseno janārdhanaḥ ।

Vedo vedavidavyaṃgo vedāṃgo vedavitkaviḥ ॥ 14 ॥

125. విష్వక్సేనః, विष्वक्‌सेनः, Viṣvaksenaḥ

ఓం విష్వక్సేనాయ నమః | ॐ विष्वक्‌सेनाय नमः | OM Viṣvaksenāya namaḥ

విష్వక్సేన, विष्वक्‌सेन, Viṣvaksena

సర్వేత్యర్థేఽవ్యయం విష్వక్ పలాయనార్ధకోఽoచతిః ।
పలాయనే దైత్యసేనా సర్వా దృష్ట్వైవ యం రణే ।
స విష్వక్సేన ఇత్యుక్త ఈశ్వరో దైత్యసూదనః ॥

ఎవని రణోద్యోగ మాత్రముననే అనగా యుద్ధమునకై పరాక్రమించుట మాత్రముచేతనే దైత్య సేన అన్ని దిశలందు పారిపోవునో అట్టివాడు విష్వక్సేనుడు.

:: పోతన భాగవతము - పంచమ స్కందము ::

సీ.	తనదు విభూతులైన తనరిన యా దేవ బృందతేజశ్శౌర్య బృంహణార్థ
	మై భగవంతుడు నాదిదేవుండును నైన జగద్గురుం డచ్యుతుండు
	సరిలేని ధర్మవిజ్ఞాన వైరాగ్యాదు లయిన విభూతుల నలరి యున్న
	యట్టి విష్వక్సేనుఁ డాదిగాఁ గలుగు పార్షదులతోఁ గూడి ప్రశస్తమైన
గీ.	నిజవరాయుధ దోర్ధండ నిత్య సత్త్వు, డగుచు నా పర్వతంబుపై నఖిల లోక
	రక్షణార్థంబు కల్పపర్యంత మతఁడు, యోగమాయా పరీతుఁడై యొప్పుచుండు.

ఆ లోకాలోక పర్వతం మీద ఆదిదేవుడు, జగద్గురుడు, భగవంతుడూ అయిన శ్రీమన్నారాయణుడు లోకాలను రక్షించడం కోసం యోగ మాయా సహితుడై కల్పాంత పర్యంతం ఉంటాడు. దేవతల సమూహమంతా శ్రీమన్నారాయణుని వైభవస్వరూపమే. ఆ దేవతల తేజస్సూ, పరాక్రమమూ విస్తరింపజేయడం కోసం విష్ణుభగవానుడు ధర్మం, జ్ఞానం, వైరాగ్యం అనే విభూతులతో ప్రకాశించే విష్వక్సేనుడు మొదలయిన పార్షదులతో కూడి చతుర్భాహువులలో శ్రేష్ఠమయిన ఆయుధాలు ధరించి ఆ పర్వతం మీద ప్రకాశిస్తాడు. 

---

Sarvetyarthe’vyayaṃ viṣvak palāyanārdhako’aṃcatiḥ,
Palāyane daityasenā sarvā dr̥ṣṭvaiva yaṃ raṇe,
Sa viṣvaksena ityukta īśvaro daityasūdanaḥ.

सर्वेत्यर्थेऽव्ययं विष्वक् पलायनार्धकोऽअंचतिः ।
पलायने दैत्यसेना सर्वा दृष्ट्वैव यं रणे ।
स विष्वक्सेन इत्युक्त ईश्वरो दैत्यसूदनः ॥

Merely by whose preparation to enter battlefield, the army of demons gets scattered in all directions.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 5, Chapter 20

Teṣāṃ svavibhūtīnāṃ lokapālānāṃ ca vividhavīryopabr̥ṃhaṇāya bhagavānparamamahāpuruṣo mahāvibhūtipatirantaryāmyātmano viśuddhasatvaṃ dharmajñānavairāgyaiśvaryādhyaṣṭamahāsiddhayupalakṣaṇaṃ viṣvaksenādibhiḥ svapārṣadapravaraiḥ parivārito nijavarāyudhopaṣobhitairnijabhujadarāḍaiḥ sandhārayamāṇastasmingirivare samantātsakalalokasvastaya āste. (40)

:: श्रीमद्भागवते पञ्चमस्कन्धे विंशोऽध्यायः ::

तेषां स्वविभूतीनां लोकपालानां च विविधवीर्योपबृंहणाय भगवान्परममहापुरुषो महाविभूतिपतिरन्तर्याम्यात्मनो विशुद्धसत्वं धर्मज्ञानवैराग्यैश्वर्याध्यष्टमहासिद्धयुपलक्षणं विष्वक्सेनादिभिः स्वपार्षदप्रवरैः परिवारितो निजवरायुधोपषोभितैर्निजभुजदराडैः सन्धारयमाणस्तस्मिन्गिरिवरे समन्तात्सकललोकस्वस्तय आस्ते ॥ ४० ॥

The Supreme God is the master of all transcendental opulences and the master of the spiritual sky. He is the Supreme Person, Bhagavān, the Supersoul of everyone. The gods, led by Indra, the King of heaven, are entrusted with seeing to the affairs of the material world. To benefit all living beings in all the varied planets and to increase the power of those elephants and of the gods, the Lord manifests Himself on top of that mountain in a spiritual body, uncontaminated by the modes of material nature. Surrounded by His personal expansions and assistants like Viṣvaksena, He exhibits all His perfect opulences, such as religion and knowledge, and His mystic powers such as aṇimā, laghimā and mahimā. He is beautifully situated, and He is decorated by the different weapons in His four hands.

सर्वगस्सर्वविद्भानु र्विष्वक्सेनो जनार्धनः ।

वेदो वेदविदव्यंगो वेदांगो वेदवित्कविः ॥ १४ ॥

సర్వగస్సర్వవిద్భాను ర్విష్వక్సేనో జనార్ధనః ।

వేదో వేదవిదవ్యంగో వేదాంగో వేదవిత్కవిః ॥ ౧౪ ॥

Sarvagassarvavidbhānu rviṣvakseno janārdhanaḥ ।

Vedo vedavidavyaṃgo vedāṃgo vedavitkaviḥ ॥ 14 ॥

124. సర్వవిద్భానుః, सर्वविद्भानुः, Sarvavidbhānuḥ

ఓం సర్వవిద్భానవే నమః | ॐ सर्वविद्भानवे नमः | OM Sarvavidbhānave namaḥ

సర్వం వేత్తి ప్రతియొక్క దానిని / అంతటినీ ఎరుగువాడు. సర్వం విందతి సమస్తమును పొందియుండును లేదా తాను పొందవలసినది ఏదీ లేనివాడు. ఈ రెండు వ్యుత్పత్తులతోను భాతి ఇతి భానుః ప్రకాశించువాడు అనగా స్వయం ప్రకాశరూపుడు. ఈతడు సర్వవిదుడును, భానుడును.

:: కఠోపనిషత్ - ద్వితీయాధ్యాయము, 5వ వల్లి ::
నతత్ర సూర్యోభాతి న చన్ద్రతారకం, నేమా విద్యుతో భాన్తి కుతోఽయమగ్నిః ।
తమేవ భాన్త మనుభాతి సర్వం భాసా సర్వమిదం విభాతి ॥ 15 ॥

సూర్యుడు, చంద్రుడు, నక్షత్రములు, విద్యుత్తులు అక్కడ ప్రకాశింపవు. ఇక ఈ అగ్ని సంగతి చెప్పవలెనా? ఆ యాత్మ ప్రకాశించుటచే దానిని ఆశ్రయించుకొని మిగిలినవన్నియు భాసించుచున్నవి. ఆత్మ వెలుగుచే ఇదంతయు వెలుగుచున్నది.

:: భగవద్గీత - పురుషోత్తమప్రాప్తి యోగము ::
యదాదిత్యగతం తేజో జగద్భాసయతేఽఖిలమ్ ।
యచ్చన్ద్రమసి యచ్చాగ్నౌ తత్తేజో విద్ధి మామకమ్ ॥ 12 ॥

సూర్యుని యందు ఏ తేజస్సు ప్రపంచమునంతయు ప్రకాశింపజేయుచున్నదో, అట్లే చంద్రునియందును, అగ్నియందును ఏ తేజస్సుగలదో, అది యంతయు నాదిగా నెరుంగుము.

---

Sarvaṃ vetti / सर्वं वेत्ति He who knows all. Sarvaṃ viṃdati / सर्वं विंदति He who attains all or the One who has nothing to attain. He also shines Bhāti. So He is Sarvavit and Bhānuḥ.

Kaṭhopaniṣat - Part II, Canto II
Natatra sūryobhāti na candratārakaṃ, nemā vidyuto bhānti kuto’yamagniḥ ,
Tameva bhānta manubhāti sarvaṃ bhāsā sarvamidaṃ vibhāti. (15)

:: कठोपनिषत् - द्वितीयाध्याय, द्वितीय स्कन्ध ::
नतत्र सूर्योभाति न चन्द्रतारकं, नेमा विद्युतो भान्ति कुतोऽयमग्निः ।
तमेव भान्त मनुभाति सर्वं भासा सर्वमिदं विभाति ॥ १५ ॥

There the Sun does not shine, neither do the Moon and the stars; nor do these flashes of lightening shine. How can this fire? He shining, all these shine; through his lustre all these are variously illumined.

Bhagavad Gītā - Chapter 15
Yadādityagataṃ tejo jagadbhāsayate’khilam,
Yaccandramasi yaccāgnau tattejo viddhi māmakam. (12)

:: श्रीमद्भगवद्गीता  - पुरुषोत्तमप्राप्ति योग ::
यदादित्यगतं तेजो जगद्भासयतेऽखिलम् ।
यच्चन्द्रमसि यच्चाग्नौ तत्तेजो विद्धि मामकम् ॥ १२ ॥

That light in the Sun which illumines the whole world, that which is in the Moon, and that which is in fire - know that light to be Mine.

सर्वगस्सर्वविद्भानु र्विष्वक्सेनो जनार्धनः ।

वेदो वेदविदव्यंगो वेदांगो वेदवित्कविः ॥ १४ ॥

సర్వగస్సర్వవిద్భాను ర్విష్వక్సేనో జనార్ధనః ।

వేదో వేదవిదవ్యంగో వేదాంగో వేదవిత్కవిః ॥ ౧౪ ॥

Sarvagassarvavidbhānu rviṣvakseno janārdhanaḥ ।

Vedo vedavidavyaṃgo vedāṃgo vedavitkaviḥ ॥ 14 ॥

123. సర్వగః, सर्वगः, Sarvagaḥ

ఓం సర్వగాయ నమః | ॐ सर्वगाय नमः | OM Sarvagāya namaḥ

కారణత్వేన సర్వత్ర వ్యాప్తత్వాత్ సర్వత్ర గచ్ఛతి ఇతి సర్వదృశ్యజగత్తునకును కారణరూపుడుగా సర్వత్ర వ్యాపించియుండు వాడు గావున విష్ణువు అంతటను పోవు వాడు లేదా చేరియుండువాడు. అన్ని చోట్ల అన్ని కాలములలో ఉపాదాన కారణ రూపుడగుటచే కార్యములందుండు వాడగుటచే సర్వగః అని విష్ణువే చెప్పబడును.

:: పోతన భాగవతము - చతుర్థ స్కంధము ::

యిట్టి దేహంబునందున్న యాత్మ యేకంబును, శుద్ధ స్వరూపంబును, స్వయంజ్యోతియు, నిర్గుణంబును, గుణాశ్రయంబును, వ్యాప్య వ్యాపకంబును, నసంవృతంబును, సాక్షిభూతంబును, నిరాత్మంబును నగు, దీని దేహంబుకంటె వేరుగా నెవ్వండు దెలియు వాఁడు మత్పరుం డగుటం జేసి దేహధారియై యుండియుఁ దద్గుణంబులం బొరయక వర్తించు.

దేహమునందలి ఆత్మ శుద్ధ స్వరూపము గలది. అది యేకంబును, శుద్ధ స్వరూపంబును, స్వయంజ్యోతియు, నిర్గుణంబును, గుణాశ్రయంబును, సర్వ వ్యాపకంబును, జడములచే కప్పబడినిదీ, సాక్షిభూతంబును, నిరాత్మంబైనది. కాబట్టి ఆత్మను దేహంకంటే వేరని భావించేవాడు నా యందు భక్తి పెంచుకుంటాడు. అందువల్ల దేహధారి అయినప్పటికీ దేహ గుణాలను పొందడు.

:: శ్రీమద్దేవీభాగవతే ప్రథమస్కన్ధే అష్టమోఽధ్యాయః ::
దేవేషు విష్ణుః కథితః సర్వగః సర్వపాలకః ।
యతో విరాడిదం సర్వముత్పన్నం సచరాచరమ్ ॥ 14 ॥

దేవతలలో విష్ణు భగవానుడే సర్వవ్యాపియై అన్ని భూతములను రక్షించువాడు. ఆయనద్వారానే సమస్త చరాచర విరాట్ సంసార సృష్టి జరిగినది.

---

Kāraṇatvena sarvatra vyāptatvāt sarvatra gacchati iti / कारणत्वेन सर्वत्र व्याप्तत्वात् सर्वत्र गच्छति इति He who goes or is everywhere and is all-pervading as the cause of everything.

Śrīmad Bhāgavata - Canto 4, Chapter 20
Ekaḥ śuddhaḥ svayaṃjyotirnirguṇo’sau guṇāśrayaḥ,
Sarvago’nāvr̥taḥ sākṣī nirātmātmātmanaḥ paraḥ. (7)

:: श्रीमद्भागवते चतुर्तस्कन्धे विंशोऽध्यायः ::
एकः शुद्धः स्वयंज्योतिर्निर्गुणोऽसौ गुणाश्रयः ।
सर्वगोऽनावृतः साक्षी निरात्मात्मात्मनः परः ॥ ७ ॥

The individual soul is one, Pure, non-material and self-effulgent. He is the reservoir of all good qualities, and He is all-pervading. He is without material covering, and He is the witness of all activities. He is completely distinguished from other living entities, and He is transcendental to all embodied souls.

:: श्रीमद्देवीभागवते प्रथमस्कन्धे अष्टमोऽध्यायः ::
देवेषु विष्णुः कथितः सर्वगः सर्वपालकः ।
यतो विराडिदं सर्वमुत्पन्नं सचराचरम् ॥ १४ ॥

Śrīmad Devī Bhāgavata - Book 1, Chapter 8
Deveṣu Viṣṇuḥ kathitaḥ sarvagaḥ sarvapālakaḥ,
Yato virāḍidaṃ sarvamutpannaṃ sacarācaram. 14.

Amongst the divinities, Lord Viṣṇu alone is known to be the protector of all being all pervasive. The total massive animate and inanimate creation is His.

सर्वगस्सर्वविद्भानु र्विष्वक्सेनो जनार्धनः ।

वेदो वेदविदव्यंगो वेदांगो वेदवित्कविः ॥ १४ ॥

సర్వగస్సర్వవిద్భాను ర్విష్వక్సేనో జనార్ధనః ।

వేదో వేదవిదవ్యంగో వేదాంగో వేదవిత్కవిః ॥ ౧౪ ॥

Sarvagassarvavidbhānu rviṣvakseno janārdhanaḥ ।

Vedo vedavidavyaṃgo vedāṃgo vedavitkaviḥ ॥ 14 ॥

122. మహాతపాః, महातपाः, Mahātapāḥ

ఓం మహాతపసే నమః | ॐ महातपसे नमः | OM Mahātapase namaḥ

Mahātapāḥ

మహత్తత్సృజ్యవిషయం తపో జ్ఞానం హి యస్య సః ।
ఉతైశ్వర్యం ప్రతోపో వా తపో యస్య మహచ్చ సః ॥

జ్ఞానమయమూ, సృజింపబడు విశ్వములు విషయములుగా గలదియూ అగు మహా తపస్సు ఎవనికి కలదో అట్టివాడు. లేదా తపము అనగా ఐశ్వర్యము అని అర్థము. గొప్పదియగు ఐశ్వర్యము ఎవనికి కలదో అట్టివాడు. లేదా తపః అనగా ప్రతాపము. గొప్పదియగు ప్రతాపము ఎవనికి కలదో అట్టివాడు మహాతపాః.

:: ముణ్డకోపనిషత్ - ప్రథమ ముణ్డకే, ప్రథమః ఖండః ::
య సర్వజ్ఞః సర్వవిద్యస్య జ్ఞానమయం తపః ।
తస్మాదే త ద్బ్రహ్మ నామ రూపమన్నం చ జాయతే ॥ 9 ॥

స్వీయ సంకల్పమే జ్ఞాన స్వరూపమైనది కావున, ఎవడు సమస్త జగత్తుయొక్క ప్రవర్తనను తెలిసికొనుచు, ప్రతిచోట ప్రతి క్షణము జరుగుచున్న ప్రతి విషయమును గ్రహించుచున్నాడో, అట్టి పరమాత్మ నుండి, ఈ సృష్టికర్తయగు బ్రహ్మయు, ఈ నామరూపాత్మకమగు విశ్వము, అన్నాది ఆహారములు మున్నగునవి అన్నియు ఉద్భవించినవి.

---

Mahattatsr̥jyaviṣayaṃ tapo jñānaṃ hi yasya saḥ,
Utaiśvaryaṃ pratopo vā tapo yasya mahacca saḥ.

महत्तत्सृज्यविषयं तपो ज्ञानं हि यस्य सः ।
उतैश्वर्यं प्रतोपो वा तपो यस्य महच्च सः ॥

The austerity connected with creation, which is of the nature of knowledge is of great potency. Or tapas may mean opulence. Hence the divine name can also be interpreted as glorifying the One whose opulence is the greatest. In a different sense, tapas also indicates valor. Thus the name also may be considered as describing Him to be the One with great valor.

Muṇḍakopaniṣat - Muṇḍaka 1, Canto 1
Ya sarvajñaḥ sarvavidyasya jñānamayaṃ tapaḥ,
Tasmāde ta dbrahma nāma rūpamannaṃ ca jāyate. (9)

:: मुण्डकोपनिषत् - प्रथम मुण्डके, प्रथमः खंडः ::
य सर्वज्ञः सर्वविद्यस्य ज्ञानमयं तपः ।
तस्मादे त द्ब्रह्म नाम रूपमन्नं च जायते ॥ ९ ॥ 

From Him, who is omniscient in general and all-knowing in detail whose austerity is constituted by knowledge, evolve this Brahman, name, color and food.

रुद्रो बहुशिरा बभ्रुर्विश्वयोनिश्शुचिश्रवाः ।

अमृतश्शाश्वत स्स्थाणुर्वरारोहो महातपाः ॥ १३ ॥

రుద్రో బహుశిరా బభ్రుర్విశ్వయోనిశ్శుచిశ్రవాః ।

అమృతశ్శాశ్వత స్థ్సాణుర్వరారోహో మహాతపాః ॥ ౧౩ ॥

Rudro bahuśirā babhrurviśvayoniśśuciśravāḥ।

Amr̥taśśāśvata ssthāṇurvarāroho mahātapāḥ ॥ 13 ॥

121. వరారోహః, वरारोहः, Varārohaḥ

ఓం వరారోహాయ నమః | ॐ वरारोहाय नमः | OM Varārohāya namaḥ

వరమారోహణం యస్మిన్ వర ఆరోహ ఏవవా
అంకో యస్య వరారోహస్స ఉక్తః పరమేశ్వరః

శ్రేష్ఠమగు 'ఒడి' కలవాడు. భక్తులు అతని ఒడిలో కూర్చుండగలుగుట మహా భాగ్యలాభము. ఉత్తమమగు ఆరోహణము అనగా పైకి ఎక్కుట లేక మోక్షము ఎవనియొద్ద కలదో అట్టివాడు.

:: భగవద్గీత - పురుషోత్తమప్రాప్తి యోగము ::
న తద్భాసయతే సూర్యో న శశాఙ్కో న పావకః ।
యద్గత్వా న నివర్తన్తే తద్ధామ పరమం మమ ॥ 6 ॥

ఆ (పరమాత్మ) స్థానమును సూర్యుడుగాని, చంద్రుడుగాని, అగ్నిగాని ప్రకాశింపజేయజాలరు. దేనిని పొందినచో జనులు మఱల ఈ సంసారమునకు తిరిగిరారో అదియే నా యొక్క శ్రేష్ఠమైన స్థానము.

---

Varamārohaṇaṃ yasmin vara āroha evavā
Aṃko yasya varārohassa uktaḥ parameśvaraḥ 

वरमारोहणं यस्मिन् वर आरोह एववा
अंको यस्य वरारोहस्स उक्तः परमेश्वरः

He Whose lap is superior. Or ascending to or attaining Whom is superior. For, to those who have ascended to or attained Him, there is no possibility of coming back.

Bhagavad Gītā - Chapter 15
Na tadbhāsayate sūryo na śaśāṅko na pāvakaḥ,
Yadgatvā na nivartante taddhāma paramaṃ mama. (6)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - पुरुषोत्तमप्राप्ति योग ::
न तद्भासयते सूर्यो न शशाङ्को न पावकः ।
यद्गत्वा न निवर्तन्ते तद्धाम परमं मम ॥ ६ ॥

Neither the Sun nor the Moon nor fire illumines That. That is My supreme Abode, reaching which they do not return.

रुद्रो बहुशिरा बभ्रुर्विश्वयोनिश्शुचिश्रवाः ।

अमृतश्शाश्वत स्स्थाणुर्वरारोहो महातपाः ॥ १३ ॥

రుద్రో బహుశిరా బభ్రుర్విశ్వయోనిశ్శుచిశ్రవాః ।

అమృతశ్శాశ్వత స్థ్సాణుర్వరారోహో మహాతపాః ॥ ౧౩ ॥

Rudro bahuśirā babhrurviśvayoniśśuciśravāḥ।

Amr̥taśśāśvata ssthāṇurvarāroho mahātapāḥ ॥ 13 ॥

120. శాశ్వత స్థాణుః, शाश्वत स्थाणुः, Śāśvata sthāṇuḥ

ఓం శాశ్వత స్థాణవే నమః | ॐ शाश्वत स्थाणवे नमः | OM Śāśvata sthāṇave namaḥ

స ఏవ శాశ్వతశ్చాసౌస్థాణుశ్చేతి సనాతనః విష్ణువు శాశ్వతుడు స్థిరుడును. ఎల్లప్పుడు స్థిరముగానుండు విష్ణువునకీ రెండు దివ్య నామములు కలిపి ఒక నామముగా శంకర భగవద్పాదులచే వ్యాఖ్యానింపబడినది.

:: భగవద్గీత - మోక్షసన్న్యాసయోగము ::
తమేవ శరణం గచ్ఛ సర్వభావేన భారత ।
తత్ప్రసాదాత్పరాం శాన్తిం స్థానం ప్రాప్యసి శాశ్వతమ్ ॥ 62 ॥

ఓ అర్జునా! సర్వవిధముల ఆ హృదయస్థుడగు ఈశ్వరునే శరణుబొందుము. వారి అనుగ్రహముచే సర్వోత్తమమగు శాంతిని, శాశ్వతమగు మోక్షపదవిని నీవు పొందగలవు.

---

Sa eva śāśvataścāsausthāṇuśceti sanātanaḥ / स एव शाश्वतश्चासौस्थाणुश्चेति सनातनः He is Śāśvata i.e., eternal and He is sthāṇuḥ - firm. Śrī Śankarācārya's commentary considers both the words as one divine name.

Bhagavad Gītā - Chapter 18
Tameva śaraṇaṃ gaccha sarvabhāvena bhārata, 
Tatprasādātparāṃ śāntiṃ sthānaṃ prāpyasi śāśvatam. (62)

:: श्रीमद्भगवद्गीता  - मोक्षसन्न्यासयोग ::
तमेव शरणं गच्छ सर्वभावेन भारत ।
तत्प्रसादात्परां शान्तिं स्थानं प्राप्यसि शाश्वतम् ॥ ६२ ॥

Take refuge in Him alone with your whole being, O scion of Bharata Dynasty. Through His grace, you will attain the supreme Peace and the eternal Abode.

रुद्रो बहुशिरा बभ्रुर्विश्वयोनिश्शुचिश्रवाः ।

अमृतश्शाश्वत स्स्थाणुर्वरारोहो महातपाः ॥ १३ ॥

రుద్రో బహుశిరా బభ్రుర్విశ్వయోనిశ్శుచిశ్రవాః ।

అమృతశ్శాశ్వత స్థ్సాణుర్వరారోహో మహాతపాః ॥ ౧౩ ॥

Rudro bahuśirā babhrurviśvayoniśśuciśravāḥ।

Amr̥taśśāśvata ssthāṇurvarāroho mahātapāḥ ॥ 13 ॥

119. అమృతః, अमृतः, Amr̥taḥ

ఓం అమృతాయ నమః | ॐ अमृताय नमः | OM Amr̥tāya namaḥ

న విద్యతే మృతం యస్య మరణం సోఽమృతః స్మృతః జర (వార్ధక్యం / ముసలితనం), మరణమూ లేనివాడు అను బృహదారణ్యకోపనిషద్వచన ప్రమాణము ననుసరించి మృతము లేనివాడు. ఇతనికి మృతి లేదు.

:: బృహదారణ్యకోపనిషత్ - షష్ఠాధ్యాయః, చతుర్థం బ్రాహ్మణమ్ ::

స వా ఏష మహా నజ ఆత్మాఽజరోఽమరోఽమృతోఽభ యో బ్రహ్మా భయం వై బ్రహ్మాభయగ్‍ం హి వై బ్రహ్మ భవతి య ఏవం వేద ॥ 25 ॥

ఈ పురుషుడు మహాత్ముడు, అజుడు, ఆత్మయే. ఈతడు జరామరణములు లేనివాడు, అమరుడు, అమృతుడు, అభయస్వరూపుడగు పరబ్రహ్మము. ఈ ప్రకారము ఎవడు తెలిసికొనునో అతడు భయరహితుడగు పరబ్రహ్మ స్వరూపమే.

:: భగవద్గీత - గుణత్రయ విభాగయోగము ::
బ్రహ్మణో హి ప్రతిష్ఠాఽహ మమృతస్యావ్యయస్య చ ।
శాశ్వతస్య చ ధర్మస్య సుఖస్యైకాన్తికస్య చ ॥ 27 ॥

నేను నాశరహితమును, నిర్వికారమును, శాశ్వత ధర్మస్వరూపమును, దుఃఖమిశ్రితముకాని నిరతిశయ, అచంచల ఆనందస్వరూపమును అగు బ్రహ్మమునకు ఆశ్రయము అనగా బ్రహ్మముయొక్క స్వరూపమును అయియున్నాను. 

---

Na vidyate mr̥taṃ yasya maraṇaṃ so’mr̥taḥ smr̥taḥ / न विद्यते मृतं यस्य मरणं सोऽमृतः स्मृतः He who has no decrepitude and maraṇaṃ or death and is immortal.

Br̥hadāraṇyaka Upaniṣat - Section IV, Chapter IV

Sa vā eṣa mahā naja ātmā’jaro’maro’mr̥to’bha yo brahmā bhayaṃ vai brahmābhayagˈṃ hi vai brahma bhavati ya evaṃ veda. (25)

:: बृहदारण्यकोपनिषत् - षष्ठाध्यायः, चतुर्थं ब्राह्मणम् ::

स वा एष महा नज आत्माऽजरोऽमरोऽमृतोऽभ यो ब्रह्मा भयं वै ब्रह्माभयग्‍ं हि वै ब्रह्म भवति य एवं वेद ॥ २५ ॥

That great, birth-less Self is undecaying, immortal, undying, fearless and Brahman (infinite). Brahman is indeed fearless. He who knows It as such becomes the fearless Brahman.

Bhagavad Gītā - Chapter 14
Brahmaṇo hi pratiṣṭhā’ha mamr̥tasyāvyayasya ca,
Śāśvatasya ca dharmasya sukhasyaikāntikasya ca. (27)

:: श्रीमद्भगवद्गीता - गुणत्रय विभागयोग ::
ब्रह्मणो हि प्रतिष्ठाऽह ममृतस्याव्ययस्य च ।
शाश्वतस्य च धर्मस्य सुखस्यैकान्तिकस्य च ॥ २७ ॥

For I am the basis of the Infinite, the Immortal, the Indestructible and of eternal Dharma and unalloyed Bliss.

रुद्रो बहुशिरा बभ्रुर्विश्वयोनिश्शुचिश्रवाः ।

अमृतश्शाश्वत स्स्थाणुर्वरारोहो महातपाः ॥ १३ ॥

రుద్రో బహుశిరా బభ్రుర్విశ్వయోనిశ్శుచిశ్రవాః ।

అమృతశ్శాశ్వత స్థ్సాణుర్వరారోహో మహాతపాః ॥ ౧౩ ॥

Rudro bahuśirā babhrurviśvayoniśśuciśravāḥ।

Amr̥taśśāśvata ssthāṇurvarāroho mahātapāḥ ॥ 13 ॥